ALMANSAYAĞI BALANSLAŞDIRMA.... Və ya Ştaynmayerin Bakıya səfəri nə vəd edir?

Almaniya-Azərbaycan münasibətləri Vətən müharibəsindəki şanlı qələbəmizdən sonra enişli-yoxuşlu bir yol keçərək müxtəlif sınaqlara məruz qalmışdır. Bu sınaqlar ikitərəfli münasibətləri zədələməyə hesablanan təxribatlarla müşayiət olunmaqdadır. Almaniyanın Ermənistanla genişlənən münasibətləri və Qarabağ məsələsində mövqeyi bu baxımdan xüsusi bir diqqət tələb edir. Lakin hər iki dövlət çətin sınaqların öhdəsindən gələrək münasibətləri yeni mərhələyə daşıyacaq iradəyə sahibdir.

Almaniya Prezidenti Frank-Volter Ştaynmayer Azərbaycana gəlməzdən öncə Ermənistanda səfərdə idi. Bu səfərlə əlaqədar Almaniya Prezidentinin sosial şəbəkə hesabında Qarabağdakı keçmiş qondarma rejimin “bayrağı” fonunda xəbər paylaşılmış, Almaniyanın dövlət kanalı olan “Deutsche Welle”də isə ölkəmizə qarşı yalan xəbərlərlə dolu veriliş efirə getmişdir. Lakin Azərbaycan tərəfinin sərt etirazından sonra Almaniya Prezidenti Ofisi Azərbaycandan rəsmi üzr istədi. Prezident Ştaynmayer Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə görüşdə və bu görüşün ardından keçirilən mətbuat konfransında Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi olaraq tanıdıqlarını bir daha bəyan etdi. Bu, Almaniyanın hər zamankı tərzidir. Bunu almansayağı balanslaşdırma adlandırmaq olar.

Almaniya daima Cənubi Qafqaz regionunda neytallığını qoruyan balanslı xarici siyasət yürütməyə çalışıb. Lakin 2023-cü ildə Azərbaycanın Qarabağdakı keçmiş qondarma rejimin varlığına son verməsi və Qarabağ ermənilərinin könüllü kütləvi köçü ilə 30 ildir bölgədə formalaşan geosiyasi konyukturun dəyişilməsi ilə Almaniyanın öz maraqlarını reallaşdıra bilməsi üçün regional siyasəti fərqli şəkil almağa başladı. Bunu təşviq edən amillər olaraq qeyd oluna bilər:

1. Avropanın liderlik etdiyi konflikt mediasiyası prosesi uğursuzluğa düçar oldu;

2. Rusiyanın Cənubi Qafqazda təsiri gücləndi. Bu təsir Türkiyə tərəfindən neytrallaşdırılmaqla yanaşı Avropanın təsir gücünü azaltdı;

3. Aİ-nin, o cümlədən Almaniyanın manevr imkanları azaldı.

Almaniya bölgəyə nüfuz və təsirini bərpa etmək üçün Ermənistandan istifadə etməyə başladı. Buna həm də Ermənistanın Qərbə inteqrasiya siyasətini imitasiyası şərait yaratdı. Bu çərçivədə Almaniyada Azərbaycan mənafelərinə zidd bir sıra davranışlar sərgiləndi. Məsələn, Almaniyanın Ermənistana 2020-2023-cü illərdə göstərdiyi “humanitar yardımlar”, o cümlədən Almaniya Müdafiə Nazirliyi xəttilə tonlarla “humanintar yardım” çatdırıldığı məlumdur, lakin bu, 2024-cü ilin iyulunda verilən qərarla hərbi yardımlara transformasiya etdi. Belə ki, Ermənistana 10 milyon avro hərbi yardım ayıran Avropa Sülh Fondu (EPF) məhz Almaniyanın Aİ Şurasına sədrliyi dövründə (2020-ci ilin martında) təsis olunmuşdu və onun ilk yardımı məhz Ermənistana olub. Bu ilin mart ayında EPF-dən 10 milyon avroluq daha bir hərbi yardım paketi qəbul edilib. Avropa çərçivəsində Ermənistana dəstəyin təşkil edilməsində Almaniyanın “gözəgörünməz əl” kimi çıxış etməsi diqqətçəkicidir. Məsələn, biz EUMA-nın (Avropanın Ermənistandakı müşahidə missiyası) vahid Avropa missiyası olduğunu bilirik. Lakin 15 fevral 2023-cü ildə Almaniya Federal Hökümətinin sözçüsü Steffen Hebestreit bəyan etmişdi ki, Ermənistan-Azərbaycan sərhəddində fəaliyyətə başlayan (fəaliyyət müddəti uzadılan və tərkibi genişləndirilən) EUMA heyətinə Almaniya federal polisi rəhbərlik edəcək.

