Aktau faciəsi Aviasiya qəzası, yoxsa regional böhran mənbəyi?

2024-cü ilin dekabrında Aktau yaxınlığında baş vermiş AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsinin qəzası yalnız texniki aviasiya hadisəsi kimi qiymətləndirilə bilməz. Hadisənin təhlili göstərir ki, qəzanın arxasında çoxsəviyyəli səbəblər dayanır və bunun hüquqi qiymətləndirilməsi hələ tam aparılmayıb.

Əvvəla, qəzanın başvermə səbəbləri texniki və idarəetmə amilləri ilə bağlıdır. Təyyarənin strukturunda qeydə alınan dəliklər və xarici metallardan zədələnmələr sadə quş toqquşması və ya pilot səhvi ilə izah edilə bilməz. GPS siqnallarında pozuntular və idarəetmədə ani çətinliklər uçuş zamanı xarici müdaxilənin mümkünlüyünü göstərir. Bu isə hadisənin klassik aviasiya qəzasından fərqli olaraq güvənlik və beynəlxalq hüquq problemi olduğunu ortaya qoyur.

İkincisi, hüquqi qiymətləndirmənin gecikməsi hadisənin mürəkkəb siyasi konteksti ilə bağlıdır. Təyyarə Rusiya hava məkanından istifadə edərkən qəzaya uğrayıb, xarici obyektlərin təyyarəyə təsiri iddiaları isə Moskvanın məsuliyyəti tam qəbul etməməsi ilə qarşılaşıb. Beynəlxalq hüquq və mülki aviasiya normalarına görə, bu cür hallarda aviasiya cinayəti və ya xarici müdaxilə kateqoriyası nəzərdə tutulsa da, rəsmi istintaq sadəcə “texniki qəzaya” yönəldilib. Bu, hüquqi boşluq yaradır və gələcəkdə beynəlxalq sülh və təhlükəsizlik mexanizmləri üçün presedent təşkil edə bilər.

Üçüncüsü, hadisənin regional nəticələri əhəmiyyətlidir. Hadisə Rusiya‑Azərbaycan münasibətlərində etibar məsələsi, həmçinin mülki aviasiya təhlükəsizliyinin siyasi və hərbi təhdidlərdən necə qorunacağı sualını gündəmə gətirib. Baş vermiş faciənin hüquqi qiymətləndirilməməsi isə yalnız texniki təhlükəsizlik məsələsini deyil, həm də regional geosiyasi sabitliyi risk altına qoyub.

Aktau qəzası aviasiya faciəsindən daha çox həm də beynəlxalq hüquq və dövlətlərarası münasibətlər üçün kritik problem yaradıb.

Texniki səbəblər, siyasi müdaxilələr və hüquqi boşluqlar bir araya gələrək hadisənin öyrənilməsini və gələcəkdə oxşar risklərin qarşısının alınmasını mürəkkəbləşdirir. Bu faciə göstərir ki, mülki aviasiya təhlükəsizliyi yalnız texniki yox, həm də hüquqi və siyasi koordinasiyaya əsaslanmalıdır.

Əli Hüseynov