Icma.az
close
up
RU
Atatürkün türklərə etdiyi pisliyi Stalin azərbaycanlılara etmədi Seymur Baycan

Atatürkün türklərə etdiyi pisliyi Stalin azərbaycanlılara etmədi Seymur Baycan

Kulis.az portalından əldə olunan məlumata əsasən, Icma.az xəbər verir.

Kulis.az Seymur Baycanın Azərbaycan dili haqqında yazısını təqdim edir.

Azərbaycanda yüzlərə yazıçı, şair, publisist, redaktor, tərcüməçi, bir sözlə, yazı-pozu adamı var. Yüzlərlə adam Azərbaycan dilinin hesabına ev, təqaüd, müxtəlif mükafatlar, maaş, honorar alıb. Yüzlərlə adam Azərbaycan dilinin hesabına ad-san qazanıb, cəmiyyətdə özünə azdan-çoxdan yer tutub, söz, vəzifə, mənsəb sahibi olub, məclislərdə tamada seçilib, ailə saxlayıb, uşaq böyüdüb…

Azərbaycan dilinin hesabına adam olmuş yüzlərlə adamdan heç biri dil ətrafında gedən məlum müzakirələrdə qəti və açıq şəkildə Azərbaycan dilinin tərəfini saxlamadı. Əksinə, Mirzə Cəlilin dilini Akop Martayanın yaratdığı saxta, süni dilin ayağına verdilər. Bunu ciddi-cəhdlə əsaslandırmağa çalışdılar. Ən yaxşı halda nala-mıxa vurdular. Mus-mus dedilər, lakin Mustafa deməyə heç kimin cəsarəti çatmadı. Mirzə Cəlilin dilini Akop Martayanın yaratdığı saxta, süni dilin ayağına vermək məsuliyyətsizliyin, tənbəlliyin, qorxaqlığın, yaltaqlığın təzahürü olmaqla yanaşı, həm də nankorluğun, çörəyi dizinin üstə olmağın, yediyi qaba tüpürməyin göstəricisidir. Hər şeyi qoyaq bir qırağa, insan heç olmasa yemək yediyi, su içdiyi qaba hörmət edər.

Gəlin belə bir xəyali paralel aparaq. Təsəvvür edin ki, otuzuncu illərdə Stalin bir gün yuxudan kal oyanır, beyni qızır və dildə islahat aparmaq tapşırığı verir. Deyir ki, ərəb-fars sözləri dildən çıxarılmalı, bundan sonra ərəb-fars sözlərinin əvəzinə saxta, süni, uydurma sözlərdən istifadə olunmalıdır. Belə bir avantüra çox rahatlıqla baş verə bilərdi. Qılıncının qabağı da kəsirdi, dalı da. Kəsdiyi başa sorğu-sual yox idi. Kim bu avantüraya “yox” deməyə cəsarət tapa bilərdi? Səməd Vurğun, yoxsa Rəsul Rza? Bəlkə, Məmməd Rahim? Beləliklə, Stalinin tapşırığına əsasən ərəb-fars sözləri lüğətdən qovulur, bir dəstə adam oturub bu sözlərin əvəzinə saxta, süni sözlər yaradırlar.

Bəs bu avantüranın nəticəsi necə olardı?

O vaxta qədər yazılmış bütün vacib nəsr, nəzm nümunələri avtomatik olaraq öz əhəmiyyətini itirərdi, nəsillər arasında uçurum yaranardı, keçmişlə, köklə əlaqə kəsilərdi, xalqın formalaşmasında müstəsna rol oynamış əsərlərin sadələşdirilmiş (oxu: divan tutulmuş, anası ağladılmış) variantları nəşr olunardı…

Stalinin azərbaycanlılara etmədiyi dəhşətli pisliyi Atatürk türklərə etdi. Demirəm, qəsdən etdi. Atatürk xalqını, ölkəsini, əlbəttə, çox sevirdi. Buna zərrə qədər də şübhə ola bilməz. Sadəcə mütləq hakimiyyətin həmişə bir “hoqqası” çıxır. Tənqid, nəzarət mexanizimi, sağlam rəqabət olmayan yerdə hətta ən ağıllı, ən vətənpərvər, ən tərəqqipərvər, ən maarifpərvər, ən intellektual adam belə dəli olub, reallıq hissin itirib çox asanlıqla dəhşətli səhvlərə, avantüralara yol verə bilər. Əgər həmin vaxtlar Türkiyədə bir balaca söz və ifadə azadlığı olsaydı, Atatürk türk xalqının başına corab hörə bilməzdi. Atatürkün apardığı dil islahatı heç də dil islahatı deyildi, konkret, birmənalı olaraq, mədəni genosid idi. Mədəni genosidin buynuzu olmur. Ümid edirəm, türk xalqı nə vaxtsa bu acı və ağır həqiqətin gözünə dik baxmağa özündə güc, iradə tapacaq.