Hətta Bundestaqın xarici əlaqələr komitəsinin sədri (daha öncə Almaniyanın Avropa məsələləri üzrə xarici işlər naziri olub) Mixael Rot 30 avqust 2023-cü ildə etdiyi paylaşımda Avropa Şurasının Qarabağda faktaraşdırıcı missiyasının təsis olunmasına və EUMA-nın Azərbaycanda fəaliyyətə başlamasına çağırış etmişdir. Təbii ki, bu ideya Azərbaycanda neqativ qarşılanmışdır. O, daima Ermənistana yardımların (o cümlədən hərbi yardımların) artırılması üçün çağırışlar edib. Ümumiyyətlə Avropa Parlamentində anti-Azərbaycan isteriyasında bir çox alman deputatlar da fəal rol alıb. Məsələn, “zorakılığa məruz qalan erməni hərbi əsirləri” ilə bağlı mövzu gündəmə gələrkən Azərbaycana qarşı sanksiya tətbiqinə çağırış edən Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Toyvo Klaara Avropa Parlamentinin Almaniyadan olan deputatı Viola von Cramon da qoşulmuşdu. Həmçinin 19-20 sentyabr 2023-cü il tarixli bir günlük antiterror tədbirindən sonra “Azərbaycanda insan haqları pozuntuları və Ermənistanla münasibətlər” mövzusunda ölkə rəsmilərimizə qarşı sanksiya tətbiqini, həmçinin Aİ-nin Azərbaycandan qaz idxalını sonlandırmağı nəzərdə tutan qətnamə layihəsini təklif edən 49 Avroparlamentaridən 8-i (Michael Gahler, David James McAllister, Daniel Caspary, Udo Bullmann, Matthias Ecke, Moritz Körner, Marie Agnes Strack Zimmermann) Almaniya nümayəndəsi idi. Qətnamə 31 əleyhinə, 89 neytral və 453 lehinə səs olmaqla 24 oktyabr 2024-cü il tarixində qəbul edilmişdi. Almaniya Bundestaqının İnsan hüquqları komitəsinin sədri Renata Alt isə hələ Qarabağda eko-aksiya başlayarkən “Qarabağı blokadaya məruz qoyduğuna görə” ölkəmizə və onun rəhbər şəxslərinə qarşı sanksiyaların tətbiq olunmasını təklif etmişdi.

Göründüyü kimi, Almaniya siyasi elitasında bəzi məmurlar ordusu ölkəmizə qarşı təbliğat və siyasi hərəkatların aparıcı qüvvələridir. Lakin bu “ordu” hələ ki, ali Alman Hökümətinin qərarları üzərində üstün təsir gücünə malik deyil. Elə buna görədir ki, Almaniyanın Ermənistandakı səfiri Viktor Rixter 31 oktyabr 2023-cü ildə Ermənistan Parlamentinin Almaniya ilə dostluq qrupunun üzvləri ilə görüşündə bildirmişdi ki, Azərbaycana qarşı sanksiyaların tətbiq edilməsində Almaniya Hökümətində konsensus yoxdur. Bütün bunlar, artıq qeyd olunduğu kimi almansayağı balanslaşdırma siyasətinin tərkib hissəsidir.

Elə bu siyasət çərçivəsində Almaniya Bundestaqının AfD (Almaniya üçün Alternativ) partiyasından olan üzvlərinin Qarabağa qeyri-qanuni səfərləri baş tutmuş, partiyanın üzvü Ştayn Köter “Azərbaycan və Türkiyəyə Artsaxda (red.- Qarabağda) ermənilərə qarşı “soyqırım” keçirdiklərinə görə” sanksiya tətbiqinə dair çağırış etmişsə də, Almaniya sanksiya siyasətini dəstəkləmədiyini göstərmək üçün mühüm addımlar atmışdır: hələ 2020-ci ilin oktyabr ayında Yunanıstanın Baş naziri Kyriakos Mitsotakis Avropa İttifaqı üzv dövlətlərini Azərbaycana silah satan Türkiyəyə qarşı müvafiq silah satışı ilə əlaqədar sanksiya tətbiqi çağırışı etsə də, məhz Almaniya, o cümlədən İspaniya, İtaliya, Macarıstan və Malta kimi dövlətlərin rəsmiləri buna mane olmuşdu.

