Azərbaycanlılar Ermənistan gömrüyündə yoxlanacaq? Deputat İZAH ETDİ

Avqustun 8-də Azərbaycan və Ermənistan ABŞ-nin şahidliyi ilə sülh sazişinin mətnini paraflayıb. Vaşinqtonda Zəngəzur dəhlizi və yaxud “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu” (TRIPP) bağlantı layihəsinin açılmasına dəstək göstərilməsi ilə bağlı tam razılıq əldə edilib. Azərbaycanla Ermənistan arasındakı razılaşmaların icrası ilə bağlı işçi qruplarının yaradılması planlaşdırılır. Bu işçi qruplarının fəaliyyətinin nələrdən ibarət olacağı diqqətçəkən nüansdır.

Mövzu ilə əlaqədar Modern.az-a danışan Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin üzvü, siyasi elmlər doktoru Rizvan Nəbiyev bildirib ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı razılaşmaların icrası ilə bağlı yaradılacaq işçi qruplarının fəaliyyəti məsələlərin həllinin hüquqi və texniki əsasını yaratmaqdan, reqlament və modallıqların razılaşdırılmasından ibarət olmalıdır:

“Ermənistanın işğalçılıq siyasəti nəticəsində kəsilmiş, blokadaya alınmış nəqliyyat və kommunikasiya xətlərinin açılması post-münaqişə dövrü dövlətlərarası münasibətlərin normallaşdırılması prosesində prioritet məsələlərdən biridir. Vurğulamaq istərdim ki, 1993-cü ildə Ermənistan torpaqlarımızı işğal edərkən və BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri qəbul edilən zamanda işğal qınanılmaqla yanaşı, nəqliyyat və kommunikasiya xətlərinin açılması məsələsi də qeyd olunurdu. Xüsusilə, 874 saylı qətnamə bunun üçün hüquqi bazadır. 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində ərazi bütövlüyümüzü bərpa etdik. Bunun nəticəsi olaraq, Azərbaycan-Rusiya-Ermənistan üçtərəfli bəyanatı imzalanıb. Ermənistan sənədə imza atmaqla kommunikasiya və nəqliyyat yollarının açılması ilə əlaqədar növbəti dəfə öhdəlik götürüb. Lakin daha sonra Ermənistan nəqliyyat və kommunikasiya xətlərinin açılması ilə bağlı üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirə bilmədiyindən və ya bunu istəmədiyindən artıq qlobal güc-ABŞ prosesə qarant, hərəkətverici qüvvə kimi qoşulur”.

Parlamentari vurğulayıb ki, Zəngəzur dəhlizi və ya TRIPP kimi tanınan bu marşrutun açılması bir neçə aspekti özündə ehtiva edir.

“ABŞ-nin şahidliyi ilə  avqustun 8-də Vaşinqtonda imzalanmış üçtərəfli Birgə bəyanatın 3-cü bəndində bununla əlaqədar deyilir:

“Biz regionda və onun qonşuluğunda dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və yurisdiksiyasına hörmət əsasında sülhün, sabitliyin və rifahın təşviqi üçün iki ölkə arasında ölkədaxili, ikitərəfli və beynəlxalq nəqliyyatın təmini məqsədilə kommunikasiyaların açılmasının əhəmiyyətini bir daha təsdiq etdik. Bu səylər Azərbaycan Respublikasının əsas hissəsi və onun Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz bağlantını və Ermənistan Respublikası üçün beynəlxalq və ölkədaxili bağlantılar üzrə qarşılıqlı faydaları ehtiva edir”.

Ölkədaxili nəqliyyatın təmini dedikdə əsas məsələ, Azərbaycanın əsas hissəsindən onun digər bir bölgəsinə, yəni Naxçıvan eksklavına quru yolla əlaqənin bərpasının təminidir. Burada insanların, yüklərin və nəqliyyat vasiətlərinin hərəkətinin maneəsiz təmin olunması prioritet məsələdir. Yaradılacaq işçi qruplar da bu məsələnin hüquqi əsaslarını və ümumi çərçivəni müəyyən etməlidirlər. Bir daha qeyd edirəm ki, Azərbaycanın Respublikasının bir hissəsindən digər hissəsinə insanların, yüklərin və nəqliyyat vasitələrinin manesiz gediş-gəlişini təmin etmək üçün Ermənistanın müvafiq gömrük, sərhəd xidməti ilə hər hansı təmas olmamalıdır. Azərbaycan Respublikası Ermənistan Respublikasının suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə qarşılıqlıq əsasında hörmətlə yanaşır, paraflanmış sülh sənədi də bunun üçün əsasdır”.

Deputat qeyd edib ki, üçtərəfli Birgə bəyanatda Zəngəzur dəhlizinin, TRIPP bağlantı layihəsinin ikitərəfli, yəni regional və beynəlxalq əhəmiyyəti də vurğulanır. Bu kontekstdə parlamentari vurğulayıb ki, hazırda Azərbaycanın qərbində – Türkiyə ərazisində, həm də şərqində – Xəzər dənizinin o biri tayında Zəngəzur dəhlizinin uzanan qolları istiqamətində geniş işlər aparılır:

“Bir neçə gün əvvəl Qars-İğdır-Dilucu dəmir yolunun təməlqoyma mərasimi oldu. 2.4 milyard avro dəyəri olan bu layihə işə salındıqdan sonra, artıq Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu halqa formasını alır. Eləcə də Xəzərin o tayında Çin, Özbəkistan və Qırğızıstan dəmir yollarının birləşdirilməsi haqda texniki əsaslandırma işlərini tamamlayırlar. Biz görürük ki, Zəngəzur dəhlizində insanların, yüklərin və nəqliyyat vasitələrinin daşınmasının dövlətlərarası münasibətlər qədər beynəlxalq və regional əhəmiyyəti də var. Bura beynəlxalq dəhlizin tərkibi hissəsidir. Həmçinin bu məsələlərin təmin olunması sülhün və sabitliyin təmin olunmasına töhfə kimi qiymətləndirilir və Ermənistanın üzərinə beynəlxalq öhdəlik qoyur.”

Nəqliyyat dəhlizinin geosiyasi və geoiqtisadi əhəmiyyətini Rizvan Nəbiyev müqayisə əsasında belə izah edib:

“Bu gün su hövzələri arasında əlaqənin təmin olunmasında bir sıra önəmli yerlər var. Süveyş kanalı Aralıq dənizindən Qırmızı dənizə çıxışın təmin olunmasında, Bab-əl Mandab boğazı Qırmızı dənizlə Ərəb dənizinə və oradan Hind okeanına çıxışın təminində və yaxud Hörmüz boğazı Fars körfəzi ilə Oman körfəzinin və oradan isə Hind okeanı ilə əlaqənin yaradılmasında hansı rolu oynayırsa, Zəngəzur dəhlizi və onun bağlantıları da quruda Şərq-Qərb, eləcə də Şimal-Cənub dəhlizləri arasında əlaqələndirmədə təxminən eyni rola malik olacaqdır. Fərq ondadır ki, boğazlar dəniz nəqliyyatında, digəri isə quru yolu nəqliyyatında strateji əlaqələndirmə funksiyasına malikdir.“