Icma.az
close
up
RU
DNT Tədqiqatı Türkiyənin Neolitik Çatalhöyük şəhərində qadın mərkəzli cəmiyyətin olduğunu ortaya aşkarladı

DNT Tədqiqatı Türkiyənin Neolitik Çatalhöyük şəhərində qadın mərkəzli cəmiyyətin olduğunu ortaya aşkarladı

Icma.az xəbər verir, Bizimyol saytına əsaslanaraq.

Türkiyədə davam edən arxeoloji qazıntılar, bərpa işləri və elmi tədqiqatlar ölkənin tarixi irsini daha dərindən anlamağa imkan yaradır. Bu yaxınlarda aparılmış irimiqyaslı genetik araşdırma göstərib ki, Mərkəzi Türkiyədə yerləşən Neolitik dövrə aid Çatalhöyük məskəni qadın nəsil xəttinə əsaslanan bir cəmiyyət quruluşuna malik olub. Bu nəticə qədim aqrar toplumlarda qadınların nə dərəcədə mərkəzi rola sahib olduğunu aydın şəkildə göstərir.

Tədqiqatlar həmçinin zamanla dəyişən qohumluq münasibətlərini izləyərək sosial normaların əsrlər boyu necə təkamül keçirdiyini üzə çıxarıb. Bu gün Çatalhöyük dünyanın ilk şəhəri kimi tanınır. Burada ətraf kəndlərin birləşərək mərkəzləşmiş bir yaşayış məntəqəsi yaratması şəhər sivilizasiyasının əsasını qoyub – bu da sonradan bütün müasir dünyanın inkişafına təkan verən dönüş nöqtəsi olub.

UNESCO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilən və bugünkü Konya vilayətində yerləşən Çatalhöyük unikal xüsusiyyətləri ilə seçilir. Onlardan biri də evlərin altında dəfn ənənəsidir – insanlar birbaşa yaşadıqları məkanın altına basdırılırdı. "Science" jurnalında dərc olunan və 12 il davam edən genişmiqyaslı araşdırma bu dəfnlər əsasında aparılıb. Tədqiqat Türkiyə və 10 başqa ölkədən olan 47 genetik, arxeoloq və bioantropoloqun birgə əməkdaşlığı ilə həyata keçirilib və qohumluq bağları, qadın və kişi rolları barədə maraqlı nəticələr ortaya qoyub.

Tədqiqat çərçivəsində eramızdan əvvəl 8000–5800-cü illər arasında yaşamış 395 fərdin skelet qalıqları analiz olunub və 35 evdə dəfn edilən 131 nəfərin DNT-si uğurla deşifrə edilib. Genetik müqayisələr göstərib ki, Çatalhöyükdə ailə üzvləri arasında ana xətti ata xəttindən daha mühüm bağ rolunu oynayıb. Hər bir evdə qadınların ailənin əsas dayağı olduğu, kişilərin isə daha çox başqa yerə köç etdikləri ehtimal olunur. Qız uşaqlarının məzarlarında oğlanlarla müqayisədə daha çox dəfn əşyalarının olması da bu fərqi təsdiqləyir.

Bu nəticələr sübut edir ki, Avropadakı Neolitik məskənlərdə, hansıların ki mənşəyi Anadoludan gəlir. Rast gəlinən kişi üstünlüklü sosial quruluşlar, əslində erkən aqrar cəmiyyətlər üçün xarakterik deyildi. Yəni qadın mərkəzli cəmiyyətlər o dövr üçün daha təbii model ola bilərdi.

Araşdırma, həmçinin, zaman keçdikcə Çatalhöyükdə qohumluq strukturunun dəyişdiyini də ortaya qoyur. İlk dövrlərdə eyni evdə dəfn olunan şəxslərin genetik baxımdan yaxın olması, bu evlərin bioloji ailə üzvləri tərəfindən istifadə edildiyini göstərir. Lakin sonrakı mərhələlərdə bu əlaqə zəifləyir və bioloji bağlılığın sosial təşkilatlanmadakı rolu arxa plana keçir. Alimlər bu dəyişikliyi mədəni amillərlə,  məsələn, övladlığa götürmə və ya uşaq böyütmənin fərqli formalarının geniş yayılması ilə izah edirlər.

Çatalhöyük: Şəhərsalmanın Neolitik Əcdadı

Çatalhöyük, təxminən 9 min il əvvəl mövcud olmuş bir cəmiyyətə işıq salır. Bu qədim yaşayış məskəni vasitəsilə ziyarətçilər insanlıq tarixinin başlanğıcına səyahət edə bilər, burada aşkar edilən qalıqlar isə həmin dövr cəmiyyətinin nə qədər inkişaf etmiş olduğunu aydın şəkildə göstərir. Çatalhöyüyü fərqləndirən əsas cəhətlər onun geniş ərazisi, uzunömürlü yaşayışı, bir-birinə bitişik və damdan girişli ev klasterləri, habelə divar rəsmləri və relyeflərdir. Bu tapıntılar şəhərsalma, davamlı yaşayış, sosial təşkilatlanma və mədəni ənənələrə dair incə düşünülmüş yanaşmaları əks etdirir.

Ərazidə tapılmış ən simvolik artefaktlardan biri də çoxsaylı qadın fiqurlarından ibarət kolleksiyadır. Bu fiqurlar geniş şəkildə Ana Tanrıça kultunun və matriarxal cəmiyyətin mümkün izləri kimi şərh olunur. Çatalhöyükdə tapılan qadın fiqurları və digər zəngin tapıntıların əhəmiyyətli bir hissəsi bu gün Ankaradakı Anadolu Sivilizasiyaları Muzeyində nümayiş etdirilsə də, məhz bu qədim məskənin özündə gəzmək, insan həyatının ilk izlərinin müşahidə edildiyi yerlərdə addımlamaq xüsusi bir təəssürat yaradır.

Türkiyə isə mədəni irsin qorunmasına sadiq qalaraq 2023-cü ildə Çatalhöyükdə müasir informasiya və ziyarətçi mərkəzinin açılışını edib. Arxeoloji sahənin özündə yerləşən bu mərkəz interaktiv panellər və təsirli multimedia qurğuları ilə Çatalhöyük haqqında hərtərəfli məlumat verir və ziyarətçilərə qədim cəmiyyətin həyatına vizual səyahət imkanı yaradır. Lakin Çatalhöyük tək deyil, Türkiyədə arxeoloji fəaliyyətlər geniş vüsət alıb. “Gələcək üçün irs” layihəsi çərçivəsində ölkə üzrə qazıntılar və bərpa işləri mövsüm və bölgə fərqi olmadan davam etdirilir. 2024-cü il Türkiyə tərəfindən “Arxeologiyanın Qızıl Dövrü” elan olunub və aparılan arxeoloji işlərin sayı 765-ə çatdırılıb. Bu rəqəmin 2026-cı ilədək 800-ə yüksələcəyi gözlənilir.

Ən son yeniliklər və məlumatlar üçün Icma.az saytını izləyin, biz hadisənin gedişatını izləyirik və ən aktual məlumatları təqdim edirik.
seeBaxış sayı:57
embedMənbə:https://bizimyol.info
archiveBu xəbər 21 İyul 2025 17:24 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Bakının bir çox yollarında nəqliyyatın sıxlığı müşahidə olunur SİYAHI

20 Oktyabr 2025 08:25see195

“Bu gün layiq olduğumuz qələbə əldə etdik”

19 Oktyabr 2025 19:14see187

AZAL da yarıtmaz idarəçilik, yoxsa... Təyyarələrdə yaranan problemlər nəylə bağlıdır? (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 09:20see154

Rəştdən Həştərxana birbaşa uçuşlar başladı

19 Oktyabr 2025 19:10see145

Xaricdə saxta təhsil: Valideynlər xəbərsiz, tələbələr savadsız EKSPERT RƏYİ

21 Oktyabr 2025 05:43see142

Sarıkökün bu faydalarını çoxları bilmir

20 Oktyabr 2025 07:01see141

Ərdoğandan Şimali Kiprdə keçirilən prezident seçkilərinin ilkin nəticələrinə reaksiya

20 Oktyabr 2025 00:57see139

“Amazon”, “Snapchat” və “Zoom”da problem yarandı

20 Oktyabr 2025 14:39see135

Tramp görüşü zamanı daim Zelenskiyə söyüş söyürdü

19 Oktyabr 2025 23:19see132

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see131

Körpələrdə genetik xəstəliklərin aşkarlanması üçün ölkəyə 300 mindən çox test gətiriləcək

19 Oktyabr 2025 20:14see131

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see130

İş adamı hava limanında həbs edildi

20 Oktyabr 2025 20:43see128

“Mən ABŞ ı təhlükəyə ata bilmərəm...”

19 Oktyabr 2025 19:18see128

Rıbin və həyat yoldaşı öləcəkləri halda tək oğul övladlarına təlimatlar tərtib ediblər...

20 Oktyabr 2025 00:18see127

Əməkdar artist Yadigar Muradovun vəziyyəti stabilləşib

19 Oktyabr 2025 18:49see127

Oyundan sonra duş qəbul edə bilmədilər Atletiko dan UEFA ya şikayət

21 Oktyabr 2025 00:12see126

Səhər yeməyində turşu yeməyin 5 faydası

21 Oktyabr 2025 02:51see126

Elmar Məmmədyarovdan açıqlama: “Kimin qarın ağrısı varsa, adımı hallandırır”

19 Oktyabr 2025 21:04see125

Rusiya bankları İran akkreditivlərini qəbul etməyə başlayıblar

20 Oktyabr 2025 15:22see123
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri