“Bir kəmər, bir yol”da ZƏNGƏZUR dəhlizi...

Qərb öz gələcəyini Azərbaycanda görür

Böyük İpək yolunun varisi sayılan “Şərq-Qərb” ticarət dəhlizi yenidən keçmiş nüfuzunu və aktuallığını özünə qaytarmaqdadır. Belə ki, Cənubi Asiya da daxil olmaqla Şərqin mühüm bir hissəsini Avropa ilə birləşdirən bu dəhliz iki kontingent arasında ən əlverişli, qısa və optimal ticarət logistikasıdır. Xüsusilə, son illərdə baş verən bir sıra kataklizmlər, iqtisadi-siyasi, eyni zamanda, hərbi transformasiyalar Şərq-Qərb kommunikasiya sisteminin daha fəal şəkildə inkişafına təkan verib. “Bir kəmər, bir yol” layihəsi çərçivəsində Şərqdən Qərbə uzanan yol müasir iqtisadi sistemdə həyati dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Bu amil bütün dünya tərəfindən qəbul edilir və yüksək qiymətləndirilir. Nəticə etibarı ilə bu yolun şaxələndirilməsi, daha da rentabelli edilməsi, regional coğrafiyasının genişləndirilməsi müzakirə predmeti kimi ön sıraya çıxır.

Yeni iqtisadi transformasiya - Qərb üçün Şərq yolu...

Təsadüfi deyil ki, 2020-ci il Vətən müharibəsi və 2023-cü il antiterror tədbirləri Mərkəzi Asiya - Cənubi Qafqaz - Kiçik Asiya iqtisadi geostrateji məkanı üçün yeni inkişaf mərhələsi yaratdı. Formalaşdırılan təhlükəsizlik arxitekturası gələcək yüzilliyin proyekti kimi qiymətləndirilən, dünyanın yeni dönəmdə əsas ticarət xətti kimi mahiyyət kəsb edən Şərq-Qərb tranzitini daha da ön plana çıxarıb. Hətta Avropa məkanı belə Şərq-Qərb tranziti üzrə daşınmada Azərbaycanın əhəmiyyətini xüsusi vurğulayır. Avropa, hətta bütövlükdə, Qərb Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə daşınmaların daha effektiv və tez çatdırılması amilini etiraf edir. Bu daşınmaların ən mühüm halqasını məhz Azərbaycan təşkil edir. Təsadüfi deyildi ki, Almaniyanın Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayer Bakıda keçirilən mətbuat konfransındakı çıxışında bildirdi ki, Azərbaycan inkişaf edərək mühüm məkana çevrilib və buradan olduqca vacib ticarət yolları keçir, öz növbəsində həmin amil dünyanın birləşməsinə əsas ola bilər: “Biz iqtisadi-ticari münasibətlərimiz haqqında danışdıq. Yalnız Mərkəzi Asiya ilə deyil, həm də Uzaq Şərqlə, o cümlədən Cənub-Qərbi Asiya və Çinlə Almaniyanın ticarət əlaqələrində ölkənizin rolu var. Bilirik ki, hazırkı mövcud yolların imkanları məhduddur. Ölkənizdən keçən yollar, həmçinin Orta Dəhlizin rolu alman iqtisadiyyatı üçün vacibdir, yaxşı perspektivdir və bu, daha maraqlı olacaq”.

Bir məqama diqqət yetirmək lazımdır ki, Azərbaycan hər zaman Şərq-Qərb dəhlizinin ən əsas logistik dayanacaqlarından sayılıb. Məsələn, 2014-cü ildə Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan, Ukrayna və Türkiyə dəmir yolu, gəmiçilik və liman administrasiyalarının iştirakı ilə yaradılan və Çin, Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Türkiyə - Qara dəniz və Avropanı birləşdirən nəqliyyat dəhlizi, başqa sözlə, Orta Koridor və yaxud Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TXBNM) Çin - Avropa Birliyi arasında yük daşımalarının artırılmasına xidmət edir. Nəqliyyat dəhlizinin idarə olunması və inkişaf etdirilməsi, yaradılmış Konsorsiumun üzvləri tərəfindən həyata keçirilir. Bu dəhliz üzrə hərəkət edən qatarlar orta hesabla 10-12 günə Çindən Avropaya yükləri çatdırır. Bu da nəqliyyat dəhlizinin əsas üstünlüklərindən biridir.

