Alimlər hələ də deşifrə olunmamış 7 qədim dili açıqladı

Arxeoloqlar və dilçilər bir sıra qədim yazı sistemlərini deşifrə etməyə çalışırlar, lakin texnologiyanın inkişafına baxmayaraq bu sistemlər hələ də sirr olaraq qalır. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu yazılar inkişaf etmiş sivilizasiyalar haqqında məlumat verir, lakin onların yazısını hələ başa düşmək mümkün deyil.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu  barədə "Deutsche Welle" nəşri yazır.

"Bu, intellektual bir tapmacadır, o qədər mürəkkəbdir ki, ən parlaq zəkalar belə onu həll edə bilmir. Belə yazılı qeydlər bizə uzun müddət yox olmuş bir mədəniyyətə çıxış imkanı verir", deyə Köln Universitetinin tarixi-komparativ dilçilik üzrə mütəxəssisi Svenya Bonmann çətinliyi şərh edib.

Nəşr qeyd edib ki, Bonmannın araşdırmaları bir zamanlar Meksikanın cənub sahilində istifadə olunmuş epi-olmeks yazı sistemi üzərinə cəmlənib. Bəzi yazılar və simvollar erkən yazı sistemi olduğunu göstərsə də, mətnlərin həcmi çox azdır və kontekst qeyri-müəyyəndir, buna görə də deşifrə çox çətindir.

İndus vadisi sivilizasiyasının yazısı, başqa adıyla Harappa sivilizasiyası, müasir Hindistanın şimal-qərbi və Pakistan ərazisində yerləşirdi və eyni dərəcədə sirrlidir. Bu yazı möhürlərdə və keramika qırıntılarında rast gəlinir, lakin demək olar ki, həmişə çox qısa ardıcıllıqlarda — bu yazının inkişaf etmiş dil və ya simvol sistemi olub-olmaması məsələsi hələ də müzakirə olunur.

Rəngarəng və abstrakt olan Ronqoronqo yazısı, Uzaq Çili adası olan Pasxa adasında tapılıb. Bu yazı quşları, insanları və ornamentləri təsvir edən gliflərdən ibarətdir. Yazılar yalnız bir neçə taxta lövhədə qorunub saxlanılıb, bəziləri zədələnib.

Minoan sivilizasiyası, Mərkəzi Krit adasında yerləşən sivilizasiya haqqında daha çox məlumat var. Lakin onun üç yazı sistemindən yalnız Linear B -  yunan dilinin erkən forması - deşifrə edilib. Krit hieroqlifləri və Linear A alimlər üçün hələ də sirr olaraq qalır.

XX əsrin əvvəllərində Kritdə tapılmış məşhur Fest disk, spiral simvollu gil predmetdir. Təxminən e.ə. 1700-cü ilə aid edilən bu yazı alimləri heyran edib, lakin onu hələ də deşifrə edə bilmirlər.

Mərkəzi İtaliyada danışılmış etrusk dili də hələ sirr olaraq qalır. Alfavit oxunaqlıdır, çünki yunan dilindən gəlib, amma dilin özü qohum dillərə malik deyil və bu, alimlər üçün yazını başa düşməyi çətinləşdirir.

Protoelam dili - sonradan Elam adlanan bölgədə, indiki İranda mövcud olan ən qədim yazılı və inzibati ənənədir. Yazılar yaxşı kataloqlaşdırılıb, lakin lövhələr çox vaxt fraqmentlərdən ibarətdir və onların məzmunu inzibati qeydlərə bənzəyir. Bu dil heç bir məlum dil ailəsinə aid deyil.

Nəşr qeyd edir ki, bu yazıların bir problemi var: onların Rosetta daşına bənzər ekvivalenti yoxdur — bu, eyni mətnin üç fərqli yazı variantında mövcud olduğu bir artefakt olub, alimlərə Misir hieroqliflərini deşifrə etməyə imkan verib.

"Belə bir açar olmadan simvolları səslərə, hecalara və ya sözlərə uyğunlaşdırmaq çətin qalır", deyə nəşr bildirib.

Lakin Bonmann deyib ki, bu qeyri-mümkün deyil, Linear B yazısının deşifrə edilməsi bunu göstərib: "İki dillilik mətnləri mütləq deyil, amma tarixi ardıcıllıq vacibdir. Məsələn, toponimlər, hökmdar və ya tanrı adları. O zaman bu, şübhəsiz ki, mümkündür".

Amma yalnız bir neçə qısa mətn olduqda, qanunauyğunluqları aşkar etmək və fərziyyələri yoxlamaq çətindir.

"Həmişə keçmişin fraqmentləri və ya parçaları ilə işləyirsiniz", deyə Bonmann bildirib.

Alim qadın izah edib ki, bir dili deşifrə etməyin əsas faktoru onu məlum dil ailəsinə aid etmək imkanıdır. Əgər bu mümkün deyilsə, səslər, söz strukturları və ya tipik qrammatik modellər olmadığı üçün əlaqə qurmaq çətinləşir.

Aydın