Dünyada yoxsullaşmaya meyil artıb: Səbəb nədən ibarətdir?

Pərviz Heydərov yazır...

Ölkəmizin real iqtisadi vəziyyəti, həmçinin yaşayış səviyyəsinə dair əsas göstəricilərdən biri həmişə yoxsulluq faizi hesab edilib. Həmin faizə isə ölkə əhalisinin, minimum həyat səviyyəsi üçün tələb olunan maliyyə resursları və digər zəruri ehtiyaclara "əli çata bilməyən" hissəsi daxildir.

2001-ci ildə bu rəqəm 49%-ə bərabər idisə, 2015-ci ildə 4.9%-dək düşmüşdü. Hətta, 2019-cu ildə 4.8% təşkil edirdi.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ötən il ölkədə yoxsulluq səviyyəsi artıb. Belə ki, 2023-cü ildə 247 manat olan yoxsulluq həddi ötən ilin sonunda 270 manat təşkil edib. Bir ildə yoxsulluq həddində 23 manat, yəni 9.31% artım baş verib.

Artımın əsas səbəbi nədir?

Yoxsulluq həddinin artmağa başlaması son illər ərzində yaşayış səviyyəsinin çətinləşməsi ilə bağlıdır. Bunun da əsas səbəbi qiymət artımıdır. Hansı ki, bu proses əvvəlki dövrdən fərqli olaraq davamlı xarakter daşıyıb. Söhbət ümumi inflyasiyadan gedir.

2018-2021-ci illər ərzində ölkə üzrə qiymət artımı səviyyəsi 10%-i keçmədiyi halda 2022-ci ildə birdən-birə 14%-ə yaxınlaşdı, 2023-cü ildə 8.8%, ötən il isə 5%-ə yaxın təşkil edib.

Əlbəttə ki, bu prosesə dövlət tərəfindən tənzimlənən bir sıra tariflərin cüzi də olsa artırılması da təsir edib. Lakin, yaşayış imkanlarının çətinləşməsində idxalın getdikcə genişlənməsi də mühüm rol oynayıb və real olaraq oynamaqda da davam edir. Qeyd olunan tendensiya nəticəsində məşğulluq imkanları istər-istəməz daralıb da.

Bu, özünü xüsusən, son 2-3 ildə daha çox büruzə verir.

Ümumiyyətlə, bu cür, həm obyektiv, həm də subyektiv xarakterli bir sıra səbəblər və əsaslar gətirmək çətin deyil, mümkündür.

Yeri gəlmişkən, qeyd olunur ki, yoxsulluq həddinin artması, yəni 270 manata çatması bu kateqoriyaya daxil olan insanların sayının da, faizinin də yüksəlməsinə səbəb olub. Belə ki, 2021-2023-cü illər ərzində yoxsulluq səviyyəsi davamlı azalaraq 6.2%-dən 5.2%-ə endiyi halda 2024-cü ildə 5.3%-ə yüksəlib.

Əslində isə qeyd etdiyim kimi, bu, son bir neçə ildir baş verir. Yəni, təkcə, ötən il ərzində ortaya çıxan tendensiya deyil. Ümumiyyətlə, pandemiyadan bəri dünyada yoxsullaşmaya meyil artıb.

Lakin ortada belə bir sual da var, yoxsulluq həddini biz nəyə və hansı meyarlara əsasən müəyyən edir və ölçürük? Məlumdur ki, ölkəmizdə yaşayış minimumu və ehtiyac meyarı deyilən anlayışlar mövcuddur. Məsələn, ünvanlı dövlət sosial yardımını təyin etmək məqsədilə 2025-ci il üçün ehtiyac meyarı 285 manat müəyyən edilib.

Yaşayış minimumu isə ölkə üzrə 285 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 305 manat, pensiyaçılar üçün 232 manat, uşaqlar üçün 246 manat məbləğində müəyyənləşib.

2024-cü il üçün yaşayış minimumu ölkə üzrə 270 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 287 manat, pensiyaçılar üçün 222 manat, uşaqlar üçün 235 manat məbləğində müəyyən edilmişdi.

Xatırladım ki, ölkə üzrə ehtiyac meyarı ilə yaşayış minimumu göstəricisi 2023-cü ildən etibarən bərabərləşdirilib.

Yoxsulluq həddinin təkcə bir ildə, yəni ötən il ərzində 23 manat, yəni 9.31 faiz artması bu rəqəmləri ən azı növbəti ildən etibarən tamamilə əsassız edir. Bu baxımdan, bu günlərdə "Yaşayış minimumu haqqında" qanuna edilən dəyişikliklər vacib xarakter kəsb edir. O mənada ki, ən birincisi minimum istehlak səbətinə həm tərkib, həm də onunla bağlı digər detallar sarıdan 11 ildən sonra yenidən baxılacaq.

Ümumiyyətlə, yaşayış minimumu göstəricisinə elə-belə yanaşılmalı deyil. İllər öncə, hətta ölkə üzrə minimum əməkhaqqı ondan aşağı təşkil edirdi ki, bu da heç bir məntiqə uyğun gəlmirdi. 2019-cu ilin mart və aprel aylarında həyata keçirilən iki sosial islahat paket nəticəsində ilk dəfə olaraq sözügedən göstərici yaşayış minimumu üzrə müəyyən edilən həddi keçdi.

Hazırda isə yaşayış minimumu üzrə müəyyən edilən hədd özü mükəmməl xarakter daşımır və buna əsasən də yoxsulluq səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi əslində heç bir məntiqə uyğun gəlmir.

Buna qlobal miqyasdakı vəziyyət, həm də daxili səbəblər təsir göstərir və göstərəcək. Xüsusən də, şəhər yerlərində bu özünü daha yüksək tempdə büruzə verəcək. Hansı ki, sözügedən proses hələ ki, kənd yerlərində təzahür edir.