Gəlin daha sadə paralel aparaq. Təsəvvür edin ki, X. adlı bir allah bəndəsi bir gün səhər yuxudan oyanır. Görür yaddaşını itirib. Bilmir kimdir, adı nədir, neçənci ildə anadan olub, harada anadan olub, atası kimdir, anası kimdir, nənəsi kimdir, babası kimdir. Oxuduğu bütün kitabların məzmunu, süjeti, bütün vacib məlumatlar yaddaşından silinib. Atatürkün dil islahatının nəticəsində də türk xalqı yaddaşını itirmiş insanın vəziyyətinə düşdü.

İndi kiçik qardaş xəstəliyi, türkləri yamsılamaq mərəzi o dərəcədə tüğyan edir ki, azərbaycanlılar özləri özlərinə qarşı könüllü olaraq mədəni genosid törətməkdədilər. Çox güman, dünya tarixində ilk dəfədir belə bir hal baş verir. Bir xalq könüllü olaraq özü özünə qarşı mədəni genosid törədir. Azərbaycan yazıçıları, şairləri, jurnalistləri, qərəz, yazı-pozu adamları isə camaatı başa salmaq, camaata doğru yol göstərmək əvəzinə bu mədəni genosiddə həvəslə iştirak edirlər. Bu mədəni genosidin ağır nəticələri çox yox, cəmisi on-on beş ildən sonra kəskin şəkildə üzə çıxacaq. Amma onda çox gec olacaq. İndi, hal-hazırda, bu an, bu dəm yara istidir, ağrı vermir. Bu an, bu dəm yara nəinki ağrı vermir, hətta həzz verir.

Qeyd: kulis.az müəllifin bu mövqeyini bölüşmür, fərqli fikirlərə və müzakirələrə yer verən platforma olaraq bu yazını yayımlayır. Alternativ yazıları da yayımlamağa hazırıq.

ATV yayımı dayandırır Şeyx Ənvərin kəraməti - Mehman Hüseynovun qısa hekayələri Oskarlı aktrisa yanğından çətinliklə xilas oldu
Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:163
embedMənbə:https://kulis.az
archiveBu xəbər 25 Fevral 2025 14:51 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

TƏCİLİ: Metroya giriş bağlandı Nə baş verir?

19 Oktyabr 2025 04:03see238

Pezeşkian bu türk ölkəsinə səfər edəcək

19 Oktyabr 2025 02:00see228

Trampdan sonra Vens də İsrailə gedir

18 Oktyabr 2025 16:58see172

Gürcüstandan çıxarılan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı açıqlanıb

18 Oktyabr 2025 20:59see166

“Xocalı Balı” ilk dəfə bal yarmarkasında alıcılara təqdim olunub REPORTAJ

18 Oktyabr 2025 14:09see150

İlham Əliyevdən Xəzəryanı ölkələrə ÇAĞIRIŞ

18 Oktyabr 2025 10:48see146

Bakı metrosunda mübahisəli durum: gediş haqqı yenə dəyişəcək?

18 Oktyabr 2025 07:33see139

Çin polisinin ağıllı köməkçiləri: Təhlükəsizliyi robot itlər qoruyacaqlar

18 Oktyabr 2025 06:32see137

Neftinin qiyməti 1 dollar ucuzlaşdı

18 Oktyabr 2025 10:51see135

Qızıl altı min dollara qədər bahalaşa bilər

18 Oktyabr 2025 15:58see135

Abakar Abakarov İstanbulda ölü tapıldı

18 Oktyabr 2025 19:41see134

Azərbaycanın “AI 92” markalı benzini idxal və ixrac etdiyi ölkələr SİYAHI

18 Oktyabr 2025 17:24see125

Almaniya XİN rəhbəri: “Eurofighter”lərin Türkiyəyə göndərilməsinə müsbət baxırıq

18 Oktyabr 2025 06:28see124

Yəmən sahillərində tanker partladı: 24 ekipaj üzvü...

19 Oktyabr 2025 01:17see124

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see122

Həkimlər soyuq mövsümdə immuniteti gücləndirməyin yollarını açıqlayıblar

19 Oktyabr 2025 07:43see121

Yer kürəsində oktyabr ayının üçüncü maqnit qasırğası başlayıb

19 Oktyabr 2025 04:50see121

Netanyahudan Rəfah keçid məntəqəsinin açılması barədə məlumata REAKSİYA

19 Oktyabr 2025 00:16see121

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see120

Əməliyyat otaqlarında niyə yalnız yaşıl və mavi geyimlərə icazə verilir?

19 Oktyabr 2025 04:05see120
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri