Azərbayancanda heç kim siyasətçi olmaq istəmir Razi Nurullayevlə MÜSAHİBƏ

Milli Məclisin deputatı Razi Nurullayev Modern.az redaksiyasının qonağı olub. Əməkdaşlarımız Razi Nurullayevlə bir sıra məsələlər ətrafında söhbətləşiblər.

Müsahibə təqdim edirik:

- Razi müəllim, yenicə yola saldığımız Ramazan ayında ənənəvi olaraq iftar süfrələri açılırdı. Bu mərasimlərdən çəkilən şəkillər mediada və sosial şəbəkələrdə nümayiş olunurkən bir məqam diqqət çəkirdi: iftarda iştirak edənlərin əksəriyyəti oruc tutmayanlar idi. Bununla bağlı sizin düşüncəniz necədir?
- Sağ olun ki, bu sualı mənə verirsiniz, əslində mən bununla bağlı video çəkib paylaşmaq istəyirdim. Ümumiyyətlə, mən oruc tutan insan kimi onun fəzilətlərini anladım. İnsan səbrini idarə edə bilir, dözümlülüyə öyrəşir. Bunlar çox gözəl fəzilətlərdir. Eyni zamanda Ramazan ayının gözəlliyi həm də ondadır ki, sən kimlərəsə kömək edirsən, imkansıza əl tutursan. Kimisə yeməyə dəvət edib onun qarnını doyurursan. Təəssüflər olsun ki, bir neçə ildir ki, iftar süfrələrinə gedənlərin əksəriyyətinin imkanlı adamlar olduğunu müşahidə edirəm. Süfrənin başında oturanlar imkanlılardır, orada iştirak edənlərin içərisində bəlkə heç 1 faiz imkansız yoxdur. Açığı, mən bunu qəbul etmirəm. Buna dözümsüz münasibətim var.
Düşünürəm ki, iftar süfrəsi açılırsa, ilk növbədə ora oruc tutanlar dəvət olunmalıdır. Biz görürdük ki, iftar süfrəsində oturanların maksimum 4-5 faizi oruc tutanlardır. Onlara qonaqlıq verməyin, pul xərcləməyin nə mənası var?! Hər kəsin qohumunda, qonşusunda, ətrafında minlərlə ehtiyacı olan insanlar var. 50, 20, lap 5 nəfəri iftar süfrəsinə dəvət elə, qarnını doyur, qoy Allaha da xoş getsin, sənin də vicdanın qarşısında hesabatın olsun. Mən bunu belə istəyərəm. Bunu belə təbliğ etmək lazımdır. Jurnalistləri də dəvət edirəm ki, bu məsələni gündəmdən düşməyə qoymasınlar. Ən azından gələn Ramazan ayında biz nəticəyə gələk ki, iftar süfrəsində oruc tutanlar, ac-yalavaclar olsunlar. İmkanlı şəxsləri iftar süfrəsinə çağırmasınlar. O cür insanlar özləri imkansız şəxslər üçün iftar süfrəsi açmalıdırlar.
 

- Bu məsələ ilə bağlı Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi kimi qurumlar məşğul olmalıdırlar?
 

- Mən elə düşünürəm ki, insanları məcbur etmək, qanun çıxarmaq olmaz ki, siz belə etməlisiniz. Sadəcə ictimai məzəmmət, qınaq olmalıdır. Düşünürəm ki, həm Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, həm də Dini Komitə belə tövsiyə edə bilər: "İftar süfrəsi açanlar, xahişimiz odur ki, oruc tutanları dəvət etsinlər, bir də əsasən imkansızların, acların qarnını doyursunlar. İmkanlıları, vəzifəliləri, dostu-tanış yeməyə dəvət edib iftar süfrəsi adı ilə görüntü yaratmasınlar".
Dinimizdə də belə şey yoxdur. Bu böyük günah olmasa da, Ramazan ayında fəzilətə yazılmır. Bu, doğru yanaşma deyil. Sən toxu doyurursan, ac yenə ac qalır. Artıq Ramazan ayının fəlsəfəsi, missiyası da yerinə yetirilməmiş qalır.

- Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Qazılar Şurası əvvəlcədən martın 30-nu Ramazan bayramının ilk gün elan etmişdi. Lakin bəzi yerlərdə insanlar bayramı martın 31-də qeyd etdilər. Buna baxışınız necədir?
- Dindən pis-yaxşı başım çıxsa da, çoxlu dini kitab oxusam da, bu sahənin dərinliklərinə varmaq istəmirəm. Hər halda məndən çox savadlı insanlar var. Bu mənim sahəm deyil. Amma mənim üçün Allah, onun peyğəmbəri və göndərdiyi kitab var. Bundan o tərəfi varmı? Ona görə də namaz qılmaqda, təriqətlərdə parçalanmaları qəbul etmirəm. Bu, cəmiyyəti parçalamaqdır, mənfi siqnallar ötürməkdir. Bayram əslində təzə ayın görünməsilə  müəyyənləşir. Hər kəs bunu qəbul etməlidir. "Mən filan təriqətə məxsusam, bayramı bu gün, filan təriqətə mənsubam, sabah qeyd edəcəm" fikri qəbuledilməzdir.
Ümumiyyətlə, bir ölkənin içərisində bunlar bəlkə də qanunvericilik səviyyəsində qadağan olunmalıdır. Ona görə ki, gələcəkdə daha böyük problemlərə yol açılmasın. Cəmiyyətin bütövlüyünü, inteqrasiyasını saxlamaq üçün belə addım atmaq olar.
Orucluq ayı ilə bağlı bir məsələni də deyim. Mən eşitmişdim ki, iynəni saplaya bilmirsənsə, həmin vaxtı orucunu açmaq lazımdır, imsakda da artıq səhər açılmağa başlayır, dan yeri sökülür, bu zaman yeməyi dayandırmaq lazımdır. İndi yeni sistemdə ayın çıxması və batması ilə bunu hesablayırlar, gecə saat 4-5-də yemək yeyilir. Yemək yeyəndən 1 saat yarım sonra dan yeri ağarmağa başlayır. Gecənin yarısı yemək yeyirsən. Bu məsələ ilə bağlı da doğru-dürüstlük əmələ gəlməlidir.
İnsanlar var ki, dişini sürtmür, ağzına su alıb yaxalamaq istəmir. Təbii ki, insan çox ac qalanda ağızdan pis qoxular gələ bilər. Ağzını yaxalamaq istəmir, dişini sürtmür, deyir ki, bu, cənnət qoxusudur. İnsanın ağzından gələn iy necə cənnət qoxusu ola bilər? İnsan birinci növbədə gigiyenasına fikir verməlidir. Oruc tutursansa, başqalarını narahat etməməlisən. Mənim oruc tutduğumu parlamentdə, dost-tanışlarım arasında ancaq ən yaxın adamlarım bilirdi. Mən bunun təbliğatını aparmadım. Neçə yerdə oldu ki, qabağıma çay qoydular, dedim ki, dərman atmışam, gözləyin. Mən o insanları narahat etmədim. Onlar bilsəydilər ki, mən oruc tutmuşam, yemək yeməyib, çay içməyəcəkdilər, bəlkə də məni ürəklərində qınayacaqdılar.
Sonra da bir neçə dəfə dedim ki, özümü yaxşı hiss etmirəm, dərman atacam, siz yeyin, nuş olsun. Oruc olduğumu gizləyirdim. Mən bunu özüm üçün edirəm, reklam üçün yox. Ona görə də mən insanları səsləyirəm ki, namaz qılırsan, Həccə gedirsən, dinlə bağlı nə etmək istəyirsinizsə, bu səninlə Allah arasında olan məsələdir. Buna görə millətin boynuna minnət qoya bilməzsən. İnsanları buna görə sənə hörmət etməyə məcbur edə bilməzsən. Bir çoxları namaz qıldığına, oruc tutduğuna, Həccə getdiyinə görə özünə xüsusi münasibət görmək istəyir. Mən bunu qəbul etmirəm.

 -Sosial məsələlərə də toxunmaq istərdik. Cənab Prezident tərəfindən sosial müavinətlərin artırılması ilə əlaqədar sərəncamın imzalanması gözlənilir. Sizin yeni sərəncamda görmək istədiyiniz hansı nüanslar var? Nələri təklif edərdiniz?

-Azərbaycanda,həqiqətən də, sosial müavinətə ehtiyacı olan xeyli insan var. Bu insanların mən deyərdim ki, 30-40 faizi ünvanlı yardımdan, sosial müavinətdən kənar qalıb. Çünki bu və ya digər səbəblərdən onlar sənədlərini lazımi qaydaya salmaq imkanında deyillər və ya adlarında köhnədən qalan sənədlər var. Elə adamlar var ki, qrdaşları, bacıları, ata-anaları onların adlarına müəyyən mülklər qanuniləşdirib və bu gün də həmin sənədləri, torpaq sahələrini, əmlakı adlarından çıxarmaq üçün ciddi xərc çəkməlidirlər. Lakin bunun üçün imkanları yoxdur. Ünvanlı sosial yardım almaq üçün sən iş tapıb işləməlisən, amma necə işləyəcəksən? Məşğulluğa da xidmət edəcəksən, o səni işlə təmin edə bilmir. Yenə də, məşğulluqdan kağız istəyirlər. İşləyən adamın sosial müavinətə nə ehtiyacı var?! İşləyirsə, pis-yaxşı 5-10 manat qazanır da, ən azından sosial müavinətdən daha çox əmək haqqı alır. Bütün bunların hamısı əhali arasında narazılıq yaradır. Zaman-zaman bunu Milli Məclisdə, komitə iclaslarında demişəm, yenə də demək istəyirəm ki, bu sahədə müəyyən problemlər var. Bu problemlər aradan qaldırılmalıdır ki, doğrudan da, ehtiyacı olanlar sosial müavinət ala bilsinlər.

- Pensiya məsələsi də hər zaman gündəmdədir. Xüsusilə də pensiya yaşının azaldılması və məbləğin daha da artırılması tələb olunur. Sizin bu təkliflərə yanaşmanızı bilmək istərdik...

- Bu gün Azərbaycanda qadın və kişilər üçün pensiya yaşı həddinin 65 yaş olaraq müəyyənləşdirilməsi mənim baxış bucağıma görə ədalətli deyil. Səbəb ondan ibarətdir ki, tibbi və sosial əlçatanlıq özümüzü müqayisə etdiyimiz Avropa ölkələrindəki kimi deyil. Orada daha uzun və rahat yaşamaq insanların öz əllərindədir. Çünki onların tibbi, sosial əlçatanlığı yüksək səviyyədədir. Bu insanlar öz qazancları ilə sanatoriyalara, başqa ölkələrdə istirahətə gedə bilərələr. Qazancları o qədərdir ki, bununla xoşbəxt yaşaya bilirlər. Azərbaycanda isə insanların sağlamlığı və sosial həyatı onların öz əllərində deyil. Çünki onların qazancı, aldıqları müavinətləri zəifdir. Tibbi əlçatanlıq müqayisə etdiyimiz ölkələrdəki ilə eyni səviyyədə deyil. Yaponiyada, Almaniyada 67 yaşında pensiyaya çıxarlar. Böyük Britaniyada pensiya yaşı 68-dir. Yaponiya və Böyük Britaniya ilə özümüzü müqayisə etməliyikmi? Təbii ki, bu gülüncdür. Ona görə ki, oradakı həyat tərzi tamam fərqlidir. Bizim insanların həyat tərzləri çox çətin və məşəqqətlidir. İnsanlarımızın,demək olar ki, sosial, mədəni həyatları yoxdur. Misal üçün kənd yerlərinə baxaq. İnsanlar gedir əkin əkir, mal-qarasını otarır, gətirir və qısılıb yatırlar. O insanın mədəni, sosial həyatı, tibbi əlçatanlığı mövcud deyil. Hətta bu gün kəndlərimizdə tibb məntəqələri yoxdur, onlar rayon mərkəzlərinə getməlidirlər. Rayon mərkləzlərində ixtisaslaşmış, hər kəsə doğru-düzgün xidmət edəcək həkim komandası hələ yoxdur. Daha ciddi xəstəliklərə görə müalicə almaq üçün xəstələr Bakıya üz tutmalıdırlar. Bunların hamısı xərc tələb edir. Bu baxımdan mən düşünürəm ki, o ölkələrlə özümüzü müqayisə edib yaş həddini 65 etməli deyildik. Biz bunu o vaxt edərdik ki, artıq bizdə də insanların yüksək pensiyası olsun, yüksək "uşaq pulu" ilə ailələr təmin olunsun və insanların qazancları onlara ən minimal xərclərini ödəmək imkanı versin. Digər məsələni də diqqətə çatdırmaq istərdim. Qəbiristanlıqlarda monitorinq aparmışam. Uzunömürlülər əsasən köhnə nəsildir. Yeni nəsil - 58, 60, 53, 48 yaşında insanların ölüm sayı artır. Azərbaycanda 50 yaşına qədər olan ölüm sayı 50 yaşdan sonra ölüm hallarını üstələyib. Bu,faciədir. Mən təmsil etdiyim İmişli rayonunda çalışıram ki, bütün yas məclislərində iştirak edim. Yas məclislərində iştirak etdiyim insanların əksəriyyəti  28-38 yaş arası adamlardır. 42-52 yaşında şəkərdən, təzyiqdən ölənlər var. Xəstəliklər də çox cavanlaşıb. Belə olan halda düşünürəm ki, həyacan təbili çalınmalıdır. Sosial və qarşımızda duran bu çağırışları nəzərə alaraq hesab edirəm ki, pensiya yaşı ilə bağlı aparılan siyasəti gərək dayandıraq. Artıq bu qərar verilib. Mənim bildiyim qədəri ilə bu qərarın dayandırılması ilə bağlı hələki, heç bir problem yoxdur.

- Tibbi əlçatanlıqdan bəhs etdiniz. Bəzi dərmanlar var ki, onların qiyməti çox bahalı olur. Hətta vətəndaşlar bəzən məcbur qalırlar ki, xaricdən o dərmanları gətirsinlər. Bununla bağlı hansı tədbirlər görülə bilər?

- Azərbaycanda satılanla xaricdə satılan dərmanların qiymətləri arasında bəzən 8-12 dəfə fərqin olması mənim üçün qəbuledilməz haldır. Mən bu yaxınlarda aptekdən 54 manata dərman aldım, sonra baxdım ki, bu dərman Türkiyədə 12 manatadır. İnsaf dinin yarısıdır da... 300-400 faiz qoyub dərmanı satmaq nə qədər düzgündür? Bu, bizim insanların cibinə uyğun deyil axı. Bu sahədə tənzimləmə mütləq şəkildə lazımdır. Bəzi insanlar tanıyıram, Türkiyəyə gedən zaman qohum-əqrəbaları deyir ki, filan dərmandan alıb gətirərsən. Sonra bu ölkəmizə daxil olanda gömrük onları müsadirə etmək istəyir, insanları incidir. Baş nazir hesabat verəndə ondan da bu məsələ ilə bağlı xahiş etdim. O da dedi ki, bu problem var, baxıb həll etmək istəyirik. Ondan sonra məsələlər bir az yüngülləşdi. Buna görə cənab Baş nazirə sağ ol deyirəm. Amma bu gün də görürəm ki, çantasını doldurub, əlində dərman gətirənlər var. Niyə dərman orada ucuzdur, bizdə baha? Bəzən dərmanların keyfiyyəti ilə bağlı da problemlər olur. Çində, Türkiyədə olanda azərbaycanlı iş adamları yaxınlaşıb deyirlər ki, bu dərman burada 10 manatdır, biz bunun tərkibini dəyişə bilərik ki, 2-3 manata başa gəlsin. Onların çoxu imtina edib ki, siz insanların həyatı ilə necə oynaya bilərsiniz? Əlimdə faktlar yoxdur, sübut edə bilmərəm, amma şəxsən mənə bir-iki nəfər deyib, mən onların sözünə inanıram. Ola bilsin ki, bunu edənlər var, haralardasa, indi saxta dərman istehsalı ilə məşğuldurlar. Mən bunun da şahidi olmuşam ki, bəzi dərmanları alıb atırsan, amma təsir etmir.

Mənə resept yazanda həkimdən xahiş edirəm ki, sovet dərmanları yazsın. Bu dərmanlar sınaqdan çıxıb, insanlar 30-40 il bunlardan istifadə edib. Yeni tərkibdə dərmanlardan qaçıram, çünki onların təsirini görmürəm. Bizdə bir məsələ də var ki, dərmanların qablaşdırılması o qədər mükəmməl olur ki, baxanda adamın huşu başından çıxır, istəyir dərmanı qucaqlayıb yatsın, amma onu qəbul edirsən təsir etmir. Amma başqa ölkələrdə görmüşəm ki, reseptlərdə dərmanın tərkibi yazılır, firması yox. Dərmanın firmasının yazılması onun reklamıdır. Amma səhiyyəmizdə ciddi islahatlar gedib. Hazırda səhiyyəmizin vəziyyətindən narazı deyiləm. Sadəcə dərman qiyməltərinin baha olmasından narazıyam. Gözəl xəstəxanalar tikilib. İnsanlar 10 illiklərlə gözləyirdilər ki, nə vaxt pul tapıb gedib xaricdə əməliyyat olunacaqlar. İndi insanlar Azərbaycanda sığorta ilə ürək və digər mürəkkəb əməliyyatları etdirirlər. Əməlliyyatların hamısı dövlət tərəfindən qarşılanır. Çox gözəl həkimlərimiz var. Düşünürəm ki, bu gün müalicə üçün xaricə getməyə ehtiyac yoxdur.

- Bəzən  belə fikirlərə, paylaşımlara rast gəlirik ki, filan yerin deputatlarını həmin seçki dairəsində yaşayan insanlar tanımır. Sizcə belə bir şey mümkündürmü? Sizi İmişlidə hamı tanıyırmı?

- Məni nəinki İmişlidə, həm də bütün Azərbaycanda tanıyırlar. Çünki iki dəfə prezidentliyə namizəd olmuşam. Çıxışlarıma milyonlarla insanlar baxır. İmişlidə uşaqdan böyüyə məni hər kəs tanıyır. Yəqin ki, öz seçildiyi rayonda elə də tanınmayan deputatlar var. Mən bunun monitorinqini aparmamışam. Parlamentdə qərar qəbul olunub ki, hər bir deputat ən azı iki dəfə seçiciləri ilə görüşməlidir. Şəhərdə də görüşə bilərlər, rayona da gedə bilərlər. Bu,məcburidir. İndi deyə bilmərəm, kim buna necə əməl edir. Əvvəlkinə nisbətən indi deputatların hər biri seçiciləri ilə görüşlərə gedirlər. Kənd və rayon yerlərində insanlar deputatlarını tanıyırlar. Şəhər yerində deputatların hamının tanıması çətindir. Çünki şəhərə müxtəlif yerlərdən gəlirlər, bina insanlarıdır, daha məhdud şəraitdə yaşayırlar.

- İmişlinin əsas problemləri nələrdir? Sizə daxil olan seçici müraciətləri nə barədə olur?

- İmişli ən böyük problemlərindən biri 5 kəndinin qazlaşmamasıdır. Digər yandan İmişlinin su və kanalizasiya çəkilişi yarımçıq qalıb. Çəkiləndə məhv olub getdi. Bu çox böyük problemdir, məni çox narahat edir. Üçüncü ən böyük zibil məsələsidir. 

- Bir dəfə demişdiniz ki, seçicilər birbaşa sizin mobil nömrənizə zəng edirlər, telefonunuz susmur. İndi vəziyyət necədir?

- Zəng edirlər iş istəyirlər. Müavinətləri, pensiyaları kəsilənlər, əlillikləri verilməyənlər zəng edirlər. İş istəyirlər. Normal yanaşıram. Gücüm çatdığı qədər onların  həllinə çalışıram.

- Bəzən partiyaları Qərbpərəst, ruspərəst, İranpərəst kimi kateqoriyalara ayırırlar. Siz bu bölgü ilə razısınız? Sizin partiyanızın yönümü bu baxımdan hansı tərəfədir?

- O bölgülərlə təbii ki, razıyam. Mənim rəhbərlik etdiyim Milli Cəbhə Partiyası Azərbaycanyönümlüdür. Bu gün bizim partiyamız hansısa ölkəyə daha yaxın deyil, kimlərinsə sözü ilə oturub-durmur. Azərbaycan insanlarından qüvvə alırıq.

- Razi bəy, rəhbərlik etdiyiniz partiya siyasi mövqeyinə görə müxalifət partiyasıdır, yoxsa iqtidaryönlü təşkilat?

- Konstruktiv partiyayıq. Reallıqları dərk edirik. Heç də gücümüzdən, imkanımızdan artıq tullanıb, səs-küy yaratmaq istəmirik. Çünki bu populizmdir və nəticə vermir. O baxımdan gücümüzə uyğun fəaliyyət göstəririk. Sosial demokratiya ideologiyasında olan partiyayıq. Partiyanın kadr potensialının gücləndirilməsinə daha çox önəm veririk. Bu sahədə güclənmək istəyirik. Küçə, mitinq dövrü artıq geridə qalıb. Siyasi mübarizələr sosial şəbəkələrdədir. Düşünürəm ki, bundan sonra intellektual alanda siyasi mübarizə aparmaq lazım gələcək.Düşünürəm ki, partiyamız bu sahədə daha çox potensial və imkanlara malikdir. 

- Dünyanın bir çox ölkələrində ana müxalifət var. Bəs siz Azərbaycanda hansısa partiyanı ana müxalifət kimi görürsünüz?

-Bu gün Azərbaycanın siyasi spektri elədir ki, partiyaların gücü də aşağı-yuxarı elə bölünməyib ki, orada ana və ata müxalifəti müəyyənləşdirə biləsən.

- Rəhbəri olduğunuz Milli Cəbhə Partiyasının üzvlərinin sadəcə 15 faizi qadınlardan ibarətdir. Bunu nə ilə əsaslandırırsınız, ümumiyyətlə partiyanızın qadınlarla bağlı siyasəti hansı istiqamətdədir?

-Biz reallığı demişik. Bir çox partiyalar ola bilsin ki, reallıqları demir. Azərbaycanda qadınlar siyasi partiyalara qoşulmurlar. Sadəcə olaraq qadınların siyasi partiyalarda fəaliyyət göstərməsi üçün şərait də yoxdur və prespektiv zəifdir. Prespektiv olmadığına, onların iştirakçılığı üçün münbit şərait olmadığına görə qadınlar siyasətdən kənarda dayanmaq istəyirlər. Qadınların həyat yoldaşları, ataları, qardaşları da onların siyasi partiyalara qoşulmasının qarşısını alırlar. Qadının siyasətlə məşğul olmasına Azərbaycan cəmiyyətində yaxşı baxmırlar. Qadın partiyada olanda mitinqlərdə iştirak etməli, nəsə yazıb-pozmalıdır. Sabah da hansısa siyasi fikir səsələndirəndə onu da söyüb, linç edəcəklər. Amma biz partiyamızda hər zaman qadınlara önəm veririk.  Mən şəxsən qadınlara böyük önəm verirəm. İstəyərdim ki, partiyamızın 85 faizi qadın, 15 faizi kişi olsun. Bu şəraiti yaratmağa həmişə razı olmuşuq. Sadəcə Azərbaycanda qadınların müxalif siyasi partiyalarda fəaliyyət göstərməsi üçün ictimai-siyasi şərait məqbul deyil.

- Qadınların siyasi partiyalarda fəaliyyətinin prespektivinin olmadığını qeyd etdiniz. O prespektivi yaratmaq üçün təklifləriniz varmı?

- Qadınların siyasətdə fəaliyyətinin və cəmiyyətdə rolunun genişləndirilməsi Azərbaycanda fəaliyyət göstərən və resurslardan məhrum olan siyasi partiyaların gücündə və iqtidarında deyil. Bu bir dövlət siyasəti olmalıdır. Dövlət siyasətində də qadınların fəaliyyəti üçün şərait yaradılıb. Azərbaycanda Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi var. Hər bir siyasi partiyada Qadınlar Şurası olur. Azərbaycanda qadınların siyasi fəaliyyətlə məşğul olması üçün şərait yaradılıb. Sonuncu bələdiyyələrdə namizədliyini irəli sürdüyümüz şəxslərin yarısı qadındı. Namizədlərimizdən 7 nəfəri bələdiyyə üzvü seçilib, onlardan 4-ü qadındır. Yəni biz qadınların irəli getməsini istəyirik. Düşünürəm ki, qadınlar özləri siyasətdən qaçırlar. Çünki siyasət Azərbaycanda eybəcərləşib. Müsəlman cəmiyyətində qadınlar üçün bu yaxşı hal sayılmır. Qadınlar da rahat işlərdə çalışmaq istəyirlər. Onlar heç vaxt siyasi mübarizənin önündə olmağı arzu etməyib. Kişilər də analarının, yoldaşlarının küçədə mitinqlərdə polislə üz-üzə gəlməsini istəməyib. Mən buna pis baxmıram. Qadın-kişi bərabərliyinin Avropadakı kimi olmasını mən istəmirəm. Kişi-qadın bərabərliyini ancaq hüquqi cəhətdən qəbul edirəm. Real həyatda kişi-qadın bərabərliyini qəbul edə bilmirəm. Qadın-kişi bərabərliyini qəbul etsək, onda gərək o ağır çanta daşıyanda kömək etməyək, deyək ki, özün daşımalısan. Bunun ağır nəticələri ola bilər. Bunu bizim qadınlarımız da istəmir. Qərbdə həmişə müsəlman ölkələrini tənqid edirlər ki, kişi-qadın bərabərliyi yoxdur, onların hüquqları sıxışdırılır. Mən düşünürəm ki, Azərbaycanda qadınların tam olaraq bütün hüquqları var. 3-4 il sonra kişilərin hüquqlarını müdafiə cəmiyyəti yaranacaq. Qadınların hüququları daha da irəli çıxır. Kişilərin isə başından basılır, onlar arxa plana atılırlar. Məsələn yolda kişi qadına ağır söz atsa və ya hərəkət etsə və qadın onu polisə şikayət etsə,kişinin dərisini boğazından çıxaracaqlar. Qadın nəsə edib, kişi onu şikayət etsə,  bu zaman onu məzənnət edəcəklər ki, utanmırsan qadını şikayət edirsən? Bizim qadınların özləri də bərabər olmaq istəmirlər. Deyirlər ki, bərabər olsam, axı mən onu çatdıra bilməyəcəm, əziyyətə düşmək istəmirəm. Kişi ağırlığı daha çox üzərinə götürür. Mənim ətrafımdakı insanlar qadınlara çox böyük hörmət edirlər. Qadınlar daha gözəl yerlərdə işləsinlər, moda jurnallarını vərəqləsinlər, şoppinq etsinlər, mən qadını belə görürəm. Amma yüngül işlərdə də işləsinlər. Ağır işlərdə qadınları çalışdırmaq olmaz ki... Bərabər cəmiyyətdə isə bu olmalıdır. Feminizm ondan ibarətdir ki, qadın da bütün hərəkətlərində azad olsun. Amma mən düşünürəm ki, bu, qəbuledilməzdir. Bu bərabərlik ailələri dağıdır, bir çox dəyərələrə ziddir. Qərb dünyası öz dəyərlərini bizə vermək istəyir və Azərbaycana təzyiq göstərirlər ki, qadınlar kişinin kişi, qadının da qadınla evlənməsində insanın azad olduğunu qəbul etsinlər. Biz bunu qəbul edə bilərikmi? Mən şəxsən bunu qəbul etmirəm.

- Boşanma və evlilik son illərdə ölkəmizdə ən çox müzakirə olunan məsələlərdəndir. Koronovirusdan sonra dəvətnamələrin sayı dəhşətli şəkildə azalıb. Siz bu tendensiyanı müşahidə etmisiniz?

- Bütün dünyada boşanmaların sayı 79 faiz artıb. Azərbaycanda da artıq demək olar ki, boşananların sayı evlənənlərin sayından çoxdur. Çox ciddi problemdir. Məncə, Aliment Fondunun yaradılması lazımdır. Bütün kişilər aydan arı, sudan duru deyillər. BMT-nin hesabatında yayılıb ki, 79 faiz qadınların günahı hesabına boşanmalar baş verir. Azərbaycanda da bu belədir. Çünki insan həmişə azad olmaq istəyir. Düşünür ki, uşağımı saxlayaram, mənə aliment verər, mən bu kişi ilə yaşamaq istəmirəm. Yaxud da hər xanımın "podruqa"sı olur, gəlir nəsə danışır, yaxud seriallara baxıb oradakı həyatı öz həyatalrında görmək istəyirlər. Hərçənd ki, o həyat elə ancaq seriallarda oyanyırlar. Oradakı aktyor və aktirisalarında həyatı serialdakı kimi deyil. Ondan min dəfə daha dəhşətlidir. Mən vicdan əzabı çəkirəm ki, bu günə qədər 30-40 nəfəri həbs ediblər. Qadınlar kişinin alimenti vermədiyi ilə bağlı müraciət edirlər, mən bununla bağlı aidiyyəti üzrə müraciət etmişəm 15 sutka, 2 ay, həmin kişiləri həbs ediblər. Bundan sonra həmin kişilərin atası-anası gəlib ki, mənim balamı niyə tutdurdun. Deyirəm ki, mən tutdurmadım, mənə alimentin verilmədiyinə görə müraciət olunub. O da gəlib deyir ki, alimenti verməməyinə səbəb kişinin uşağın ondan olmadığını düşünməsidir. Məhkəmə şəxslərə vaxt verir ki, gedin 90 gün düşünün. Qadın da deyir ki, düşünən deyiləm, boşamasanız, yüz il də onunla yaşayan deyiləm, alimentimi versin. Boşanmaların sayında artım Azərbaycanın gələcəyini məhv edir. 2016-cı ildən uşaq doğumunda azalma baş verib. 2022-ci ildən isə hər il Azərbaycanda 25 min daha az uşaq doğulur. Ona görə də artıq 3 uşaqdan uşaq pulu veriilməsi ilə bağlı siqnallar var. Yəqin ki, həll olunacaq. Bizdə də demoqrafik problemlər yaranır. Mən birmənalı şəkildə demirəm ki, ancaq alimentə görə boşanmalar olur. Bu gün o qədər ailələr tanıyıram ki, həyat yoldaşı ya narkoman, ya alkaşdır və ya qadınını, uşağını döyür, evə gəlmir. Bu cür insanlar qəbul edilmir. Bu cür olanda mən özüm də demişəm ki, məhkəməyə getməyin adı yoxdur, bu adam nə vaxt düzələcək, düzələn deyil. Aliment Fondu da yaradılmalıdır. Bu cür ailələrə kömək etmək lazımdır. Evlənirlər, problemlər 25-30 faizi sosial məsələlər üzərində olur. Əvvəllər beləydi ki, insanlar evi, işi olandan sonra evlənməyi düşünürdülər. Bizdə hələ də evi kişinin saxlaması düşüncəsi qalırdı. Evi saxlamalısansa deməli, qadını da saxlamalısan. Qadın kosmetika, şuba istəyəcək. Bu kiinin müsəlman cəmiyyətində həmişə bir öhdəliyi olub. Və mən buna çox yaxşı baxıram. Kişi həyat yoldaşını xoşbəxt etməlidir, pulunu saymalı deyil. Allah kişini belə yaradıb. Kişi pulunu həyat yoldaşına xərcləyəndə zövq alır. Allah bu hissi kişiyə verib. Bu hissin bizdə olmasına görə sevinirəm. Bir çoxları artıq düşünmədən evlənir. Deyir ki, evlənim, atam-anam saxlayacaq. Ata-ana insanı saxlayarmı? İndi-indi gənclərdə təhsilə, peşə təhsilinə meyil artıb. Yoxsa təhsili yoxdur, fəhlə işləyir, sabah işdən çıxarırlar. Sevgi ilə evlənə bilərlər. Amma sabah onun işi olmayanda, qazanc gətirməyəndə o sevgi məhv olub gedəcək. İstənilən halda soyuducun dolu olmalıdır. Kişi də iş tapa bilmir,yaxud gedib avara insanlara qoşulur, əziyyət çəkmək istəmir, nəticədə qadın da bezir deyir, mən səninlə niyə yaşamalıyam. Əvvəllər ağsaqqallar yığışardı, oğlanı tənbeh edər, başına ağıl qoyardılar. Qadınlar da düşünərdilər ki, daha mənim taleyim belə gətirib. Allah Təala mənə belə tale yazıb, bəs mən nə edəcəm, uşağım da var, məcbur olub dözməliyəm. O "dözməliyəm" artıq bitib. Buna görə də mən qadınları günahlandıra bilmərəm. Hər kəs rahat və gözəl yaşamaq istəyir.
Müəyyən bir təbəqə var ki, onlar sırf aliment davası edir. Belələrinin sayı az deyil. Onlar bilirlər ki, ailənin bir yerə gəlməsi mümkün deyil. çünki ailə elə bir şeyə görə dağılıb ki, onu milli-mənəvi dəyərlərimizə görə qəbul etmək düzgün deyil. Şəxsən mənim deputatlığım dövründə 7-8 nəfər alimentə görə intihara cəhd ediblər. Onlardan şəxsən ikisinin həyatını mən xilas etmişəm. Yəni təcili Bakıya gəlməliydilər, lakin çatdırıb verə bilmirdilər, bu tərəfdən də dirəşiblər ki, alimenti verməlisən. 

-Yeri gəlmişkən, siz vaxtilə AXCP-də təmsil olunmusunuz. Müstəqillik dövrünün ilk dönəmlərində AXCP güclü siyasi imicə malik idi. Zamanla partiyanın fəaliyyəti cəmiyyət tərəfindən ciddi qarşılanmamağa başladı. Siz özünüz də bu partiya ilə yollarınızı ayırdınız. Necə düşünürsünüz partiyanın qurucusu Elçibəy AXCP-nin bugünkü durumunu görsəydi, rəhbərliyini davam etdirərdimi, yoxsa sizin kimi yolların bu partiya ilə ayırardı? 

- Elçibəyin irəli sürdüyü ideyaların hamısı yerinə yetirilib. Azərbaycan bütöv olanda İranın yarısını almalı deyildi ki, bu xülyadır. O ideoloji xətt olaraq qalır. Biz mədəni inteqrasiyanı saxlamalıyıq. Qarabağ artıq azaddır, Azərbaycan ərazi bütövlüyünü, suverenliyini bərpa edib. Elçibəyin məqsədi nə idi, Azərbaycanın tam müstəqil olması. Bu gün Azərbaycan müstəqildir və demək olar ki, dünyanın bərk gedən ölkələrinə qafa tutur. Bu ideyalar davam edir.

Əli Kərimlinin rəhbərlik etdiyi AXCP əvvəlki ideylarından kənardır. Partiya fəaliyyətində o ideyalara sadiq qalındığını demək düzgün olmaz. Fəaliyyətin nəticəsi yoxdur. İnsanın fəaliyyəti onun nəticəsi ilə ölçülür. Sən bir yerdə uzun müddət qala bilərsən, nəticə yoxdursa, istəyirsən dünyanın ən yaxşı adamı ol. Orada olan insanların hamısı məşəqqət içərisində yaşadılar. Həmişə aldandılar. Düşünürdülər ki, Avropa Şurası nəsə tənqid edib, bunlar hakimiyyətə gələcək. Bu cür xülyalarla yaşadılar. Onların bir çoxu Elçibəyin vaxtında aldıqları kostyumla da rəhmətə getdilər. Onların bir çoxu inanırdı ki, tezliklə Təbriz Azərbaycanın olacaq. Mən o cür insanlara hörmət bəsləyirəm. İnsan nə qədər ideoloji cəhətdən bağlı olmalıdır ki, buna inansın. Deməli, safdılar ki, inanıblar. O insanlardan heç biri orada qalmayıb. İndi orada ancaq narazılardır. Kələfin ucunu itiriblər. Ala-çatı, vur-çatı eyni şeyləri deyirlər. Bu yaxınlarda Etibar Məmmədovun 70 illik yubliyei idi, mən onu bir daha təbrik edirəm, dəvət etmişdi,mən də iştirak etmişdim. Etibar Məmmədov istiqlaliyyət tarixində böyük rolu olan siyasətçidir. Amma düşündüm ki, nə deyim? Rəhmətlik Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə ona baş nazir postunu təklif etmişdilər. Etibar Məmmədov da dedi ki, onda baş nazirin xeyli böyük səlahiyyətləri olmalıdır. Azərbaycan Prezidentinin səlahiyyətini istəyirdi. Heydər Əliyevin ilk dəfə hakimiyyətə gələndə Azərbaycanın siyasi quruluşu fərqli ola bilərdi. O qədər böyük iddia ilə yaşadılar. Başladılar Heydər Əliyevin ayağının altını qazmağa. Onu hakimiyyətdən salmağa çalışırdılar. Heydər Əliyevin hakimiyyətdən salınması isə Azərbaycanın yox olması demək olardı.

Mən onların fəaliyyətini kiçiltmək istəmirəm. Amma bəzən deyirlər ki, biz müstəqilliyi qan bahasına aldıq. Özbəkistanla Tacikistan heç mübarizə aparmadılar, müstəqil oldular. Deyə bilərlər ki, biz mübarizə aparmasaq, onlar da müstəqil ola bilməzdi. Bu da doğru deyil. SSRİ dağılmışdı, onlara onsuz da müstəqillik veriləcək. Biz daha sakit davransaydıq, bəlkə, qazancımız daha çox olacaqdı. Bunlar hələ də 90-cı illərdə necə düşünürdülərsə, elə də fikirləşirlər. Müasir dövrün çağırışlarını, süni intellekti, İlon Maskı başa düşmürlər. Onlar elə bilirlər ki, Co Bayden, Donald Tramp bunlar üçün mübarizə aparıb, onları hakimiyyətə gətirəcəklər. Avropa Şurası, ATƏT bunları hakimiyyətə gətirəcək. İngilis dilində şüar yazıb Qərbə göstərməklə hakimiyyətə gələcəklər. Bu yaxınlarda Türkiyədə Əkrəm İmamoğlunun lehinə keçirilən mitinqlərdə yazılan ingiliscə şüarları gördüm, utandım. Ona görə ki, onlar gəlib bunlara kömək etməyəcək. Sən Qərbdə ölkəni şikayət edirsən, onlar gəlib İmamoğlunu azadmı edəcək? Sən öz ölkəni zəif göstərirsən.

-Yeri gəlmişkən Türkiyədəki proseslərlə bağlı sizin proqnozlaırnız varmı? Baş verənlər nə ilə nəticələnəcək sizcə?

- Türkiyədə çox ciddi ikitirəlik yaranıb. Bundan sonra hakim partiya üçün Türkiyəni idarə etmək asan olmayacaq. Bu, birmənalıdır. Günü-gündən onlara qarşı narazıların sayı artır. Əvvəl hakim partiya beynəlxalq ritorika üzərində siyasətini qurdu və xalqın dəstəyini qazanırdı. Bu gün görürəm ki, türk insanları üçün Fələstin elə də əhəmiyyət daşımır, artıq şüarlar və yanaşmalar itib. Türklər daha yaxşı yaşamaq, sığortalı iş istəyirlər. Türk lirəsi aşağı düşüb, onların yaşayışlar daha da bahalaşıb. Dünyadakı bahalaşma da Türkiyəyə ciddi mənfi təsir göstərir. O baxımdan müxalifətin mövqeyi güclənəcək. Artıq Əkrəm İmamoğlu ətrafında böyük bir ordu yaranır. Mən Əkrəm İmamoğlu yaxşıdır, pisdir deyə bilmərəm. Azərbaycan Türkiyə xalqının seçdiyi liderlə işləyəcək.

- Hazırda partiyanızın fəaliyyətindən razısınızmı?

- Mən partiyamızın fəaliyyətindən razı deyiləm. Necə razı ola bilərəm. Düzdür, parlamentdə bir, bələdiyyədə 7 yerimiz var. Resurslarımız çox kasaddır. Bu gün mən dediyim səbəblər ucbatından Azərbaycanda siyasəti o vəziyyətə çatdırıblar ki, heç kim siyasətçi olmaq istəmir. Azərbaycan xalqı öz prespektivini iqtidar partiyasında görür. Müxalifətə hələ də düşmən kimi baxırlar. Xalqda da belə fikir var ki, müxalifətdirsə, deməli, iqtidara qarşıdır. Deməli, onun yanında olsam, hakimiyyətin də məndən xoşu gəlməyəcək. Müxalifət sözünə yaxşı baxmırlar. Bizim cəmiyyətimizdə belədir, hər kəs güclünün yanında olmaq istəyir. Bizdə ənənə formalaşmayıb. Nə vaxt ənənə yaranarsa, onda nəsə danışmaq olar. Mövcud imknalar çərçivəsində siyasi partiya olaraq mövcudluğumuzu saxlamaq, güclənmək istəyirik. Buna nə dərəcədə nail oluruq, özümüz razı deyilik, yəqin heç insanlarımız da razı deyillər. Vicdanım qarşısında deyə bilərəm ki, əlimdən gələni edirəm.Ən azından bütün seçicilərimlə danışıram, onların problemlərini həll etməyə çalışıram. Ən azından 10 nəfərdən 5-6-nın problemini həll edirəm.

- 2018 və 2024 cü illərdə prezidentliyə namizədliyinizi irəli sürmüşdünüz. Keçən 6 ildə isə ölkədə çox ciddi dəyişikliklər oldu. Gələcək prezident seçkilərində iştirak etmək haqqında düşünürsünüzmü, bu zaman hansı vədlərlə çıxış edəcəksiniz?

- Məqsədimə çatana qədər seçkilərdə iştirak edəcəm. Siyasi partiya seçkidə iştirak etməlidir. Ötən prezident seçkilərində proqramımı bənd-bənd açıqladım. Azərbaycan sosial demokratik ölkə kimi görmək istəyirəm. Düşünürəm ki, bir insan yaxşı təhsil almayıbsa, o acından ölməli deyil. Dövlət ona bir neçə dəfə şərait yaratmalıdır. Tutaq ki, birinin peşəsi yoxdur, onu hansısa peşəyə yönləndirmək olar, bu alınmasa, bloqqer olmaq istəyirsə, kamera da alıb verirəm, get çalış. Norveçdəki kimi, bu da alınmır, deməli, işləmək istəmirsən, amma vətəndaşımsan, çölə ata bilmərəm ki. Mənim minimal müavinətim  200 manatdır, get dolan, özün bilərsən. Dövlət hər bir vətəndaşı üçün individual  addımlar atır. Sabah da vətəndaş demir ki, sən mənim üçün nə etmisən, uşağımı niyə əsgərə aparırsan kimi fikirlər səsləndirilməyəcək. Mənə sual verirlər ki, dövlət uşaq pulu verməyib, yüksək məvacib ödəməyib ki, neft gəlirlərini bizə xərcləmirlər ki, ondan bizə nə...

Mən o insanlara deyirəm ki, bu gün biz rahat yollarda gedə bilirik, elektrik enerjisi sönmür, evdə qazın dayanmır, gecə saat 2-də çöldə gəzə bilirsən. Ən demokratik ölkələrdə o saatda küçədə gəzə bilməzsən. Pensiya alırsan, uşağın orta məktəbdə pulsuz oxuyur. İndividual olaraq hər kəsə dəstək vermək olmaz, bu mümkün deyil.

Azərbaycanda təbii ki, sosial sahədə aparılan siyasətdə, iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlı qüsurlar var. Xüsusən də iş mühiti ilə bağlı problemlər var. Dediyim məsələləri həll etsək, Azərbaycan 3-4 ilə İsveçrə səviyyəsində ola bilər. Ən azından sosial və iqtisadi cəhətdən məhkəmələr 100 faiz müstəqil olmalıdır. Xarici və azərbaycanlı sərmayədar bilməlidir ki, mənim haqqımı tapdalıyıb, pulumu alsalar da, məhkəmə onu qaytaracaq. O məhkəməyə inansa, yapon gəlib Azərbaycana investisya qoyacaq. O məhkəməyə inanmasa, başını kəssən də bura gəlib investisya qoymaz. Ancaq alternativ enerjidən, neft və qaz-dan Azərbaycana vəsait gəlir. Çünki o sahələr beynəlxalq qanunun əlində olur. Ona görə də mən təklif edirəm ki, digər sahələrdə beynəlxalq qanun tətbiq edilməlidir. İnvestorlar bilsələr ki, sabah beynəlxalq qanunlara istinadən pullarını geri ala biləxək. Əmlak toxunulmazlığı olmalıdır. Bir ev yol üçün sökülməlidirsə, vətəndaş oradan çıxmaq istəmirsə,  Sən o yolu onun ətrafından çəkib aparmalısan. Sabah da bir yunan, amerikalı, fransız gəlib baxmalıdır, şəkil çəkib gülməlidir ki, yolun ortasında ailə yaşayır. Deməlidir ki, bu nədir? Deməlisən ki, ailə köçmək istəmədi, nə edə bilərik. Həmin xaricilər də görəcək ki, burada vətəndaşların əmlakı toxunulmazdır, deməli, mən də buradan ev ala bilərəm.  Bir də vergi əlçatanlığı olmalıdır. Azərbaycanın vergi qanunvericiliyini süni intellekt oxuyub başa düşə bilməz. Süni intellektə vergi qanun vericiliyini versək, deyəcək ki, “xahiş edirəm mənə belə sual verməyin”. Tüstüləməyə başlayacaq. Çüni vergi qanunvericiliyi çox mürəkkəb və dolaşıqdır. Vergi qanunvericiliyi o qədər sadələşdirilməlidir ki, onu uşaq oxuyanda başa düşməlidir.

Azərbaycan xarici sərmayədar üçün o qədər də əlverişli ölkə deyil.  Azərbaycana sərmayədarları cəlb etmək üçün onlara simvolik qiymətlə biznes satılmalıdır. Yoxsa bua dam gəlir dəniz kənarında hotel tikmək istəyir, bunun üçün 1 milyon verib torpaq alacaq, işıq çəkəcəcək, başqa xərcləri olacaq. Görəcək ki, 1 qəpiyin yiyəsi deyil.  O bura bir manat da yatırım edən deyil. Gürcüstanda və Türkiyədə isə fərqli yol izlənilir. Dövlət paket verir. Tutaq ki, 50 və ya 100 milyon investisya tələb olunur, 1 manat xərcləməyəccəksən, 1 manata bunu sənə satıram. O da deyəcək ki, 5 ilə buranı tiikirəm, 1000 nəfər üçün iş yeri açıram. Belə olan halda inandırıram ki, bura gələnlər üçün 5-6 hava limanı açmalı olarıq.

- Prezident seçildiyiniz təqdirdə...

- Mənim bu gün Prezident olmaq potensialım yoxdur. Bu gün mənim deyəcəyim sözlər 3-5 il sonra  fərqli gündəm yarada bilər.

- Bəzi Avropa İttifaqı ölkələri ilə xüsusilə də, Fransa ilə əlaqələrimiz kəskin şəkildədir. Fransa ilə münasibətlərimizin düzələcəyini düşünürsünüzmü?

- Fransa ilə münasibətlərimiz düzələcək və düzəlməlidir. Fransanı pis-yaxşı tanıyıram. Fransız dilini də bilirəm. Hər zaman Fransanın səfirləri ilə gözəl münasibətlərim olub. Fransa gözəl dövlətdir. Bizim bu ölkə ilə problemlərimiz olmayıb. Bizim onlarla münasibətlərimiz ermənilərin ucbatından korlanıb.  Fransada son zamanlar hakimiyyətə gələnlərin hamısı erməni təəssübkeşləri olublar. Emmanuel Makron isə ümumiyyətlə Ermənistanın prezidenti, Azərbaycan düşməni kimi davranmağa başladı. Münsibətlər də buna görə korlandı. Fransada hakimiyyət dəyişiklikləri olan kimi Azərbaycan-Fransa münasibətləri düzələcək.

- Deputatlardan kimlərlə dostluq edirsiniz və onları sizi yaxın tutan nədir?

- Konkret ad çəksəm, baçqaları inciyər, çünki mən hamıyla dostluq edirəm, çox gözəl münasibətlərimiz var. Elə bir deputat tanımıram ki, onunla nə vaxtsa problemimiz olsun.

- Siyavuş Novruzovla aranızda problem yaşanmışdı…

- Siyavuş müəllimlə hər kəsin hərdən problemi yaranır. Parlamentdə deyilir, orada da qalır. Sonradan nə problem olacaq ki?! Mən ondan durub inciyəsi deyiləm, o da məndən incimir. Amma parlament belə yerdir ki, fikirlər toqquşur, toqquşmalıdır da. Buna görə hansısa deputata kin saxlamaq, onu linç etmək, pisinə danışmaq düzgün olmaz. Parlamentdə hər hansı mövzunu müzakirəsi zamanı kiminləsə düz gəlmirsən. O ancaq masada qalır, çölə çıxanda unudulur. Şəxsən mən unuduram, görürəm ki, onlar tərəfində də unudulur. Kim unutmursa, onu unutmayacaqsa artıq onun öz işidi, mən unuduram.