Danil Sokolov: Xüsusi inkişaf qabiliyyətli idmançının özünəməxsus yolu

Bakı, 17 aprel, Anara Axundova, AZƏRTAC

AZƏRTAC xüsusi qayğıya ehtiyacı olan istedadlı uşaq və yeniyetmələr haqqında materiallar silsiləsini davam etdirir. Budəfəki qəhrəmanımız gənc idmançı Danil Sokolovdur. Erkən yaşda ona autizm spektr pozğunluğu (ASD) diaqnozu qoyulub. Danil yeddi yaşında idmanla məşğul olmağa başlayıb, tennisdə əla nəticələr əldə etməyi bacarıb.

Hazırda yeniyetmə idmançının 16 yaşı var. Anası İnqa Sokolovanın sözlərinə görə, istedadlı idmançı üzgüçülük, yüngül atletika və komanda idman növləri ilə də məşğul olub. O, Azərbaycan Respublikası Xüsusi Olimpiya Komitəsinin təşkil etdiyi respublika yarışlarında və təsnifat mərhələlərində, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin doğum gününə həsr olunmuş yarışlarda iştirak edib və mükafatlar qazanıb. Ancaq artıq qeyd edildiyi kimi, ən böyük uğuru məhz kiçik tennisdə qazanıb.

İnqa xanım deyir: “Danilin təhsil aldığı mərkəz Azərbaycanda xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün keçirilən bütün yarışlarda iştirak edir. O, yeddi yaşından bu mərkəzə gəlir, hətta burada ona “ağsaqqal” deyirlər. Danilin bacarığı da məhz bu məkanda təhsil almağa başlayanda üzə çıxdı. Direktor Gülarə xanım Qocayevaya və burada çalışan mütəxəssislərə təşəkkür edirik. Üstəlik, o, hərtərəfli təhsil aldı: psixoloqla, danışma terapevti ilə məşğul oldu və ümumi idman dərslərində iştirak etdi. Burada ona velosiped, konki, skeytbord sürməyi, badminton və basketbol oynamağı öyrədiblər. Sonra tennis üzrə özündə xüsusi bir istedad kəşf etdi. Danilin Vüsal Şirinov adında gözəl məşqçisi var, oğlum ona pərəstiş edir. Vüsal müəllim ona çox səmimi münasibət bəsləyir, uşağa “balaca” deyə müraciət edir. Baxmayaraq ki, “balaca” artıq boy cəhətdən məşqçidən hündürdür!”.

Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, idman xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara çox faydalı təsir göstərir. O qeyd edir: “Mən autizm haqqında çox oxumuşam və öz təcrübəmdən bilirəm ki, dərslər və terapiya dərmanlardan qat-qat effektivdir. Məsələn, xüsusi inkişaf qabiliyyətli uşaqlar üçün hipoterapiya yaxşıdır. Təəssüf ki, bizdə bu sahə o qədər də inkişaf etməyib. At sürmək isə ucuz məşğələ deyil. Baxmayaraq ki, əvvəllər pulsuz at sürmək xüsusi qabiliyyətli uşaqlar üçün təşkil olunurdu. Bu növ hətta 5-10 dəqiqəlik də onlar üçün faydalıdır, xeyli müsbət emosiyalar bəxş edir”.

Ölkədə inklüzivlik vəziyyətindən danışan İnqa Sokolova xüsusi qabiliyyətli uşaqlarla iş üzrə ixtisaslaşmış mərkəzlərin sayının dəfələrlə artdığını qeyd edir, amma ümumtəhsil məktəblərində olan problemi də diqqətə çatdırır.

