Aleksandr Kalyaninov kimdir? Qəzaya uğrayan təyyarənin qəhrəman pilotu BİOQRAFİYA

Bu gün Bakıdan Qroznı şəhərinə J2-8243 reysi üzrə müntəzəm uçan “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə (“AZAL”) məxsus və dövlət reyestrində 4K-AZ65 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmış Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin hava gəmisinin Qazaxıstan ərazisində Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğramasından bir il ötür.

Lent.az “Bioqrafiya” rubrikasında qəzada həyatını itirən Milli Qəhrəman pilot Aleksandr Kalyaninov haqqında məlumat verir.

- Aleksandr Kalyaninovun tam adı nədir və o, harada, nə zaman anadan olub?

Aleksandr Kalyaninovun tam adı Aleksandr Georgiyeviç Kalyaninovdur. O, 11 dekabr 1992-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 2024-cü ildə baş vermiş aviasiya qəzası zamanı Aleksandr Kalyaninov 32 yaşında idi.

- Aleksandr Kalyaninovun ailə həyatı və uşaqlığı haqqında nə məlumdur?

Aleksandr Kalyaninov Bakı şəhərində rus əsilli bir ailədə böyüyüb. Atası Georgi Kalyaninov hərbi helikopter pilotu olub və oğluna kiçik yaşlarından ilham verib; Aleksandr da uşaqlıqdan atasının peşəsini davam etdirərək pilot olmağı arzulayırdı. Atası 2017-ci ildə vəfat edib, lakin Aleksandr bu arzunu ürəyində yaşadaraq həyata keçirməyə qərarlı olub. Ailəsi barədə digər məlumata görə, Kalyaninov subay idi, evli deyildi və Bakıdakı evində tək yaşayırdı. Onu uşaqlıqdan tanıyanlar xatırlayırlar ki, Aleksandr lap balacalıqdan təyyarəçi olmaq istəyini dilə gətirər, “böyüyəndə Milli Aviasiya Akademiyasında oxuyub pilot olacağam” deyərdi.

- Aleksandr Kalyaninov hansı məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində təhsil alıb?

Aleksandr Kalyaninov orta təhsilini Bakının tanınmış məktəblərindən birində – Bakı Avropa Liseyində alıb. Liseydə oxuduğu 5-ci sinifdən 11-ci sinfə qədər dərslərində daim fərqlənən, savadlı və fəal şagird kimi tanınıb. Məzun olduqdan sonra o, qısa müddət Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyasında təhsil alıb (birinci kursu oxuyub). Daha sonra pilot olmaq arzusuyla təhsilini xaricdə davam etdirmək qərarı verib. O, Türkiyəyə gedərək İzmir Texnologiya İnstitutuna daxil olub və orada ali təhsilini davam etdirib. Aleksandr həmçinin yüksək dil bacarıqlarına malik idi - ingilis və fransız dillərini mükəmməl bilirdi ki, bu da xaricdə təhsilində ona yardımçı olub.

- Pilotluq üzrə ixtisaslaşması və aldığı təlimlər nələrdir?

Peşəkar pilot kimi yetişmək üçün Aleksandr Kalyaninov bir sıra ixtisaslaşmış təlim və təhsillər alıb. O, 2013-cü ildən etibarən pilotluq peşəsi üzrə təhsil almağa başlamış və bu sahədə müxtəlif mərhələli hazırlıqlardan keçmişdi. 2021-ci ilin aprelində Ukraynada Kropyvnitski şəhərində yerləşən Dövlət Uçuş Akademiyasında (Ukrayna Milli Aviasiya Universitetinin nəzdində) aviasiya nəqliyyatı üzrə magistr dərəcəsini uğurla tamamlayıb. Bu akademiyada o, “Təyyarələrin uçuşu” ixtisası üzrə uçuş əməliyyatları fakültəsində təhsil alaraq “pilot-mühəndis” və “tədqiqatçı mühəndis” ixtisaslarını əldə edib. Həmin təhsil illərində qazandığı nəzəri biliklərlə yanaşı, praktiki pilotaj hazırlığını da başa vuraraq kommersiya aviasiyasında uçuşlara hazır bir ikinci pilot (birinci zabit) kimi formalaşıb.

- AZAL-a nə vaxt və necə qəbul olunub?

Aleksandr Kalyaninov ali pilotaj təhsillərini tamamladıqdan sonra “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə (AZAL) qəbul olunub. Onun anasının bildirdiyinə görə, Aleksandr cəmi bir il idi ki, AZAL-da işə başlamışdı və işini çox sevirdi. Gənc mütəxəssis kimi AZAL-da çalışmağa başlaması üçün lazımi imtahanları və uçuş sınaqlarını uğurla keçib və beynəlxalq standartlara uyğun lisenziyalara yiyələnib.

- AZAL-dakı vəzifəsi və peşəkar fəaliyyəti nədən ibarət idi?

Aleksandr Kalyaninov AZAL-da sərnişin aviasiyasında ikinci pilot (birinci zabit) vəzifəsində çalışırdı. O, əsasən Embraer 190 tipli sərnişin təyyarələrinin birgə pilotu kimi reyslərə xidmət edirdi. 

- Qəza baş verən gün Aleksandr Kalyaninov hansı vəzifəni yerinə yetirirdi?

25 dekabr 2024-cü il faciəsi baş verən gün Aleksandr Kalyaninov AZAL-ın Bakı–Qroznı reysini yerinə yetirən “Embraer 190” təyyarəsində ikinci pilot (köməkçi pilot) vəzifəsini icra edirdi. Həmin reysdə birinci pilot təcrübəli kapitan İqor Kşnyakin idi və Aleksandr onunla birlikdə kokpitdə uçuşun idarəsinə cavabdeh idi. Yəni Kalyaninov öz xidməti öhdəliyi üzrə təyyarənin birgə idarə olunmasını, naviqasiya və rabitə işlərini yerinə yetirirdi. Qəza zamanı o, məhz ikinci pilot kimi kapitana uçuşun idarəsində yardım göstərirdi və təyyarədəki 67 nəfərin (62 sərnişin və 5 ekipaj üzvünün) təhlükəsizliyi üçün məsul şəxslərdən biri idi.

- Qəzanın tarixi, başvermə səbəbləri nələr idi?

Sözügedən aviasiya qəzası 25 dekabr 2024-cü il tarixində baş verib. AZAL-ın J2-8243 saylı Bakı–Qroznı sərnişin reysini yerinə yetirən “Embraer 190” tipli təyyarə həmin gün Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında məcburi eniş edərkən qəzaya uğrayıb. Təyyarə uçuş zamanı Rusiya istehsalı Pantsir-S1 zenit-raket kompleksi tərəfindən vurulub və bu raket zərbəsi nəticəsində təyyarənin əsas idarəetmə sistemləri işini dayandırıb. Bu, ciddi texniki nasazlıqlara – avtopilotun sönməsinə, sükanetmə və aerodinamik idarəetmə səthlərinin fəaliyyətinin itirilməsinə səbəb olmuşdu.

- Kalyaninovun qəza zamanı göstərdiyi fəaliyyət və qəhrəmanlıq nədən ibarət idi?

Qəza zamanı ikinci pilot Aleksandr Kalyaninov əsl fədakarlıq və peşəkarlıq nümunəsi göstərib. Təyyarə 9:13 radələrində raket zərbəsi alaraq ağır zədələnsə də, Aleksandr Kalyaninov kapitan İqor Kşnyakinlə birlikdə təyyarəni nəzarətdən çıxmağa qoymamaq üçün son anadək mübarizə apardılar. Bütün əsas idarəetmə sistemləri sıradan çıxdığı üçün onlar avtopilot olmadan, yalnız mühərriklərin gücünü tənzimləməklə təyyarəni havada saxlamağa çalışıblar. Pilotların peşəkarlığı və soyuqqanlı səyləri nəticəsində təyyarə tam idarəetməni itirməzdən əvvəl havada bir saatdan çox qala bildi və Aktau aerodromuna doğru istiqamətlənərək təcili eniş cəhdinə imkan yarandı. Aleksandr Kalyaninov bu çətin şəraitdə kapitanla birlikdə 67 nəfərlik təyyarənin hər bir sərnişini üçün son ana qədər mübarizə aparıb. Məhz ekipajın misilsiz peşəkarlığı sayəsində 67 nəfərdən 29-nun həyatı xilas edilib. İkinci pilot Kalyaninov uçuş vəzifəsini yerinə yetirərkən öz həyatını riskə ataraq onlarla insanı ölümün pəncəsindən qurtardı və göstərdiyi bu qəhrəmanlıq Azərbaycanın aviasiya tarixinə həkk olundu.

- Qəza nəticəsində onun və başqalarının taleyi necə oldu?

Aviaqəzada çox sayda insanın həlak oldu. Təyyarənin göyərtəsində olan 67 nəfərdən 38-i (o cümlədən Aleksandr Kalyaninov da) həlak oldu, 29 nəfər isə müxtəlif xəsarətlərlə sağ qaldı. Həlak olanlar arasında hər iki pilot – kapitan İqor Kşnyakin və köməkçi pilot Aleksandr Kalyaninov – və bir bort bələdçisi (baş stüardessa Hökumə Əliyeva) var idi. Təyyarənin digər iki heyət üzvü, stüard Zülfüqar Əsədov və stüardessa Aydan Rəhimli, qəza zamanı yaralansalar da sağ qalmağı bacarıblar. Sərnişinlərdən də bir çoxu ağır yaralı halda xilas edilib. Beləliklə, Aleksandr Kalyaninov özü qəza nəticəsində həyatını itirsə də, onun fədakarlığı sayəsində sərnişinlərin təxminən yarısı sağ qalaraq ikinci bir həyat şansı əldə edib.

- Dövlət və ictimaiyyətin ona verdiyi qiymət necə oldu?

Aleksandr Kalyaninovun göstərdiyi qəhrəmanlıq həm dövlət səviyyəsində, həm də cəmiyyət tərəfindən ən yüksək dərəcədə qiymətləndirildi. Azərbaycan dövləti onun fədakarlığını nəzərə alaraq Kalyaninova ölümündən sonra ölkənin ən ali fəxri adını – “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adını verdi. Prezident İlham Əliyevin 29 dekabr 2024-cü il tarixli Sərəncamı ilə Kalyaninov (habelə kapitan Kşnyakin və bələdçi Hökumə Əliyeva) “xidməti vəzifələrinin yerinə yetirilməsi zamanı sərnişinlərin həyatının xilas edilməsində yüksək peşəkarlıq, şücaət və fədakarlıq göstərdiklərinə görə” Milli Qəhrəman fəxri adına layiq görüldülər. Ukraynada Aleksandr Kalyaninovun adına təqaüd təsis ediləcək. İctimaiyyət də Aleksandr Kalyaninovu böyük ehtiramla yad etdi. Hadisə ölkə vətəndaşlarını dərindən kədərləndirib, mediada və sosial şəbəkələrdə Kalyaninov haqda çoxsaylı təsirli paylaşımlar edilib. Təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində çoxsaylı insan tələfatı ilə əlaqədar 2025-ci il dekabrın 26-da Azərbaycanda matəm elan edilmişdi. Həmçinin Dövlət Bayraq Meydanında və digər rəsmi yerlərin önündə bayraqlar endirildi.

- Ölümündən sonra keçirilən rəsmi anım tədbirləri və dəfn mərasimi necə oldu?

Aleksandr Kalyaninovun vida və dəfn mərasimi 29 dekabr 2024-cü ildə Bakıda, II Fəxri Xiyabanda təşkil olundu. Onun nəşi ölkənin görkəmli şəxsiyyətlərinin uyuduğu bu məzarlıqda torpağa tapşırıldı. Dəfn mərasimində dövlət və hökumət rəsmiləri, o cümlədən yüksək rütbəli şəxslər, həmçinin Kalyaninovun ailə üzvləri, yaxınları və geniş ictimaiyyət nümayəndələri iştirak etdilər.