Icma.az
close
up
RU
Çeşmeyi nur Türkan Turan yazır

Çeşmeyi nur Türkan Turan yazır

Icma.az, 525.az saytına istinadən bildirir.

Türkan TURAN

III Əhmədin əl əməyi, göz nuru abidəsi...

Bu günlərdə Ədəbiyyat Vəqfində bir görüş vardı, yekunlaşdıqdan sonra Sultanəhməd Meydanına doğru çıxdıq. Gülhanə Parkına doğru yolu kəsələşdirmək üçün Aya Sofyanın arxasından keçməyi təklif etdim. Sən demə, həmin yol Topqapı sarayının əsas qapısı olan Bab-ı Hümayunun önündən keçirmiş. Sarayın qapısı ilə Ayasofya arasındakı abidəni gördükdə heyrət içində qaldım. Adının nə olduğunu, nə məqsədlə tikildiyini, nə işə yaradığını bilmədiyim yerlə bağlı bircə şey gördüm; insanlar göydən şığıyan günəşin istisindən qaçıb ətrafına doluşublar. Bir az maraqlandım və məlum oldu ki, bura  Nevşəhərli Damad İbrahim Paşanın təşəbbüsü ilə III Əhməd tərəfindən Perayton adlı Bizans çeşməsinin yerində inşa etdirilən III Əhməd çeşməsidir.

Rokoko, barok, klassika incisi

Türk rokoko tərzinin ən gözəl örnəklərindən olan çeşmənin inşa tarixi 1728-ci ilə təsadüf edir. Memarı Əhməd Ağadır. Küncləri yumşaldılmış dördbucaqlı plandadır. Künclərdə kranları olan çeşmə üstü taxta saçaqlı damla örtülüb. Dam üstündəki ətrafdan görünən qübbələr sadəcə dekor məqsədi ilə qoyulub. On dörd qitəlik Kayseri və Hələb qazısı şair Seyid Vehbi Min Əhmədə aid qəsidələr, su kranlarının arasındakı boşluqlardakı lövhələrə fars kökənli yazı stili olan Talik xətt ilə yazılıb. Üstdə müqərnalı qurşaq, onun üstündə çini qurşaq yerləşir. Bu çinilər həm klassik motiflər, həm lalə və akantus yarpaqları kimi Avropsayağı motivləri ehtiva edir. Vaza içindəki çiçək motivlərində, Qərb ilə Osmanlı bəzəkləri birlikdə istifadə edilib.

Lalə dövrü

III Əhməd Çeşməsi həm də sivil memarlığın nadir örnəklərindəndir. Lalə dövründə inşa edilib. Günümüzdə hələ də əhəmiyyətli memarlıq abidələrinin ən fərqli örnəyi olaraq qalır. Lalə dövrü 1718-ci ildə Pasarofça müqaviləsi ilə başlayıb, 1730-cu ildə Patrona Xəlil üsyanı ilə başa çatmış dönəmdir. Dönəmin padşahı III Əhməd Sadrazamı isə Nevşəhərli Damat İbrahim paşa idi. Lalə dövrü, zövq, səfa olaraq bilinir. Adını o dönəmdə İstanbulda yetişən və zamanla bütün dünyaya yayılmış çiçək olan lalədən alıb. Həmin vaxt deyil, çox sonralar bu dövrə  "Lalə dövrü" adı verilib. Lalə dövrü, sənətə verilən önəmin artması ilə daha çox yadda qalıb. Ən gözəl memarlıq abidələri, ən gözəl şeirlər, ən gözəl musiqilər məhz bu dönəmdə yaradılıb. Elə böyük sənətçilərin, ədəbiyyatçılar, memarlar yetişməsi də bu dönəmdə təsadüf edir. Çünki padşah III Əhməd həm musiqiçi, həm də xəttat idi, ona görə də, memarlığa, sənətə ədəbiyyata xüsusi diqqət ayırırdı. Burdan da belə başa düşürük ki, idarəçi nəyə meyillidirsə, xalq da ona doğru yön alır.

