Biz niyə əxlaqsızıq? Orxan Saffari yazır…

Sözsüz, sonda deyiləni əvvəldə demək hər zaman faydalıdır.

Ol səbəb, belə demək olarsa, insanın əxlaqı olmur, əxlaq adı altında məcburiyyətləri və bu məcburiyyətlərdən doğan vərdişləri olur.

Ümumiyyətlə, insan tarixinə nə qədər dərindən baxsaq, o qədər aydın görünür: əxlaq deyilən anlayış insanın təbii halından yox, onun məcburiyyətlərindən doğub. Dolayısı ilə, insan hər zaman ibtidaidir: yarpağa bürünürdüsə, indi mənəvi pərdələrə bürünür.

Biz əxlaq deyəndə çox vaxt elə bilirik, bu, insan vicdanının, daxili səsinin, metafizik “yaxşılıq iradəsinin” nəticəsidir. Ancaq əxlaq daha çox instinktiv qorxu, sosial təzyiq və cəza mexanizmlərinin mədəni qatlar altında gizlənmiş formasıdır.

Əxlaq insanın içindən gəlmir, insanın üstünə qoyulur.

İnsan doğulduqda əxlaqı yox idi, ona əxlaqi sayılan davranışlar öyrədildi. Məsələn, “bunu et”, “bunu etmə”, “belə danışma”, “bunu demək olmaz”.

İnsan “yaxşı” olduğuna görə yox, “pisin nəticəsindən qorxduğu” üçün itaət edir.

Əlbəttə, məhz vərdişə çevrilmiş qorxuya isə sonradan mənəviyyat, əxlaq adı verildi.

Nitşe deyirdi: əxlaq güclülərin yox, gücsüzlərin ixtirasıdır.

Bəlkə, əxlaq güclünü cilovlamaq, zəifi isə qorumaq üçün uydurulub?

Obrazlı desək, əslində, əxlaq güc münasibətlərinin romantikləşdirilmiş formasıdır.

Kim kimin üzərində hökm edəcək?

Kim nəyi etməyə cəsarət edəcək?

Bu səbəbdir, tarix boyu əxlaq adı ilə idarə olunan kütlələr, əxlaqdan azad güc sahibləri tərəfindən yönləndirildi.

Axı o da məlum, insan özünü qoruma instinkti ilə yaşayır. Yəni məsələn, sevdiyi üçün yaxşılıq etmir, özünü təhlükədən, tənha qalmaqdan, cəzalanmaqdan, daxili boşluqdan xilas etmək üçün edir.

Əxlaq insanın ixtirası yox, bəhanəsidir.

O, öz eybəcərliyini örtmək üçün bütün sözləri icad edib: vicdan, dəyərlər, mənəviyyat. Halbuki insanın içində olan nə nurdur, nə də ali məqsəd. Orada yalnız qorxu və ehtiras var.

Adətən, qorxaq insanın mütiləşməyi də əxlaq hesab edilir.

Ümumiyyətlə, qorxudan azad olan əxlaqdan da azaddır.

İnsani sistem bir az da belədir: Üsyan edə bilməyən itaətini “mənəvi yol” adlandırır.

Qaydalar bu məqamda güclünün əlində qılınc, gücsüzün əlində qandaldır.

Bir sözlə, əxlaq supereqodur, “olmaz”ların toplandığı psixoloji qəlibdir.

İnsan doğulanda “mən” var idi, “biz” yox.

O, ehtiyaclarının əsiri idi: aclıq, qorxu, sahib olma impulsu. Sonra cəmiyyət ona “istəklərini cilovla” instinkti yüklədi. Nəhayətində insan itaət etdi, çünki yaşamaq üçün buna məcbur idi.

Məcburiyyətdən doğan davranış təkrarlananda isə ona “xasiyyət” deyildi.

İnsan əxlaqlı doğulmadı, əhlilləşdirildi.

Adına əxlaq, mədəniyyət qoyulan bu akt isə, sadəcə, gerçəkdə bir psixoloji təslimiyyətdir.

Belə demək olarsa, əxlaq daxili azadlıqdan yox, xarici təzyiqdən törəyir.

Bütün hallarda insan bəşəriyyəti sevmir. O, sadəcə təkliyindən qorxur. Bu məqamda yaxşılıq belə sürü fəaliyyətidir.

Təklikdə isə insan özü ilə üz-üzə qalır və orada əxlaq yoxdur: yalnız özün qorumaq istəyən bir varlıq və intəhasız bir boşluq var.

Orxan Saffari

Gununsesi.info