Bütün bunlar göstərir ki, Almaniya Cənubi Qafqaz siyasətində hər zaman “balanslaşdırma” adı ilə ikili standartlarını qoruyub saxlayacaq. Təsadüfi deyil ki, ölkəmizə səfər etmiş Almaniya Prezidenti Ştaynmayer mətbuat konfransında jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən ona ünvanlanan “Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğal altında saxladığı 30 ildə ona qarşı Qərbdə niyə hər hansı sanksiya çağırışı olmayıb?” sualına da Prezident bunu Almaniyanın “balanslı siyasəti” ilə əlaqələndirib. Yəni, başqa ifadə ilə desək, Almaniya Cənubi Qafqaz siyasətində balansı qorumaq üçün cinayətkar dövlətə qarşı sanksiya tətbiq etməkdən çəkinib, lakin eyni zamanda Qarabağı Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində tanıyıb. Bu, belədir ki, var. Bütün dünya, hətta Ermənistan da Qarabağı Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində tanıyır. Lakin, reallıqda baş verənlərə fokuslanmaq hadisələrin arxaplanını görməyə imkan verir. Arxa bağçada yaşananlar real siyasətdən xəbər verir. Məsələn, Ermənistan Müdafiə naziri Suren Papikyan son Münhen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində 15 fevralda Almaniyada ikən NATO generalları ilə gizli görüş keçirmişdir. Əgər “status-quo”nu güc yolu ilə dəyişmək olursa, Almaniya kimi dövlətlər isə haqsız dəyişikliklərə “balanslı siyasət” adı ilə səssiz qalırsa, o zaman Ermənistanın təkrar silahlandırılması hansı ehtimalları doğurur?!

Almaniyanın ümumilikdə balansı qoruması, Ermənistanmeyilli hərbi-siyasi qərarlar almaması arzuolunandır. Balansın qorunmasının ən mühüm göstəricilərindən biri Ermənistan kimi Azərbaycana da Avropa Sülh Fondundan yardımların ayrılması, AŞPA-da nümayəndəliyimizin fəaliyyətinin bərpası, Almaniya ilə hərbi-siyasi və iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi ola bilər.

Bunun üçün Azərbaycana qarşı Almaniyada və ümumilikdə Avropada təbliğat aparan, qlobal erməni şəbəkəsinin üzvləri olan siyasətçilərin və onların saxta gündəmlərinin ifşa olunması vacibdir. Necə ki, bu gün Tramp USAİD-in fəaliyyətlərini ifşa edir, eləcə də bir gün Almaniya Höküməti Azərbaycanı ittiham edən saxta “araşdırmaların” tərtibatçılarını ifşa edəcəyinə ümid edirik.

2021-ci ilin sentyabrında “Deutsche Welle” Azərbaycanın alman siyasətçiləri, xüsusilə CDU/CSU (Xristian-demokratlar və xristian-sosialların ittifaqı) üzvləri ilə korrupsiya əlaqələrinə dair “araşdırmanı” ictimaiyyətə təqdim etmişdi. Bundan sonra bir sıra Almaniya siyasətçilərinə qarşı təqiblər başlanmışdı. Azərbaycanla korrupsiya əlaqələrində ittiham olunanlar məhz 23 fevral seçkilərindən sonra hakimiyyətə gələn qalib partiya CDU/CSU üzvləri idilər. Bununla anti-Azərbaycan şəbəkəsinin üzvləri həm də 2014-2016-cı illərdə AŞPA-da fəaliyyət göstərən həmin deputatların dəstəyilə qəbul edilən (guya korrupsiya pulları ilə tərtib edilən) qətnaməni ləğv etmək məqsədi güdürdürlər. Belə ki, 2016-cı ildə AŞPA-da Ermənistanın eko-terror cinayətləri törətdiyini və buna görə məsuliyyətə cəlb edilməli olduğunu nəzərdə tutan qətnamə qəbul edilmişdi. Lakin AŞPA təbii ki, Ermənistanı buna görə heç bir məsuliyyətə cəlb etmədi, əksinə qətnaməni təşviq edən alman deputatları təqibə məruz qaldı və Almaniya siyasətindən uzaqlaşdırıldı. Bu, ilk və ya son hal deyil. Ermənilərin Avropa dövlətlərində Azərbaycanmeyilli şəxslərə qarşı total hücumlarının təşkil olunduğu xüsusi vurğuyla qeyd oluna bilər. 2019-cu ildə Almaniya parlamentarilərinə qarşı başladılan korrupsiya işi və 2021-ci ildə Bundestaqda bununla əlaqədar filmin nümayişi ilə yanaşı “Zöllmer case” xatırlana bilər.