Sultanın planı

Memarlıq demişkən, III Əhməd çeşməsi sadəcə Lalə dövrünün deyil, Osmanlının bütün dönəmlərinin ən gözəl memarlıq nümunələrindəndir. Üstündəki kitabədən bəlli olur ki, abidə bir il içində ərsəyə gəlib. Doğrudur, abidənin memarının əslən kayserili olan və o dönəm imperatorluğun baş memarı sayılan Mehmed Ağa olduğu yazılır. Amma bir çox qaynaqdan da öyrənirik ki, çeşmənin planını cızan, Sultan III Əhmədin özüdür. Açığı, çeşmə o qədər gözəldir ki, onun baş memar da olsa adi bir memarın əlindən çıxmadığı açıq aydındır. Bəzəkli və olduqca görkəmlidir, yanından keçəndə ayaq saxlamamaq ehtimalın demək olar ki, yoxdur. Çeşmənin dört küncündə dairəvi su kranları, kranların arasında isə üç çeşmə var. Üstlərində bəzəkli gözlər və qızılı rəngli qübbələr mövcuddur. Dam örtüyü qurğuşundandır. Beş qübbəsi olan abidənin köşkə bənzəməsi insanı daha çox təəccübləndirir. Divarlara qəzəllər, qəsidələr işlənib. Onlardan biri Lalə Dövrünün divan şairi Seyid Vehbinin 28 beyitdən ibarət məşhur qəsidəsidir. Bu əsərin çeşmənin üstünə işlənməsi də Osmanlı sivil memarlığı üçün xüsusi sənət əsəri olduğunu göstərməkdədir. Çeşmə aynalarının üstündəki qırmızı çərçivələrdə beş, yaşıl lövhələrdə üç beyit nəqş edilib. Abidənin Sultan Əhməd məscidi yönünə baxan tərəfindəki beyit padşahın öz xətti ilə yazılıb.

Nə pafos, nə mübaliğə

İtaliyalı ədəbiyyatçı Edmond de Amicis bu əsərlə bağlı maraqlı və dəqiq müşahidəsi var. Deyir ki, "İnsan əlinin oyub işləmədiyi yeri qalmayıb. Zərafət, səbr və sərvət təəssümüdür. Heç şübhəsiz ki, büllur bir fanus altında qorunmağa dəyərdir. Bu bənzərsiz cəvahir ilk günkü kimi necə parıldaya bilir? Onu bir dəfə görmək, xəyalını ölənə qədər yaddaşdan silinməməsi deməkdir". Amicisin yazdıqlarında qətiyyən pafos yoxdur, mənə elə gəlir ki, hələ az deyib. Əsər insanı elə ovsunlayır ki, bir anlıq harda olduğunu, nə üçün dayandığını, hara getdiyini, hətta oradan nə üçün keçdiyini belə unudursan.

Üsyandan öncə son şans...

Abidədə rokoka ilə birlikdə klassik və barok tərzindən istifadə edilib. Bu, əsasən dam örtüyünün altındakı bəzəkli qabartmalarda mövcuddur. Damın iç qismi nar, armud və üzüm kimi meyvə oyuqları ilə işlənib. Damın altından aşağı doğru uzanan qaplan motivi ilə işlənmiş çini bardyor var. Künclərdəki müqərnalar memarlıq abidəsinə canlılıq qatan sütunların üzərindədir. Çiçək naxışları və barok stili ilə göz qamaşdıran çeşmə ağ mərmərdən inşa edilib. Hər bölmədə iki sətirin oyulduğu kitabələr var. Dalğavari kəmərlərlə tamamlanmış pəncərələrdə bir-birinə calanmış lalə motivləri görmək olar. Abidənin dörd tərəfində də çeşmələr axır. Fasadda ağ və qırmızı rəngli mehraba bənzər müqərnalı nişlər göz oxşayır. Bəzəkləri, oyma işləmələri, kitabələri ilə qızıl ulduzlu mücəvhər qutusuna bənzəyən abidə demək olar ki, günümüzə olduğu kimi gəlib çıxıb. III Əhməd, Patrona Xəlil üsyanı ərəfəsində taxtdan endirilərkən çeşmənin inşası demək olar ki, tamamlanmışdı. Bəlkə tamamlanmasaydı, bu gün tamamilə fərqli mənzərə ilə qarşılaşardıq.

Üsküdarda eyniadlı çeşmə

Yenə eyni vaxtda, yəni 1728-ci ildə Üsküdarda Sultan III Əhməd çeşməsi inşa edilir. Bu abidə də barok tərzindədir. Çeşmə İstanbul boğazından keçən insanların su ehtiyacını təmin etmək üçün tikilir. Lakin illər ərzində abidə hazırkı yerinə, Mehrimah Sultan Məscidinin yanına doğru daşınır. Üzərində budaq və çiçək motivlərinin olduğu abidə, mərmərinin üzərində yazılara yer verilən zərif çeşmədir. Üstündəki mərmər kitabə padşahın özü tərəfindən xəttatlıq sənəti istifadə edilərək yazılıb. Abidənin üzərindəki beyitlər dönəmin məşhur şairləri Nədim, Şakir və Rəhmiyə aiddir. Estetik görüntüsü ilə birlikdə insanı cazibəsi altına alan dizaynı var. Bu abidədə də ciddi əmək, incə əl işçiliyi ilə əsrarəngiz sənət sərgilənir. Dizaynlar arasındakı ən gözəl detallar şübhəsiz ki, lalələr, qızılgüllər, krizantem çiçəkləridir. Yeri gəlmişkən, iki abidə arasında ciddi fərq var. Biri Topqapıya yaraşan tərzdədir, daha görkəmli, dəbdəbəli, cəzbedici, biraz baş gicələndirici, digəri Üsküdarın sadəliyi, yalınlığı ilə ayaqlaşan görkəmdədir.

Üsküdarı siz bilərsiniz, amma Topqapı Sarayının önündəki eynən Amicisin dediyi kimidir, "Onu bir dəfə görmək, xəyalını ölənə qədər yaddaşdan silinməməsi deməkdir".

Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:91
embedMənbə:https://525.az
archiveBu xəbər 21 İyul 2025 17:50 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

TƏCİLİ: Metroya giriş bağlandı Nə baş verir?

19 Oktyabr 2025 04:03see277

Pezeşkian bu türk ölkəsinə səfər edəcək

19 Oktyabr 2025 02:00see249

“Bu gün layiq olduğumuz qələbə əldə etdik”

19 Oktyabr 2025 19:14see182

Bakının bir çox yollarında nəqliyyatın sıxlığı müşahidə olunur SİYAHI

20 Oktyabr 2025 08:25see176

Rəştdən Həştərxana birbaşa uçuşlar başladı

19 Oktyabr 2025 19:10see139

Sarıkökün bu faydalarını çoxları bilmir

20 Oktyabr 2025 07:01see133

Tramp görüşü zamanı daim Zelenskiyə söyüş söyürdü

19 Oktyabr 2025 23:19see130

Həkimlər soyuq mövsümdə immuniteti gücləndirməyin yollarını açıqlayıblar

19 Oktyabr 2025 07:43see129

“Amazon”, “Snapchat” və “Zoom”da problem yarandı

20 Oktyabr 2025 14:39see129

On dörd yaşlı futbolçu qız məktəbdəki zorakılığa görə intihar edib FOTO

19 Oktyabr 2025 04:02see128

Körpələrdə genetik xəstəliklərin aşkarlanması üçün ölkəyə 300 mindən çox test gətiriləcək

19 Oktyabr 2025 20:14see128

Yer kürəsində oktyabr ayının üçüncü maqnit qasırğası başlayıb

19 Oktyabr 2025 04:50see127

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see127

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see127

Ərdoğandan Şimali Kiprdə keçirilən prezident seçkilərinin ilkin nəticələrinə reaksiya

20 Oktyabr 2025 00:57see126

Əməliyyat otaqlarında niyə yalnız yaşıl və mavi geyimlərə icazə verilir?

19 Oktyabr 2025 04:05see126

Luvr muzeyində Azərbaycan nəfəsi: Parisdə gənc rəssam Diana Quliyevanın əsərləri sərgilənir Foto

19 Oktyabr 2025 09:10see125

“Mən ABŞ ı təhlükəyə ata bilmərəm...”

19 Oktyabr 2025 19:18see123

Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir: 50 yaşdan sonra bu qidalar məhdudlaşdırılmalıdır

19 Oktyabr 2025 07:08see120

Sabah yağış yağacaq

19 Oktyabr 2025 13:05see118
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri