Bütün daşlar yerinə oturdu, Ağdam məscidinin daşı da...

Kubra Məhərrəmova yazır...

Uzun illər əvvəl, bir amerikalı ulu öndər Heydər Əliyevə balaca bir daş parçası gətirdi. Heydər Əliyev kimi nəhəng bu xırda daş parçasını əlinə alanda əlləri titrədi, gözləri yaşardı. Güclü və siyasi nüfuzu yüksək olan bir lider həmin an hisslərinə hakim kəsilə bilmədi. O boyda şəxsiyyəti titrədən balaca daş nə idi bəs?

Bu balaca, hətta xırda daş parçası Ağdam Cümə məscidinə aid idi. Onu 2000-ci ildə Heydər Əliyevə gətirən isə ABŞ Dövlət Departamentinin xüsusi nümayəndəsi Keri Kavanon idi.

Heydər Əliyevin bu reaksiyasını biz illər sonra gördük. Həmin video sosial şəbəkələrdə yayılanda. Amma Heydər Əliyevin o an üçün çəkdiyi ağrı-acı hər birimiz üçün tanış idi. Hər birimiz Ağdam məscidinin balaca daşı kimi xırda-para olub bütün Azərbaycana səpələnmişdik. Bizi bir yerə toplayan, bizdən qala inşa edən lazım idi.

Bu gün həmin daş parçası işğaldan azad olunmuş Ağdamda, Azərbaycan dövləti tərəfindən bərpa olunmuş Ağdam Cümə məscidində saxlanılır. Bu balaca daş parçası Heydər Əliyevin bu xalqa verdiyi əhdin simvolu idi.

"Biz Qarabağa qayıdacağıq" ifadəsinin rəmzi. Onun xalqa verdiyi sözü övladı İlham Əliyev yerinə yetirdi. Tarixi öz gözümüzlə gördük.

Bu gün ABŞ-də nəinki Azərbaycan üçün, ümumilikdə Cənubi Qafqaz üçün tale əhəmiyyətli gündür.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) Prezidenti Donald Trampın dəvəti ilə Vaşinqtona işgüzar səfərə gedib.

İlkin məlumatlara görə, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin imzalayacağı Birgə Bəyannamədə Minsk qrupunun ləğv olunmasına iki ölkənin ATƏT-in baş katibinə birgə müraciət edəcəyi təsdiqlənir. Daha sonra Zəngəzur dəhlizinin açılması, sülh sazişinin mətninin paraflanması, 907-ci düzəlişin dayandırılırmasına dair sənədlərin imzalanması gözlənilir.

Avqustun 8-də imzalanacaq istənilən sənədin altında qoyulacaq möhür mənim üçün Ağdam Cümə məscidinin həmin o balaca daşıdır.

Bu gün çoxunun normal hal kimi qəbullandığı Azərbaycan-ABŞ münasibətləri olduqca keşməkeşli tarixi yol keçib.

Münasibətlərin bu səviyyəyə gəlib çıxması üçün xeyli əzmkarlıq və zəhmət tələb olunub.

Azərbaycanın ABŞ ilə ilk diplomatik təması Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) dövründə yaşanıb.

1919-cu ildə Paris sülh konfransında iştirak edən AXC-nin nümayəndə heyətinin rəhbəri Əlimərdan bəy Topçubaşov ilk dəfə Azərbaycan dövləti və onun müstəqil olması barədə məlumatı ABŞ-nin sayca 28-ci prezidenti Vudro Uilsonla görüşdə vermişdi. Tarixi xronologiyaya nəzər salsaq, bu nümayəndə heyətinin hansı çətinliklərlə Parisə gedib çıxmasını görərik. Lakin bütün maneələrə baxmayaraq ilk təmas qurulmuşdu. Yeri gəlmişkən, Vudro Uilson 1919-cu ilin martında Nobel Sülh Mükafatına layiq görülmüşdü. Maraqlı paraleldir, deyilmi?

Təbii ki, AXC-nin süqutuyla bu diplomatik əlaqələr də tarixə qovuşdu.

İkinci diplomatik təmas SSRİ-nin süqutundan sonra baş verdi. Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk beş ölkədən biri məhz ABŞ oldu - 1992-ci il yanvarın 23-də.

Azərbaycan ABŞ münasibətlərinin üçüncü vacib tarixi isə 27 iyul - 7 avqust 1997-ci ildə ABŞ prezidenti Bill Klintonun dəvəti ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin səfəri hesab olunur.

Heydər Əliyev ikitərəfli görüşlər zamanı 1992-ci ilin oktyabr ayında qəbul olunmuş "Azadlığı müdafiə aktı"na 907-ci düzəlişin iki ölkə arasında əməkdaşlığı məhdudlaşdırdığını qeyd etdi.

Bu gün isə 2025-ci il avqustun 8-də bu düzəlişin, ümumiyyətlə, ləğvi barədə danışılır. Yeri gəlmişkən, Heydər Əliyev, ABŞ səfərlərində yalnız rəsmi görüşlərdə iştirak etməyib, həm də strateji əlaqələrin gücləndirilməsində 88 mühüm görüş keçirib. Buna qədər Heydər Əliyev iki dəfə ABŞ-yə işgüzar səfər etmişdi - 1994-cü il 25-30 sentyabr, 1995-ci il 20-26 oktyabr tarixlərində.

Daha sonra müxtəlif illərdə Heydər Əliyevin ABŞ-yə bir sıra işgüzar səfərləri baş tutub. Bütün bunlar Azərbaycan dövlətinin ABŞ ilə diplomatik münasibətlərin daha üst səviyyəyə çatdırılması üçün atdığı addımlar idi.

Bu ənənə daha sonra Prezident İlham Əliyevin siyasi kursunda da öz əksini tapdı. İlk dəfə ABŞ-yə rəsmi səfər məhz 2003-cü ilə təsadüf etdi. Daha sonra dəfələrlə işgüzar və rəsmi səfərlər iki ölkə arasında münasibətlərin istiləşməsinə töhfəsini verdi.

Bu tarixi sıralamanı sadalamaqda məqsədim odur ki, rəsmi Bakı onilliklər boyu, ABŞ ilə münasibətlərin ən soyuq olduğu dövrdə belə diplomatik təmasları və münasibətləri balanslı surətdə qorumağa müvəffəq olub.

Bu gün əldə edilən qələbə, illər öncə atılan diplomatik addımların və strateji səylərin təbii nəticəsidir.

Həm də böyük əzm və inamın. Mənə elə gəlir ki, bu gün imzalanacaq bütün razılaşma və müqavilələrin altında Ağdam məscidinin Heydər Əliyevə gətirilən balaca daşı durur.

Çünki o daşı Heydər Əliyev rəmz kimi qəbul edib, irs kimi İlham Əliyevə ötürdü.

Bu gün bütün daşların yerinə oturduğu gündür. Ağdamın Cümə məscidinin daşının da. Üstündə isə İlham Əliyevin imzası.