2015-də Bakıda səfərdə olan Almaniya Bundestaqının nümayəndə heyətinin rəhbəri Manfred Zöllmer Almaniyanın həmişə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini, 2016-da ölkəsinin ATƏT-ə sədrliyi dövründə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün əlindən gələni əsirgəməyəcəyini bildirmişdi. Bundan sonra (2017-ci ildə) onun siyasi karyerasına son verildi. Göründüyü kimi, qlobal erməni şəbəkəsi və onların havadarları Almaniya idarəçilik aparatına mühüm nüfuzetmə qabiliyyəti ilə Azərbaycan-Almaniya münasibətlərinin zədələnməsini öz məqsədləri elan etmiş və iki ölkə arasındakı münasibətlərin inkişafına töhfə verənləri isə əsas hədəfləri halına gətirmişlər. İki ölkə münasibətlərinin gələcək inkişaf perspektivləri ilk növbədə Almaniya Prezident Ofisində “bayraq” təxribatı törədənləri, saxta gündəmlər yaradaraq ölkələrarası münasibətlərə zərbə vurmağa çalışanları ifşa etməkdən keçəcəkdir.

Bu, həm də Almaniyanın balanslı siyasətini qoruması, həm də regionda gələcək strateji layihələrin uğurlu gələcəyinin təmin olunması üçün vacibdir. Əks təqdirdə, yəni Avrointeqrasiya imitasiyası ilə məşğul olan Ermənistan yönümlü strategiya Almaniyanın Cənubi Qafqaz siyasətini fiaskoya məruz qoya bilər. Halbuki, Almaniyanın ənənəvi (neft-qaz) və yeni yaşıl enerji sahələrində, o cümlədən qlobal nəqliyyat-logistika layihələrinin həyata keçirilməsində, hətta Qarabağın yenidən quruculuğunda iştirak edərək ikitərəfli münasibətlərə töhfə verməklə əlaqələri yeni və daha yüksək mərtəbəyə yüksəltmək imkanı var. 

Almaniyanın bu və digər imkanlardan faydalanması sadəcə Azərbaycana öz iqtisadi-siyasi potensialını artırmağa imkan vermir, eyni zamanda Almaniyanın, o cümlədən geniş anlamda Avropanın təhlükəsizliyində və regional siyasətində mühüm strateji rol oynaya bilər. Bu baxımdan Ştaynmayerin ölkəmizə səfəri yeni əməkdaşlıq qapılarının açılması, 23 fevraldan öncəki kursda dəyişiklik yaradılması üçün stimul ola bilər. Buna dair niyyət onun Cənubi Qafqaz səfərində də özünü biruzə verdi. Məsələn, Azərbaycan gənclərinin Almaniyada təhsilə və alman dilinə maraq göstərdiyini deyən Ştaynmayer ilk qərar olaraq DAAD-ın Bakıda ofisinin açılmasına qərar verə bilər.Yaxud, Qarabağda quruculuq işlərinə dəstək üçün Bakıda ofisi bağlanan KfW (Almaniya İnkişaf Bankı) yenidən ölkəmizdə fəaliyyətə başlaya və daha böyük “Böyük Qayıdış”a töhfə verə bilər.Bu, həm də Azərbaycan-Almaniya isti münasibətlərinə “böyük qayıdış” olar. Lakin hələ ki, qarşılıqlı anlaşmadan danışmaq tezdir. Bunun üçün bir çox addımlar atılmalıdır.

Şəhla Cəlilzadə

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin (STM) baş məsləhətçisi