“Azərbaycan və ABŞ ın Qərbi Avrasiya strategiyası“ “The National İnterest“

"ABŞ Azərbaycanla əlaqələrindən Rusiya və İranı cilovlamaq üçün istifadə edir..."

ABŞ üçün həm Rusiya, həm də İranla həmsərhəd olan Azərbaycanın mövqeyini gücləndirmək strateji əhəmiyyət kəsb edir.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə Amerikanın "The National İnterest" nəşri yazıb.

Məqalə müəllifinə görə, bu yanaşma Amerikanın hər iki rəqibinə qarşı mübarizəsini asanlaşdıracaq və onların Qərbə qarşı birgə hərəkət etmək cəhdlərini zəiflədəcək. Vaşinqton İranın geosiyasi ambisiyalarını cilovlamaq üçün Bakı ilə Təl-Əviv arasındakı münasibətlərdən yararlana bilər.

Suriyadan sıxışdırılan İran Amerikanın Yaxın Şərqdəki strategiyasına meydan oxumaqda davam edəcək. Bununla yanaşı, İsrail ilə mülayim sünni ərəb dövlətləri arasında imzalanmış "Abraam razılaşmaları" regional təhlükəsizlik sisteminin əsas hissəsi olsa da, kifayət qədər yetərli deyil. Tramp administrasiyası sülhə nail olmaq üçün dostlarını və müttəfiqlərini bir araya gətirməli olacaq. Bu kontekstdə İsrail və Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlıq təkcə Yaxın Şərq üçün deyil, həm də Amerikanın Avrasiya strategiyası üçün faydalı ola bilər.

İranın son həftələrdə Rusiya və Pakistanla əlaqələrini gücləndirməsi, eləcə də yanvarın 17-də İran prezidenti Məsud Pəzeşkianın Moskvaya səfəri və Vladimir Putinlə 20 illik strateji əməkdaşlıq müqaviləsi imzalaması ABŞ-ın diqqətindən yayınmır. Eyni zamanda, yanvarın 20-də İranın baş qərargah rəisi Məhəmməd Baqiri Pakistanı ziyarət edərək təhlükəsizlik və sərhəd nəzarəti məsələlərini müzakirə edib. Bu səfər Donald Trampın ikinci dəfə ABŞ prezidenti kimi and içdiyi gün baş tutub.

Azərbaycanın ABŞ üçün strateji əhəmiyyəti

İranın bu addımları, xüsusilə Rusiya ilə əlaqələrinin güclənməsi fonunda Tramp administrasiyası yeni strategiyalar üzərində düşünməlidir. Burada isə Azərbaycan mühüm rol oynaya bilər. Çoxluq etibarilə müsəlman əhalisi olan bu ölkə İranla uzun sərhədə malikdir və Rusiya ilə İran arasında formalaşan Şimal-Cənub ticarət dəhlizinin qarşısını ala bilər. Bakı limanı isə Mərkəzi Asiyadan Qərbə gedən yüklərin əsas tranzit qapılarından biridir.

2020-ci ildə Qarabağ müharibəsində qalib gələn Azərbaycan özünü güclənən regional güc kimi görür. Hazırda Bakı İrəvanla sülh prosesini davam etdirir, lakin eyni zamanda strateji mövqelərini də möhkəmləndirir. O, Xəzər dənizi vasitəsilə Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələrini genişləndirir. Bundan əlavə, Milad bayramı günü Rusiyanın hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurulan mülki təyyarə Bakıya şimal qonşusuna qarşı əlavə təzyiq vasitəsi verib. Prezident İlham Əliyevin Moskvanın bu insidentdə iştirakını inkar etməsinə qarşı sərt bəyanatları buna sübutdur.

Azərbaycanın Yaxın Şərqdə rolu

Azərbaycan Yaxın Şərqdə də bir sıra mühüm məsələlərdə iştirak edir. Onun İranla münasibətləri kifayət qədər mürəkkəbdir, lakin Bakı maraqlarını qoruyaraq açıq qarşıdurmadan yayınmağa çalışır. Azərbaycan dünyəvi şiə dövlətidir və İranın onillərdir ixrac etməyə çalışdığı radikal şiə islamizmindən təhdid hiss edir. Bundan əlavə, İran və Ermənistan arasındakı uzunmüddətli alyans Bakı üçün ciddi narahatlıq doğurur.

Azərbaycanın Yaxın Şərqdəki siyasətində ən mühüm məqamlardan biri onun İsraillə 30 ildən artıq davam edən strateji əlaqələridir. Bakı İsrailin enerji təhlükəsizliyinin əsas təminatçılarından biridir, İsrail isə Azərbaycana hərbi texnika ixrac edən əsas tərəfdaşlardan biridir. İranın regionda təsirini artırmaq cəhdlərinə qarşı iki ölkə xüsusilə kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi sahəsində sıx əməkdaşlıq edir.

Azərbaycanın İsrailə neft ixracını təmin edən Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri 15 ay davam edən Qəzza müharibəsi zamanı belə fəaliyyətini dayandırmayıb. Bununla yanaşı, Bakı Türkiyənin mövqeyinə təsir göstərmək üçün cəhdlər edir. Əks halda, Rəcəb Tayyib Ərdoğan hökuməti İsrailə qarşı daha sərt mövqe tutmasına səbəb ola bilərdi.

Vaşinqtonun Azərbaycanla əlaqələri genişləndirmək planları

Vaşinqton Bakı-Təl-Əviv münasibətlərindən istifadə edərək İranın geosiyasi ambisiyalarını cilovlaya bilər. Azərbaycan İranı tarazlayan əsas müttəfiqlərdən biri olmaqla yanaşı, Ankara ilə də vacib kommunikasiya kanalına çevrilə bilər. NATO üzvü olan Türkiyə eyni zamanda regionda müstəqil oyunçu olmaq istəyir. ABŞ və Türkiyənin maraqları həmişə üst-üstə düşməsə də, hazırda hər iki tərəf İran məsələsində ortaq məxrəcə gəlməyə başlayıb.

Bu səbəbdən, Amerika üçün Azərbaycanla münasibətləri gücləndirmək və regionda güc balansını qorumaq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə, Türkiyə və Fars Körfəzi ərəb dövlətləri arasındakı balansın saxlanması indi daha vacibdir.

Eyni zamanda, Tramp administrasiyası Azərbaycanın Rusiya ilə əlaqələrinin inkişafını diqqətlə izləməlidir. Türkiyə Bakı ilə sıx münasibətlərindən artıq Qara dəniz və Xəzər hövzəsində təsir dairəsini genişləndirmək üçün istifadə edir.

ABŞ üçün Azərbaycanla əlaqələri gücləndirmək vacibdir, çünki bu ölkə həm Rusiya, həm də İranla həmsərhəddir. Bu, Vaşinqtonun hər iki rəqibə qarşı strategiyasına kömək edə bilər və onların Qərbə qarşı birgə fəaliyyət imkanlarını azalda bilər.

Müəllif: Kamran Bohari