Orta dəhliz vasitəsilə yüklər Avropaya iki istiqamət üzrə nəql edilir. Onlardan biri Gürcüstanın Poti və Batumi limanları vasitəsi ilə, digəri isə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu ilə. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə reallaşdırılan Bakı-Tbilisi-Qars layihəsi Orta Koridor vasitəsilə yükdaşımaların xərclərini aşağı salaraq tranzit əməliyyatlarının həcminin artırılmasına xidmət edir.

Qeyd edildiyi kimi, bütün nəqliyyat yollarının əsas kəsişmə nöqtəsi olan Azərbaycan Şərq-Qərb tranzitinin ən mühüm stansiyalarındandır. Yeni dönəmdə isə bu aktivlik daha da arta bilər. Bunun üçün isə...

Zəngəzur amili - yeni dönəmin əsas iqtisadi hədəfi...

Məsələnin mahiyyətinə keçməmişdən öncə qeyd edək ki, Azərbaycan apardığı uğurlu siyasi kurs nəticəsində mühüm bir geostrateji məkanda “açar dövlət”ə çevrilməyi bacarıb. Özünün çoxvektorlu siyasətinə sadiq qalaraq bütün dünya ölkələri ilə bərabərtərəfli əməkdaşlıq münasibətləri yaradan rəsmi Bakı bu mənada Çin ilə münasibətlərin də inkişafını hər zaman ön planda tutub. Azərbaycan Çinin müəllifi olduğu “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü dəstəkləyən ilk ölkələrdən biri olub. Rəsmi Bakı Asiyadan Avropaya uzanan bu nəqliyyat kəmərinin əsas həlqələrindən biri olmağı qətiləşdirib və bu istiqamətdə effekiv addımları ilə seçilib:

- Prezident İlham Əliyevin 2015-ci ildə Çinə səfəri zamanı “Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Çin Xalq Respublikası Hökuməti arasında “İpək Yolu İqtisadi Kəməri”nin yaradılmasının birgə təşviqinə dair Anlaşma Memorandumu” imzalanıb;

- Azərbaycan “Bir kəmər, Bir yol” layihəsinə qoşulduqdan sonra öz nəqliyyat infrastrukturunu tam yeniləşdirib. Xəzər dənizində ən böyük ticarət qovşağı olan Bakı Beynəlxalq Dəniz Limanının inşa olunması, Bakı-Tbilisi-Qarsın istifadəyə verilməsi, Ələt Azad İqtisadi Zonasının yaradılması, dəmir yolu infrastrukturlarının şaxələndirilməsi və modernləşdirilməsi, avtomagistrallar, hava limanları kimi yeni layihələrin yaradılması da “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə xidmət edir.

- Nəhayət, ötən il Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının Astanada keçirilən Zirvə toplantısı çərçivəsində imzalanan “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında strateji tərəfdaşlığın qurulması haqqında Birgə Bəyannamə”nin iqtisadi blokunda yer alan ikitərəfli münasibətlərin iqtisadi-ticari, nəqliyyat vizyonunun yenilənməsi ilə bağlı müddəalar tamamilə yeni çağırışları özündə əks etdirir. Orta Dəhlizin ən strateji xətlərindən biri kimi Zəngəzur dəhlizinin yaradılması yükdaşımanı daha da effektiv hala gətirəcək.

Avropanın arzuları - gələcək üçün “diqqət Şərqə”...

Əslində, Avropa məkanı da bütövlükdə, prosesin uğurlu inkişafında maraqlıdır - hətta onlar həm enerji sahəsində, həm də Şərq-Qərb transformasiyası üzərindən qarşılıqlı biznes mühitinin inkişafı üçün yeni yollara ehtiyac olduğunu açıq şəkildə dilə gətirirlər. Məsələn Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 11-ci və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 3-cü iclaslarında çıxış edən Aİ komissarı Dan Yorgensen maraqlı bir ifadə işlədib - o bildirib ki, “biz gələcəyimizə doğru yolu müəyyən edirik. Bu səbəbdən biz Cənubi Qafqaz ilə Avropa İttifaqı arasında “yaşıl enerji” dəhlizinin qurulması üzərində çalışırıq. Müxtəlif texnologiya və fərqli marşrutlardan istifadə etmək barədə müxtəlif konkret ideyalar var”.

Bu açıqlama yeni enerji idxalına hədəflənsə də, Avropa açıq şəkildə Azərbycan üzərindən yeni yollardan istifadədə, biznes qovşaqlarında iştirakda, beləliklə, əsasən Şərq regionunda formalaşan yeni nizam qaydalarında iştirak etmək arzularını dilə gətirirlər.

