ABŞ Çin: heç heçə ANALİTİK

Tramp-Cinpinq razılaşması sülhdən daha çox müharibəyə bənzəyir

Donald Tramp və Si Cinpinq arasında keçirilən görüşdən sonra açıqlanan ABŞ-Çin ticarət razılaşması analitiklər tərəfindən hər iki tərəfin qələbəsi kimi deyil, bir sıra qarşılıqlı güzəştlər kimi dəyərləndirilir. Bura təkcə Vaşinqtonun tariflərin azaldılması deyil, həm də ABŞ-ın yarımkeçiricilərin tədarükünə nəzarəti əhəmiyyətli dərəcədə yumşaltmaq istəyi, Çinin isə nadir torpaq metallarının ixracına nəzarəti əhəmiyyətli dərəcədə yumşaltmaq istəyi daxildir. Ticarət savaşının deeskalasiyası hər iki iqtisadiyyatın davamlı inkişafı üçün kritik əhəmiyyət kəsb etsə də, ölkələrin bir-birinə qarşı yığılmış narazılıqlarını nəzərə alaraq analitiklər razılaşmanın gücünə əmin deyillər.

ABŞ prezidenti Donald Tramp və Çin prezidenti Si Tszinpin 2019-cu ildən bəri ilk təkbətək danışıqlarını oktyabrın 30-da keçiriblər. Hər iki tərəf onları uğurlu hesab edib: liderlər ticarət sazişinin parametrləri barədə razılığa gəliblər. Xatırladaq ki, sazişlər paketi son bir neçə həftə ərzində Çin və ABŞ-dan olan mütəxəssislər tərəfindən hazırlanıb və dövlət başçıları bu təklifləri qəbul ediblər. Müqavilənin şərtlərinə Çinə tətbiq edilən tariflərin 10% azaldılması, effektiv tarif dərəcəsinin 47%-ə çatdırılması daxildir. Qeyd edilir ki, Çinə tətbiq edilən tariflərin azaldılması, bəzi digər əsas tərəfdaşlar (Aİ ölkələri də daxil olmaqla) üçün saxlanmaqla, Çin ixracatçılarının rəqabət qabiliyyətini artıra bilər. Bununla belə, Capital Economics analitiklərinin qeyd etdiyi kimi, hətta mövcud tariflərə baxmayaraq, Çin ixracı azalmayıb - tədarükün yenidən istiqamətləndirilməsi yalnız sürət qazanacaq və tarif dərəcəsinin azaldılması əhəmiyyətli təsir göstərməyəcək.

ABŞ, həmçinin bəzi Çin şirkətlərinin ABŞ-a tədarükünə qoyulan məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq və Çinə yarımkeçirici ixracına nəzarəti əhəmiyyətli dərəcədə yumşaltmaq da daxil olmaqla, digər güzəştlərə də hazırdır. Bunun müqabilində Vaşinqton Çinin soya alışını artıracağını gözləyir. Amerikalı soya tədarükçüləri üçün Çin bazarı əsas olaraq qalır və ixracın yarıdan çoxunu təşkil edir. Pekin isə Donald Trampın ilk prezidentlik dövründən soya idxalını şaxələndirir. Daxil olan məlumatlara görə, ölkənin ehtiyatları (o cümlədən Braziliyadan alınanlar) artıq onun tələbatını xeyli üstələyir.

Tramp və Cinpinq razılaşmadan necə çıxdılar?

Çinin əsas güzəşti, qeyd edildiyi kimi, nadir torpaq elementlərinin "maneəsiz" ixracı olacaq - bu cür tədarüklərə nəzarət bir il müddətinə qaldırılacaq. Xatırladaq ki, Çin nadir torpaq metalları bazarında üstünlük təşkil edir və qlobal tədarükün 90%-dən çoxunu istehsal edir. Metallara tələbat yüksək olaraq qalır və onlar enerji və mikroelektronika da daxil olmaqla, geniş sektorlarda vacibdir. Məhz buna görə də onların tədarüklərinə ixrac nəzarəti və daha sərt lisenziyalaşdırma qaydaları Amerika istehsalçıları üçün son dərəcə əhəmiyyətli məhdudiyyətlər olduğunu sübut edir.

Çoxsaylı qarşılıqlı güzəştləri nəzərə alsaq, hansı tərəfin ticarət sövdələşməsindən daha çox qazanc əldə edəcəyini söyləmək çətindir: çox şey konkret tədbirlərin nə qədər tez qüvvəyə minməsindən və vədlərin nə dərəcədə yerinə yetirilməsindən asılıdır, analitiklər qeyd edirlər. Yaxın vaxtlarda ümumi bir illik müqavilənin imzalanacağı gözlənilir. Əvvəlki ticarət sövdələşmələri maksimum üç ay müddətinə bağlanırdı. Yeni format münaqişənin gözlənilməz eskalasiyası riskini azalda bilər. Ekspertlər hesab edirlər ki, açıq ticarət qarşıdurması təcrübəsi hər iki tərəf üçün mənfi nəticələrə səbəb olub və buna görə də tarif yarışına qayıtmaq mümkün görünmür. Bununla belə, ekspertlər də mövcud strukturun davamlılığına əmin deyillər. Trading Economics və ING qeyd edir ki, iqtisadiyyatlar arasında strateji rəqabət yalnız ortamüddətli perspektivdə güclənəcək və hər bir tərəfin digəri üzərində malik olduğu rıçaqların anlaşılması digərinə həssas olan tədbirləri tez bir zamanda həyata keçirməyə imkan verir.

Tramp və Si necə razılığa gəliblər?

Çin və Amerika liderləri Si Cinpinq və Donald Tramp arasında çoxdan gözlənilən danışıqlar oktyabrın 30-da Cənubi Koreyanın Busan şəhərində, Kyoncuda keçirilən APEC-in əsas tədbirlərindən təxminən 85 kilometr aralıda baş tutub. Onlar bir irəliləyiş əldə etməsələr də, ilk növbədə Amerika tərəfi üçün çoxlu xoş taktiki qələbələr verdilər. Pekin nadir torpaq metallarına nəzarət tətbiq etməməyə, ABŞ-dan soya idxalını bərpa etməyə razılaşıb və Vaşinqtonu narahat edən fentanil qaçaqmalçılığı ilə daha yaxşı mübarizə aparacağını vəd edib. Bunun müqabilində Çin ABŞ-a ixrac etdiyi məhsulların tariflərində cüzi endirim alıb. Liderlər ən çətin məsələləri, o cümlədən bir sıra geosiyasi məsələləri bir kənara qoyub, gələn il qarşılıqlı səfərlərə razılaşıblar.

Donald Tramp və Si Cinpinq 2019-cu ildən bəri şəxsən görüşmürdülər. O vaxtdan bəri dünyanın iki aparıcı iqtisadiyyatı arasında uzun müddətdir davam edən və həll olunmamış balanssız ticarət münasibətləri problemi Çinin texnoloji tərəqqisinin (ABŞ-ın bunu təhdid kimi gördüyü) səbəb olduğu sürtünmə, habelə Ukraynadakı münaqişə və Moskvaya dolayısı ilə kömək göstərməklə daha da ağırlaşıb. Bütün bu amillər, Trampın ikinci hakimiyyəti dövründə Çinə qarşı başlayan yeni tarif müharibəsi və Çinin ABŞ-a qarşı cavab tədbirləri ilə birlikdə iki güc arasındakı münasibətləri daha da gərginləşdirib.

Bununla belə, Si ilə hazırkı görüşündən bir neçə gün əvvəl Ağ Ev rəhbəri nikbin idi. "Düşünürəm ki, biz razılaşacağıq" deyə o, danışıqlar ərəfəsində əminliklə bəyan etdi və əlavə etdi ki, bu, "hər iki ölkə üçün böyük bir iş olacaq". Donald Tramp prezident Si ilə görüşündən sonra müsbət perspektivini davam etdirib. ABŞ prezidenti danışıqlardan sonra jurnalistlərə verdiyi açıqlamada "sərt danışıqçı" adlandırdığı çinli həmkarı ilə "demək olar ki, hər şeydə razılaşdıqlarını" açıqlayıb. Bir az sonra Ağ Ev rəhbəri əlavə etdi: əgər o, Si Cinping ilə ünsiyyətini 1-dən 10-a qədər miqyasda qiymətləndirsəydi, ona 12 bal verərdi. Konkret nəticələrə gəlincə, onlar çox az idi və onları əsl sıçrayış adlandırmaq olmaz.

Birincisi, Çin Amerika soyasının alışını bərpa edəcəyinə söz verdi. Problem ciddi idi: yaxın keçmişdə Çin ABŞ-dan hər il milyardlarla dollar dəyərində soya idxal edirdi, lakin ticarət müharibəsi dövründə bu alışlar praktiki olaraq heçə enmişdi və Amerikanın kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatlarına ciddi təsir göstərmişdir.

İkincisi, Tramp bəyan edib ki, Si Cinping fentanil prekursorlarının - ABŞ-da əsl ölüm epidemiyasına səbəb olan dərmanın istehsalı üçün lazım olan maddələrin qeyri-qanuni tədarükünü dayandırmaq üçün hər cür səy göstərəcək. Üçüncüsü, Çin ABŞ-a nadir torpaq metal ixracına nəzarəti gücləndirmək planlarından imtina etdi və bu, amerikalıları çox narahat etdi. Və yaxşı səbəbə görə: smartfonlardan tutmuş döyüş təyyarələrinə qədər geniş çeşiddə malların istehsalında istifadə olunan nadir torpaq metallarının istehsalının təxminən 70%-i və emalının 90%-i Çinin payına düşür. “Biz diqqətimizi Çindən nadir torpaq metallarının ixracına nəzarət etməyə yönəlmişik və onlar bu axını qoruyacaqlar, bu çox vacibdir... Onların nadir torpaq metallarına nəzarət tətbiq etmək niyyəti yoxdur”, - Tramp jurnalistlərə deyib.
Bunun müqabilində ABŞ prezidenti fentanil idxalı ilə bağlı fikir ayrılıqları səbəbindən Çin mallarına tətbiq edilən tarifləri 20%-dən 10%-ə endirib. Beləliklə, ümumi tariflər indiki 57%-dən 47%-ə enib.

Çin tərəfinin ilkin bəyanatları daha az konkret, lakin yenə də kifayət qədər müsbət idi. Trampla görüşünün əvvəlində Si Cinping keçən həftə Çin və ABŞ nümayəndə heyətlərinin ticarət danışıqlarında əldə etdiyi “həvəsləndirici irəliləyişləri” yüksək qiymətləndirərək, bunun sammitə yol açdığını qeyd edib. Çin lideri daha sonra qeyd edib ki, iki ölkə arasında münasibətlər ümumən stabil olaraq qalır və “iki tərəf həmişə razılaşmır” faktı “normaldır”. "Çin və ABŞ Çin-ABŞ münasibətlərinin nəhəng gəmisinin davamlı irəliləyişini təmin etməlidir" deyə Si özünü və Trampı nəsihət edirdi.

Bir az sonra, liderlər artıq öz tapşırıqlarını yerinə yetirmək üçün yola düşdükdən sonra - Tramp təyyarəsini tutmaq üçün, Si Cinpin APEC tədbirlərində iştirak etmək üçün - Çin Ticarət Nazirliyi, digər şeylərlə yanaşı, hər iki tərəfin son həftələrdə elan etdikləri bir sıra qadağanedici tədbirlərin və məhdudiyyətlərin həyata keçirilməsini bir il müddətinə dayandırmağa razılaşdığını açıqlayıb. Bu siyahıya, məsələn, dənizçilik, logistika və gəmiqayırma sənayesinə qarşı qarşılıqlı tədbirlər daxildir. Bundan əlavə, Çin Nazirliyinin hesabatına görə, ABŞ investisiya sahəsində "müsbət öhdəliklər" götürüb və Çin TikTok ilə bağlı məsələləri amerikalılarla "uyğun şəkildə" həll etməyə razılaşıb.

Ümumilikdə, iki liderin görüşü cəmi bir saat 40 dəqiqə davam edib, ekspertləri bir qədər çaşdırıb. Nə Vaşinqton, nə də Pekin görüşün rəsmi cədvəlini açıqlamayıb, lakin Tramp əvvəllər onun Si ilə danışıqlarının dörd saata qədər davam edə biləcəyini təxmin etmişdi. Danışıqların belə qısa müddətdə aparılması faktı bir çoxlarının liderlərin yalnız öz danışıqlar aparan qruplar tərəfindən razılaşdırılmış məsələlərə diqqət yetirdiyinə inanmasına səbəb olub.
Bununla belə, Çin və ABŞ liderləri Ukrayna mövzusuna da toxuna biliblər. "Ukrayna çox kəskin şəkildə gündəmə gəldi. Biz bu barədə uzun-uzadı danışdıq və nəyinsə yolu tapmaq üçün birlikdə çalışacağıq", - Tramp həmişəki kimi təyyarənin göyərtəsində Si Cinpinin Rusiya neftinin alınmasını dayandırmaq tələbi ilə bağlı fikirləri kimi heç bir təfərrüat vermədən deyib.

Amma ada ilə bağlı hər şeyi özünün daxili işi hesab edən Çin üçün həmişə əsas qıcıq yaradan Tayvan mövzusu ümumiyyətlə qeyd olunmayıb. Çin prezidenti ilə hazırkı görüşün yekun nöqtə olmadığını, sadəcə olaraq münasibətlərin normallaşdırılması üçün uzun bir prosesin başlanğıcı olduğunu açıqlayaraq, Ağ Ev rəhbəri hazırkı görüşdən sonra "çox yaxında" tam miqyaslı ticarət razılaşmasının əldə oluna biləcəyini açıqladı. "Bizim o qədər də ciddi maneələrimiz yoxdur" deyib.
Qalan məsələlər və sürtüşmələr çox güman ki, yaxın aylarda tərəflər tərəfindən həll olunacaq. Gələn ilin aprelində isə Donald Tramp Çinə səfər edəcək, ardınca isə prezident Si ABŞ-a qarşılıqlı səfər edəcək.

V.VƏLİYEV