91 yaşı var, yenidən prezidentliyə namizəd oldu ONU TANI

91 yaşı olan Kamerun prezidenti Pol Biya prezident seçkilərində iştirak üçün namizədliyini rəsmən irəli sürüb.

Lent.az xarici mətbuata istinadla yazır ki, ölkədə prezident seçkiləri 2025-ci il oktyabrın 12-nə təyin edilib.

Biya səkkizinci dəfə bu vəzifəyə namizəd olacaq və onu Kamerunun müstəqillik əldə etdikdən sonra ikinci prezidenti edəcək.

Fevralın 13-də Biyanın 92 yaşı tamam olacaq. Onun sələfi Amadou Ahidjo 1960-1982-ci illərdə ölkəyə rəhbərlik edib. Qeyd olunur ki, Kamerun Konstitusiyası dövlət başçısının müddətlərinin sayını və ya yaşını məhdudlaşdırmır.

Biya planetin ən yaşlı dövlət başçısıdır. O, 41 ildən artıqdır ki, vəzifədədir. Hakimiyyətdə olan illərin sayına görə dünya lideri 1979-cu ildən ölkəyə rəhbərlik edən Ekvatorial Qvineyadan olan Teodoro Obianq Nqema Mbasoqodur.

Pol Biyanın mənşəyi, təhsili

Pol Biya (tam adı - Pol Bartelemi Biya bi Mvondo) 1933-cü il fevralın 13-də Mvomeka kəndində (Kamerunun paytaxtı Yaundenin cənubunda) katexizm müəllimi ailəsində anadan olub. Etnik mənsubiyyətinə görə - buludur (fanq xalqının alt qrupu).

Yeddi yaşından seminariyalarda oxuyub və keşiş olmağı planlaşdırıb. 1956-cı ildə Yaundedəki “Lekler” liseyini bitirib, burada fəlsəfə təhsili alıb. 1957-1962-ci illərdə Parisdə “Lui le Qran” liseyində, sonra Paris Universitetinin Hüquq fakültəsində, Siyasi Elmlər İnstitutunda və xarici ərazilərin tədqiqatları İnstitutunda (Beynəlxalq münasibətlər sahəsində ixtisaslaşıb) oxuyub.

Hökumətdə işləmək

1962-ci ildə vətəninə qayıtdıqdan sonra o, müstəqil Kamerunun ilk prezidenti Amadou Ahidjo (1960-1982) ofisində xüsusi təyinatlı zabit vəzifəsini alıb. 1964-1965 - ci illərdə Kamerun Milli təhsil, gənclər və mədəniyyət naziri Eteki Mbumua kabinetinin direktoru, 1965-1967-ci illərdə bu nazirliyin baş katibi olub. 1967-ci ildə Biya prezident aparatına rəhbərlik edib, 1968-1975-ci illərdə onun baş katibi olub.

1975-ci ilin may ayında Kamerun hökumətinin başçısı olub və 1982-ci ilə qədər baş nazir vəzifəsində çalışıb. Paralel olaraq, 1975-ci ildən 1983-cü ilin sentyabrına qədər Biya hakim partiya olan Kamerun Milli Birliyinin sədr müavini işləyib. 1983-cü ilin sentyabrında partiyanın milli sədri vəzifəsini icra edib. 1985-ci ilin martında partiya Kamerun xalqının bemokratik birliyinə çevrilib və Biya da sədrlik edib. Sonradan o, partiyada liderliyini saxlayaraq bir neçə dəfə yenidən seçilib.

Prezident kimi fəaliyyəti 

1982-ci il noyabrın 4-də Kamerunun ilk prezidenti Amadu Ahidjo səhhətinin pisləşməsi səbəbindən könüllü olaraq istefa verib. 1979-cu ildə edilən konstitusiya dəyişikliyinə əsasən, Biya baş nazir kimi avtomatik olaraq bu vəzifəyə keçib və 1984-cü ilin yanvarında keçiriləcək növbəti seçkilərə qədər vəzifəsində qalıb.

Daha sonra o, daha altı dəfə yenidən seçilib. 1984 və 1988-ci il seçkiləri alternativsiz keçirilib. Çoxpartiyalı sistemə keçiddən sonra Biya 1992-ci ildə 39,98 faiz səslə yenidən seçilib, rəqibi, müxalifətdəki Sosial Demokrat Cəbhəsinin nümayəndəsi (nisbi səs çoxluğu ilə seçilən) Con Fru Ndini cəmi 4 faiz qabaqlayıb).

1997-ci ildə o, 90 faizdən çox səs toplayıb (seçkilər 2004-cü ildə prezidentlik kampaniyasını boykot edən ən nüfuzlu müxalifət nümayəndələrinin iştirakı olmadan keçirilib, o, 70,9 faiz səs toplayıb). 2008-ci ildə Biya prezidentin qeyri-məhdud sayda müddətə xidmət etməsinə icazə verən konstitusiya dəyişikliyi təşəbbüsü ilə çıxış edib.

2011-ci il oktyabrın 9-da keçirilən seçkilərdən sonra o, səslərin 77,9 faizini qazanıb (əsas rəqibi Con Fru Ndi cəmi 10,7 faiz səs toplayıb). Pol Biya 2011-ci il noyabrın 3-də vəzifəsinin icrasına başlayıb. 

2018-ci il oktyabrın 22-də Biya növbəti müddətə yenidən seçilib. Oktyabrın 7-də keçirilən seçkilərin rəsmi nəticələrinə görə, o, seçicilərin 71,28 faizinin dəstəyini qazanıb. O, noyabrın 6-da and içib.

Britaniya kraliçası II Yelizavetanın ölümündən sonra Biya vəzifədə olan ən yaşlı dövlət başçısıdır. O, hazırda dünyada ən uzun müddət vəzifədə qalan ikinci prezidentdir (ümumilikdə 40 il). Birinci yer Ekvatorial Qvineya lideri Teodoro Obianq Nqema Mbasoqoya (43 il) məxsusdur. 

Biyanın hakimiyyəti dövründə Kamerunun əhalisi 9,2 milyondan 23,4 milyon nəfərə yüksəlib, gözlənilən ömür uzunluğu 52 ildən 58 yaşa qədər artıb və ana ölümü səviyyəsi 1996-cı ildə hər 100.000 doğuşa 753-dən 2015-ci ildə 596-ya düşüb. Kamerun Afrikada ən yüksək savadlılıq göstəricilərinə malikdir – 70 faiz. 

Prezident kimi Biya balıq və neft ehtiyatları ilə zəngin Bakassi yarımadası ilə bağlı Nigeriya ilə ərazi mübahisəsini həll edə bilib. 1980-1990-cı illərin sonunda bu problem dəfələrlə Nigeriya və Kamerunu hərbi qarşıdurma həddinə çatdırıb. 1994-cü ildə Biya məsələni Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə qaldırıb və 2002-ci ildə Kamerunun xeyrinə qərar verilib (yekun razılaşma 2006-cı ildə əldə edilib).

2011-ci ildən bəri Biyanın prezidentliyi dövründə sabit iqtisadi artım (2011-2016-cı illərdə orta hesabla 5 faiz) olub, ölkənin ümumi daxili məhsulu 24,2 milyard ABŞ dollarına çatıb. Hökumət infrastrukturun inkişafına və kənd təsərrüfatının səmərəliliyinin artırılmasına diqqət yetirir ki, bu da əlavə iş yerləri yaradır. 

Bununla belə, ölkədə işsizlik səviyyəsi yüksək olaraq qalır, güclü sosial və əmlak təbəqələşməsi davam edir. Dünya Bankının məlumatına görə, Kamerun əhalisinin 24 faizi gündə 1,90 dollardan, 45 faizi isə gündə 3,20 dollardan az pulla yaşayır. Regional fərqlər də böyükdür: yoxsulluq həddinin altında yaşayan insanların yarıdan çoxu iki ən yoxsul əyalətdə, Şimal və Şimal-qərbdə yaşayır.

Eyni zamanda, Biya müxalifəti təqib etdiyinə, seçki pozuntularına yol verdiyinə, mətbuat azadlığını və digər azadlıqları məhdudlaşdırdığına görə mütəmadi olaraq tənqid olunur. 2016-2017-ci illərdə o, ingilisdilli ərazilərin (ölkənin 1922-ci ildən 1957-ci ilə qədər Britaniya hakimiyyəti altında olan on əyalətindən ikisi) sakinlərinin kütləvi etirazlarını sərt şəkildə yatırtdığına görə tənqid edilib. Onlar fransızdilli çoxluğun zülmünə, onların ana dilində təhsil almaq və məhkəmə araşdırmalarına dair hüquqlarının pozulmasına etiraz ediblər, aksiyalarda separatçı şüarlar da səsləndirilib.

Şəxsi məlumat

İkinci dəfə Şantal Viquru (Biya) ilə evlənib. Birinci həyat yoldaşı Janna-İren ölü. Biyanın üç övladı var: oğulları Frenk Emmanuel (ilk evliliyindən), Pol (birinci evliliyindən) və qızı Anastasiya Brenda.

Dininə görə o, katolikdir. Klassik musiqini sevir. Tennis oynayır.

İngilis və fransız dillərini bilir.

1987-ci ildə Kamerun siyasi sisteminin demokratikləşməsi və liberallaşdırılması ideyalarını təbliğ edən "Kommunal liberalizm üçün" kitabını nəşr etdirib.

1991-ci ildə Merilend Universitetində (ABŞ) fəlsəfə doktoru dərəcəsi alıb.

O, bir sıra mükafatlara, o cümlədən Şücaət ordeni (Kamerun; komandor), Xidmətlərə görə ordeni (Kamerun), Fəxri Legion ordeni (Fransa, zabit) və Xidmətlərə görə Böyük Xaç ordeni (Seneqal). Ən yaxşı Afrika Prezidenti adına (2007, Afrika ittifaqı), Pekin Universitetinin fəxri professoru adına layiq görülüb.