Zəngəzur dəhlizinin üstünlükləri - Cənubi Qafqazı böyük dividend gözləyir

“Bir kəmər, bir yol” layihəsinin aparıcı seqmentlərindən birinə çevrilmə perspektivinə malik Zəngəzur dəhlizi isə ümumən regionun inkişaf dinamikasını artıracaq. Ümumiyyətlə, Azərbaycan bütövlükdə, Cənubi Qafqazın bu yeni iqtisadi-siyasi, xüsusilə ticari prosesdən uğurla və yüksək dividend qazanaraq çıxması üçün çalışır -  başqa sözlə, Azərbaycan istər təşəbbüskarı olduğu, istərsə də iştirakçı kimi təmsil olunduğu qlobal layihələrin ilk növbədə Cənubi Qafqaz regionunu əhatə etməsi, bölgəyə dividendlər qazandırması faktoruna fokuslanır.

Eyni mahiyyət bütün detalları ilə Zəngəzur dəhlizinə də aiddir. Zəngəzur dəhlizi yüksək üstünlüklər vəd etməkdədir. Nədir bu üstünlüklər?

- Zəngəzur dəhlizi Şərq-Qərb marşurutu üzərində ən qısa yoldur. Təbii ki, istər yükdaşımalarında, istərsə də digər ticarət mübadilələrində ən qısa yolun seçilməsi iqtisadi baxımdan da böyük mənfəət vəd edir. Bu mənada, istər Qərb, istərsə də Şərq kontingentindən olacaq tərəfdaşlar Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasında olduqca maraqlıdır;

- Zəngəzur dəhlizi təhlükəsiz marşrut sayılır. Çünki regionda perspektivi yüksək görülən əməkdaşlıq platformalarında demək olar ki, bütün bölgə iştirak edəcək - təbii ki, istəyindən asılı olaraq. Bu mənada, bütün regional faktorların bu dəhlizin təhlükəsizliyinə qarant olacağına da ümid böyükdür. Təəssüf ki, dəhlizin reallaşması ilə bağlı prosesin tam uğurla yekunlaşmasına bir sıra manelər, eləcə də  istisnalar var. Məsələn, Ermənistan və bir sıra başqa ölkələr hələ də Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı ümidverici bəyanatları ilə prosesi sürətləndirə bilmirlər və ya sürətləndirmək istəmirlər. Amma kiminsə istəyindən asılı olmayaraq Zəngəzur dəhlizi bütün dünya üçün mühüm dəyər təşkil edir;

- İnfrastruktur baxımından da Zəngəzur dəhilizi olduqca əlverişlidir. Dəhlizin Azərbaycandan keçən hissəsində işlər tam hazırdır. Bundan əlavə dəhlizin əlavə dəstəkçisi sayılacaq digər infrastrukturlar da hazır vəziyyətdədir. Füzuli Beynəlxlaq Hava Limanı bu mənada xüsusi qeyd edilməlidir. Beynəlxalq statusa malik olan bu hava limanı yükdaşımalarda, sərnişindaşımada xüsusi əhəmiyyət kəsb edir;

- Zəngəzur dəhlizinin ən mühüm üstünlüklərindən biri isə Avropa ilə Asiyanı birləşdirməklə yanaşı, Yaxın Şərq regionuna da yaxınlığıdır. Türkiyə vasitəsilə təkcə Avropaya deyil, eləcə də Yaxın Şərqə çıxış imkanı qazanacaq layihə tərəfdaşları bu üstünlükdən də yararlanmış olacaqlar.

Bir sözlə, Zəngəzur dəhlizinin aktuallığı artıq Şərq-Qərb logistikasına marağı daha da artırır. Digər tərəfdən, bu dəhliz sivilizasiyalar arasında əlaqələri də möhkəmləndirə bilər. Nəqliyyat dəhlizinin marşrut xəttinə diqqət yetirdikdə görmək olar ki, Zəngəzur dəhlizi açılacağı təqdirdə qısa zamada dünyanın “ticarət aortası” olmaq üçün əsas namizəddir. Nəticə etibarı ilə, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin mühüm bir komponenti halına gələcək Zəngəzur dəhlizinin reallaşması dünya üçün yeni iqtisadi reallıqlar vəd edir. Bu reallıqlar isə bütün tərəflər üçün həm iqtisadi, həm də siyasi mənada dividend vəd edir.

Pərviz SADAYOĞLU