“Fiziki və əmək tərbiyəsi uşaqların psixologiyasına müsbət təsir edir” MÜTƏXƏSSİS AÇIQLAMASI

Müasir dövrdə uşaqların mental sağlamlığı cəmiyyətin inkişafı və gələcək nəsillərin rifahı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Məktəb mühiti şagirdlərin psixoloji durumuna böyük təsir göstərdiyi üçün təhsil sistemində yeni yanaşmaların tətbiqi vacibdir. 
Bu yanaşmalar arasında emosional intellektin inkişaf etdirilməsi, psixoloji dəstək proqramlarının genişləndirilməsi, stress idarəetmə texnikalarının tədrisi və dostluq mühitinin yaradılması kimi strategiyalar yer ala bilər. 

Bəs uşaqların mental sağlamlığını gücləndirmək üçün məktəblərdə şagirdlərə hansı yeni yanaşmalar tətbiq oluna bilər?

Mövzu ilə bağlı psixoloq Gülnar Orucova Avtosfer.az-a açıqlamasında bildirib ki, hazırda uşaqlar həddən artıq tapşırıqlarla yüklənir:

“Daim testlər, ev tapşırıqları onların psixoloji yorğunluğuna və dərsə həvəssizliyinə səbəb olur. Müəyyən müddət bu yükə tab gətirsələr də, zamanla həddindən artıq yüklənmə onların motivasiyasını azaldır.

Məktəb psixoloqları xüsusi dərslər təşkil etməli, burada uşaqların emosional vəziyyətini, çətinliklərini araşdırmalıdır. Müəllimlər bəzən “Texnologiya”, “Musiqi” kimi fənlərdə nəzərdə tutulan dərsi keçmək əvəzinə testlər həlletməyə üstünlük verirlər. Bu isə uşaqların yaradıcılıq və sosial bacarıqlarının inkişafına mane olur. Məhz bu səbəbdən bir çox valideynlər övladlarını alternativ təhsil sistemlərinə yönləndirirlər.

Uşaqlar musiqi dərsində həqiqətən musiqi öyrənməli, əylənməli və yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirməlidirlər. Beyin yorğunluğunu azaltmaq üçün dərs saatları arasında meditasiya və xüsusi məşqlər təşkil edilməlidir. Sosial-emosional öyrənmə proqramları işlənib hazırlanmalı, uşaqların sosial bacarıqları formalaşdırılmalıdır.
Məktəblər müxtəlif ekskursiyalar, teatr səfərləri və digər sosial tədbirlər təşkil edərək uşaqların özlərini ifadə etmələrinə imkan yaratmalıdır. Bundan əlavə, rəqs, rəsmlə məşğul olan qruplar, yaradıcılıq dərnəkləri fəaliyyət göstərməlidir. Sovet dövründə olduğu kimi uşaqlar bacarıqlarına uyğun dərnəklərə yazılmalı, toxuculuq, əl işləri və digər praktik fəaliyyətlərlə məşğul olmalıdırlar”.

Psixoloq əlavə edib ki, hazırda isə valideynlər övladlarını bu cür qruplara yönləndirmək üçün əlavə vəsait xərcləməli olurlar:
“Çünki məktəblərdə bu cür fəaliyyətlər ya yoxdur, ya da məhdud saydadır. Nəticədə uşaqların vaxtı səmərəli keçmir, onlar daha çox telefona yönəlirlər.
Dünyada müxtəlif ölkələrdə tətbiq olunan təhsil sistemlərinə nəzər saldıqda görürük ki, Avropa və Türkiyədə uşaqlar aşağı yaşlardan daha əyləncəli və inkişafyönümlü proqramlarla təhsilə başlayırlar. “Montessori” metodikası kimi yanaşmalar tətbiq olunur və nəticədə uşaqların öyrənmə bacarıqları daha effektiv şəkildə inkişaf edir.
Məsələn, xarici ölkələrdə bağça yaşında uşaqlar yemək bişirməyi, məişət işlərini öyrənirlər, bu da onlarda özünəxidmət bacarıqlarını inkişaf etdirir. Lakin bizdə bağçalar və məktəblər hələ də klassik tədris metodlarını tətbiq edirlər. Müəllimlər izah edir, uşaqlar isə passiv şəkildə qulaq asır. Halbuki interaktiv və praktik öyrənmə metodları uşaqların inkişafına daha çox töhfə verərdi”.

Gülnarə Orucova sonda qeyd edib ki, təhsil sistemində yeniliklərə ehtiyac var:

“Uşaqların yalnız akademik biliklərə deyil, həm də həyati bacarıqlara yiyələnməsi üçün sistemli dəyişikliklər aparılmalıdır”.
Sosioloq Üzeyir Şəfiyevin fikrincə, sosial institut olaraq kütləvi informasiya vasitələri, sosial şəbəkələr və smart qurğuların istifadəsi uşaqların həyat tərzinə təsir edir və onların sağlamlığı üçün təhlükə yarada bilər:

“Bu, təkcə məktəblərin və müəllimlərin işi deyil, ailələrin də məsuliyyətidir. Uşaqların mental sağlamlığı ilə bağlı məsələ kompleks yanaşma tələb edir.
Bu gün bir çox uşaq bütün diqqətini smart qurğulara və sosial şəbəkələrə yönəldir. Bu, şübhəsiz ki, onların psixoloji sağlamlığına təsir edir. Bu problemlərin qarşısını almaq üçün ilk növbədə ailə və məktəb uşaqların enerjisini düzgün bölüşdürməli, maraq dairələrini şaxələndirməlidir. Uşaqlar yalnız smart qurğulara yönəlməməli, fiziki və əmək tərbiyəsinə cəlb olunmalıdır. Valideynlər və müəllimlər uşaqların vaxtını düzgün təşkil etməli, onların maraqlarını stimullaşdırmalıdır.

Bundan əlavə, uşaqlar üçün yaxın, orta və uzaq hədəflər müəyyən edilməlidir. Psixoloqların yanaşmasına görə, hər bir nailiyyətdən sonra daha böyük hədəf qoymaq uşaqlarda motivasiya və özünəinam formalaşdırır. Beləliklə, onlar başa düşür ki, həyat təkcə smartfon və internetdən ibarət deyil. Bu yanaşma uşaqlarda yaradıcı qabiliyyət, kreativ və innovativ düşüncə formalaşdırır”.

Üzeyir Şəfiyev qeyd edib ki, mental sağlamlıq problemləri daha çox monoton həyat tərzində yaranır:

“Bunun qarşısını almaq üçün uşaqların enerjisi düzgün istiqamətə yönəldilməli, maraqları inkişaf etdirilməlidir. Eyni zamanda, intellektual verilişlər uşaqların inkişafına töhfə verir. Məsələn, ictimai televiziyada yayımlanan "Əlaçı" kimi verilişlər uşaqların daxili potensialını üzə çıxarmağa kömək edir.
Mental sağlamlıq problemləri, adətən, uşaqların arzuları ilə imkanları arasında uyğunsuzluq yarananda baş verir. Buna görə də pedaqoqlar uşaqlarla düzgün işləməli, onların maraq dairələrini və bacarıqlarını nəzərə almalıdır. Bu cür yanaşma uşaqların psixoloji sağlamlığını qorumağa və onların harmonik inkişafına şərait yarada bilər”.
Eltac Zülfüqaroğlu