"Biz Danilin diaqnozunu erkən öyrəndik. O, təxminən il yarım yaşında olarkən. O vaxt ölkədə bu problem o qədər də geniş yayılmırdı və buna uyğun olaraq ixtisaslaşmış mərkəzlər də yox idi. Onlar indi yaranıb. Amma onlar çox bahalıdır, hər kəsin övladını belə mərkəzə göndərmək imkanı yoxdur. Danil balaca olanda, onu Sankt-Peterburqa aparırdım, artıq altı aydan bir xüsusi mərkəzdə müalicə alırdı. Bir çox xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların valideynləri deyirlər ki, ölkədə inklüziv siniflər yoxdur, ya da dərslərdə uşağı müşayiət edəcək repetitor (müəllim köməkçisi - red.) tapmaq çox çətindir. Məsələn, burada da bəzi bayramları pulsuz keçirirlər: hədiyyələr verir, uşaqları yedizdirir, animatorlarla şou proqramı təşkil edirlər. “BeKind” layihəsinin yaradıcısı Şirin xanım Rzayeva çox iş görür. Xüsusi qabiliyyətli uşaqların valideynləri icmasını təşkil edən Aysel Mirzəyeva uşaqlar və onların valideynləri üçün çox çalışır”.

Uşağının inkişaf qüsuru olduğunu aşkar edən valideynlərə məsləhət verməklə bağlı danışan İnqa Sokolova mümkün qədər tez müddətdə bir mütəxəssislə əlaqə saxlamağı tövsiyə edir.

O deyir: “Vaxt itirə bilmərik. Uşağınıza nə qədər tez qulluq etməyə başlasanız, bir o qədər yaxşıdır. İndi daha çox imkanlar var. Nitqin korreksiyası üzərində işləmək, incə və kobud motor bacarıqlarını inkişaf etdirmək lazımdır. Uşağınızı bağçaya göndərmək çox faydalıdır. O, sosiallaşa bilməlidir, bunun çox faydalı təsiri var. Bağçaların bir çoxu xüsusi qabiliyyətli uşaqları qəbul edir. Düzdür, valideynlər çox vaxt uşağı xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaq bağçasına göndərməkdən qorxurlar. Düşünürlər ki, orada inciyəcək və sonra evdə bu barədə danışa bilməyəcək, amma yenə də uşaq həmyaşıdları ilə əhatə olunduqda, bu, ona çox müsbət təsir göstərir. Məsələn, Danil adi bir uşaq bağçasına getdi və bu, ona çox kömək etdi. Uşağa kömək etmək üçün heç bir başqa məşğələyə ehtiyac yoxdur, beynin yaxşı işləməsi üçün onu qidalandıran”.

Məsələnin mənəvi cəhətə gəlincə, İnqa Sokolova valideynlərdən ümidsiz olmamağı xahiş edir: “Bəli, bu, əlbəttə ki, stres deməkdir, çox mürəkkəbdir. Bəzən düşünürsən - niyə mən? Niyə belə uşağım var?.. Dünən bir videoya baxırdım, orada spiker deyir ki, xüsusi inkişaf qabiliyyətli uşağın varsa, onda xüsusi valideynsən, bu isə o deməkdir ki, sən seçilmiş insansan, xüsusi övlad böyütmək üçün gücün var. Məncə, valideynlərdən və forumlardan dəstək almağa ehtiyac yoxdur. Onlar özləri və uşaqları üçün bir araya gəlməli, ünsiyyət qurmalı və tədbirlər təşkil etməli, bununla da həm özünə, həm də övladına kömək etməlidirlər. Axı uşaq sizin hansı əhvali-ruhiyyədə, hansı vəziyyətdə olduğunuzu hiss edir. Tez-tez eşitdiyim başqa bir problem var - ata xüsusi qayğıya ehtiyacı olan övladı olduğunu biləndən sonra ailəni tərk edir. Bu, çox acınacaqlı vəziyyətdir... Onda ana belə bir uşağı tək böyütməli olur. Ona görə də kişilərə israrlı olmağı tövsiyə etmək istərdim. Övladını atıb getmək asandır! Ancaq kömək etmək çox çətindir. Həyat yoldaşım mənə çox dəstək olur, buna görə ona çox minnətdaram. O, həmişə sakit qalır. Hərdən üstümə ümidsizlik gəlir, mənən yıxılıram – hər şey ola bilər... Amma görsə ki, səbrim tükənir, dərhal uşağı götürüb onunla gəzintiyə çıxır. Xüsusi qabiliyyətli uşaqlar müxtəlif vəziyyətlər yaşayırlar - onların əhvali-ruhiyyəsi dəyişir, havaya, fəsillərin dəyişməsinə kəskin reaksiya verir və bir növ hücumlara məruz qalırlar. Məhz burada hər iki valideynin dəstəyi vacibdir. Digər ailə üzvlərinin dəstəyi də zəruridir. Ona görə də anama və yaxın ailə üzvlərimizə kömək və dəstəyə görə təşəkkür etmək istəyirəm”.

