Azərbaycan “Suriya prosesi”nə qoşulur? “Nə olacaq, nə olmayacaq, müəmmadır” KONKRET

AMEA-nın Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun Ərəb ölkələrinin tarixi və iqtisadiyyatı şöbəsinin müdiri Fərda Əsədovun “Yeni Sabah”-a müsahibəsi:

– Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla İlham Əliyev arasında son telefon danışığında əsas mövzu Suriyada Əsəd rejiminin iflasından sonra yaranmış vəziyyətə olub. İlham Əliyev “bundan sonra Türkiyənin yaxın dəstəyi ilə Suriyada sabitlik dövrünün başlayacağına ümidvar olduğunu” bildirib. Bundan əvvəl Ərdoğan “Suriyada sabitliyin bərqərar edilməsi məsələsinin Türkiyənin məsuliyyət daşıdığını” elan edib.

Ümumiyyətlə, bu sayaq açıqlamalara istinadla Əsəd rejiminin çökməsində Türkiyənin birbaşa və ya dolayı müdaxiləsinə çoxlu vurğu edilir. Xüsusilə, Ərdoğanın uzatdığı barışıq əlini Əsədin sıxmamasını əsas amil kimi qeyd olunur. Bu rəyi bölüşürsünüzmü?

– Düşünürəm ki, bu hadisələr təkcə Ərdoğanın yox, regionda nüfuz qazanmış bir çox başqa siyasi qüvvələrin, o cümlədən, həmin qüvvələrə rəhbərlik edən siyasi şəxslərin də təsiri nəticəsində baş verdi. Şübhəsiz, Suriyada siyasi dialoqun aparılması və islahatlar üçün Ərdoğan dönə-dönə Suriya rəhbərliyinə müraciətlər etmişdi. Hətta bu hadisələrdən öncə Ərdoğanla Bəşər Əsəd arasında bu barədə kontaktlar da oldu. Lakin Bəşər Əsədin liderlik bacarığı və islahatçı potensialının yoxluğundan dialoq nəticə vermədi.

– Yaxın perspektivdə Suriyada hakimiyyət boşluğunun yaranacağı, ölkənin uzunmüddətli hərc-mərclik dövrünə qədəm qoyacağı proqnozu var. Ehtimallardan biri də ölkənin 3 – İsrail, Türkiyə və ABŞ-ın nəzarət zonasına bölünəcəyidir.

– Bu gözləntinin reallığa yaxınlığı göz qabağındadır. Elə indi də görürük ki, Suriya həmin təsir zonalarına bölünmüş haldadır. Lakin digər tərəfdən, beynəlxalq münasibətləri təmin edən sistemdə yaşayırıq. Əgər bu baş verəcəksə, güman ki, bu təkcə Suriyanın yox, beynəlxalq münasibətlərin sabitliyi probleminə çevrilən proses olacaq. Bu proses özü ilə nələri gətirəcək və ümumiyyətlə, nə olacaq, nə olmayacaq, müəmmadır.

Mən o fikirdəyəm ki, Suriyanın bütövlüyü beynəlxalq gündəmdən heç vaxt çıxmayacaq. BMT-yə üzv olan dövlətlərin də məsələdə mövqeyi məhz bu cürdür. Lakin Suriyanın bir dövlət kimi saxlanılması siyasi səhnədə olan qüvvələrin cəsarətindən, ardıcıllığından, bacarığından və dünyanın başqa yerlərində baş verən münaqişələrin də vəziyyətindən asılıdır. Güman edirəm ki, bir çox məsələlər qarşıda gələcək hadisələrdən asılı olacaq. Ən əsası, Suriyanın aqibəti bu ölkəyə  vətənpərvərlik hissi ilə bağlı olan qüvvələrdən asılıdır.

– Prezidentlərin telefon söhbəti zamanı Ərdoğan “bütün sahələrdə olduğu kimi, Suriya xalqına humanitar yardım və dəstək məsələsində də Azərbaycan və Türkiyənin birgə fəaliyyət göstərəcəyini” qeyd edib. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan da “Suriya prosesi”nə qoşulur?

– Əlbəttə, Türkiyənin Suriya siyasətində Azərbaycanın maraqlarını təmin etmə arzuolunandır.

– Azərbaycan XİN-in bəyanatında “Azərbaycanın Suriyada səfirliyinin mövcud olmamasına baxmayaraq, Suriyada Azərbaycan vətəndaşlarının sayının və yerinin müəyyən edilməsi istiqamətində iş aparıldığı” qeyd olunur. Hazırda sosial şəbəkələrə yerləşdirilən video və fotolarda əsas silahlı müxalifətin (“Heyət Təhrir əl-Şam” – HTŞ) içərisində çoxsayılı qeyri-ərəb döyüşçüləri görürük. Sizcə, HTŞ-nin tərkibində Azərbaycan əsilli döyüşçülərin olması mümkündürmü? Onların varlığı təsdiqləndiyi halda, Azərbaycan dövləti hansı qabaqlayıcı tədbirlər görməlidir?

– Məndə şəxsən belə bir məlumat və yaxud statistika yoxdur. Ancaq bir halda ki, dövlət rəhbərliyində belə bir narahatlıq var, yəqin ki, nəsə var. Əlbəttə, istisna deyil ki, həmin silahlı dəstələrə könüllü qoşulmuş kimlərsə olsun. Belə bir gərgin vəziyyətdə ölkə olaraq Suriyada olan vətəndaşlarımıza kömək etmək, onların yanında olmaq xoşəgələn haldır. Əgər orada yaşayan vətəndaşlarımız bu faciədə əziyyət çəkirsə və onların vətənə qaytarılması mümkündürsə, bunu etmək lazımdır. Lakin sual olunur ki, onların bu hadisələrdə nə qədər iştirakı olub? Hər bir halda bilirik ki, əgər o şəxslərin Suriyada ailələri də varsa, bu, böyük bir humanitar problemdir.

– Hətta sovet vaxtında belə, Yerevan və Tbilisidə Suriya səfirliyi olduğu halda, Bakıda Suriya səfirliyi mövcud olmayıb. 2009-cu ildə Bəşər Əsədin Azərbaycana səfəri və bundan çox-çox əvvəl 1997-ci ildə Suriyaya Azərbaycan səfirinin təyin edilməsinə baxmayaraq. Yəni Suriyanın Azərbaycanda heç bir diplomatik korpusu olmayıb. Bunun səbəbi nədir?

– Sovet dövründə Bakıda ancaq İran və İraqın konsulluqları vardı. Bu sovet xarici siyasətinin bölgüsü idi. İraq Azərbaycan üçün ən yaxın ərəb ölkələrindən biri, bəlkə də ən yaxınıdır. Etnik və dini-məzhəbi yaxınlıq da var.

Suriyanın Azərbaycanda səfirliyinin olmaması məsələsinə gəlincə, səmimi desəm, bu suala cavab verməkdə çətinlik çəkirəm. Hansısa bir fərziyyə demək olar, amma bu mənim özümü qane edən bir izahat olmayacaq. Odur ki, bu sualı açıq qoyaq.