İnqa Sokolovanın fikrincə, xüsusi qabiliyyətli uşaqlarda istedad özünü tədricən göstərə bilər. Əsas olan isə uşaqları müşahidə etmək və ya mütəxəssislərin tövsiyələrini dinləməkdir: “Məsələn, övladınıza rəsm çəkmək üçün şərait yaradırsınız və görürsünüz ki, o, gözəl şəkil çəkir. Elə olur ki, uşaqlar şeir oxuyurlar - mətni qulaqdan yaxşı qavrayır və yadda saxlayırlar. Bəziləri avtomobil markalarını bilir, digərləri isə bütün ölkələrin bayraqlarını tanıyır. Yəni, valideyn özü uşaqda yeni bir bacarığını əlamətlərini görəcək və bu halda, ola bilər ki, balaca müəyyən xüsusi mərkəzə gedəcək, onun nəyə həvəs göstərməsi, maraq dairəsi məlum olacaq. Əgər uşaq hər hansı xüsusi mərkəzə gedirsə, onun nəyi daha yaxşı bacardığını öyrənə və məşğələ növü - rəsm çəkməyi, oxumağı təklif edə bilərlər və ya bəlkə, kiminsə yaxşı vizual yaddaşı var və sairə”.

Danilin gələcəyini düşünən anası deyir ki, qayğıya ehtiyacı olan uşaqların istedadlarını inkişaf etdirməyə və həyatda irəliləməyə kömək edəcək xüsusi təşkilatların dəstəyinə ehtiyacı var: “Məsələn, Danil tennis üzrə beynəlxalq Paralimpiya yarışlarına göndərilsəydi, yaxşı olardı. Mənə elə gəlir ki, bunu xüsusi təşkilatlardan biri etməlidir”. Həmsöhbətimiz vurğulayır ki, təkcə idmançılar deyil, digər xüsusi qayğıya ehtiyacı olan istedadlı uşaqlar da var: “Axı belə uşaqlar arasında çoxlu istedadlar, dahilər var. İndi deyirlər ki, həmin Eynşteyn də SD autizm xəstəsi olub. Bir insanda ASD varsa, o, bir şeyə bağlıdır və bu sahəni dərindən araşdıracaq. Kim bilir, hansı nəticələrə nail olacaq! Amma belə insanlara dəstək olmaq lazımdır. Valideynlər isə xüsusi uşaqları olduğu üçün xəcalət hissi keçirməməlidir. Çoxları utanır... Valideynlərə də məsləhətim budur - övladlarınızın qarşısında utanmayın. Məni göstərib nə isə pıçıldasalar, fikir vermirəm. Əlbəttə ki, daxildə xoşagəlməz hisslər olur, amma özümüzü evə bağlamırıq: teatra, sirkə və gəzintiyə gedirik, habelə məhəllələrə baş çəkirik. Həyat yoldaşımla üç övladımız var. Danili həmişə özümüzlə aparırıq. Xüsusi qabiliyyətli uşaqları hər yerə aparmaq, hər şeyi göstərmək lazımdır, çünki onlar da uşaqdırlar və bütün bunlarla maraqlanırlar!”.

İnqa Sokolova ilə görüşümüz Danilin təhsil aldığı mərkəzdə baş tutdu. Söhbətdə gənc idmançı da iştirak edib. Əvvəlcə bir qədər bizimlə oturdu, sonra sevimli məşqçisi Vüsal müəllim onu çağıranda otaqdan çıxdı. On dəqiqədən sonra Danil bir məşqçinin müşayiəti ilə qayıtdı və nimçədə bizə qəhvə və konfet gətirdi. Kuboklar səliqəli şəkildə qatlanmış salfetlərin üzərində dayanırdı. Vüsal müəllim dedi ki, nimçəni Danil özü hazırlayıb. Bu, çox ləzzətli qəhvə idi!