Hakan Fidanın Dəməşq uğursuzluğu: Siyasi əcəl yetişib?

Türkiyənin yüksək rütbəli nümayəndə heyətinin (XİN, Müdafiə Nazirliyi və kəşfiyyat şefi daxil olmaqla) Suriyaya səfəri təəccüblü görünməyəcək. Lakin xarici işlər naziri Hakan Fidanın budəfəki səfəri yaddaqalandır.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Türkiyə emissarlarına bir neçə amil xüsusi əhəmiyyət verir: Suriyanın müvəqqəti hakimiyyətinin ölkənin şimal-şərqinə tam nəzarəti bərqərar edə bilməməsi, türk nazirin öz siyasi gələcəyi ilə bağlı qarışıqlıq və İsrailin fəaliyyəti.

Bu məsələlərin hər biri bir-biri ilə sıx bağlıdır və bunların hamısı Rəcəb Tayyib Ərdoğan üçün problem yaradır: kürd məsələsi, hakimiyyətin keçidi və Şərqi Aralıq dənizində geosiyasi qarşıdurma. Bütün bu amillər özlərini sıx Suriya düyününə bağlayır.

Üsyankar kürdlər

Fidanın başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin gəlişi Bəşər Əsədin devrilməsinin ildönümünə təsadüf edib. Rəcəb Tayyib Ərdoğan kimin patron olduğunu göstərmək məcburiyyətindədir və istəyir.

İki ölkənin müzakirə edəcəyi çoxlu məsələlər var: silahlı qüvvələrin və müdafiə qabiliyyətinin inkişafına davamlı dəstək, iqtisadi mübadilə və Suriyanın yenidən qurulması. Fidan investisiya imkanlarından və türk tekstil istehsalçılarının Suriya bazarına marağından danışsa da, bu məsələlərdə hər şey ondan asılı deyil.

Ankara Dəməşqin beynəlxalq təcriddən çıxmasına kömək edir. Bu baxımdan Hakan Fidan Donald Trampı tərifləməyi də unutmayıb: “Sezar Aktının ləğvi regional sabitliyə böyük töhfədir”.

Ancaq ən mühüm və həssas məsələ kürdlərdir.

Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) onurğa sütununu təşkil edən Xalq Müdafiə Birlikləri (YPG) heç vaxt yeni Suriya ordusuna inteqrasiya olunmayıb.

Ankara hər iki qrupu 10 mart razılaşmasını pozmaqda ittiham edir. Həmin gün Suriyanın müvəqqəti prezidenti Əhməd əl-Şaraa və SDQ komandiri Mazlum Abdi kürd hərbi və mülki strukturlarını dövlət qurumlarına inteqrasiya edən sənədi imzalayıblar.

"Təəssüf ki, biz sazişin həyata keçirilməsində heç bir irəliləyiş görmürük. Biz görürük ki, SDQ-nin bunu həyata keçirmək niyyəti yoxdur", - Türkiyənin xarici işlər naziri suriyalı həmkarı əl-Şeybani ilə görüşündə hiddətlə bildirib.

Əvvəllər Türkiyə Suriyanın şimal-şərqində bazalarını saxlayan və kürdləri İŞİD-ə qarşı müttəfiqi hesab edən ABŞ ilə vaxtaşırı münaqişə riski ilə üzləşərək, YPG və SDQ-ya qarşı müstəqil şəkildə əməliyyatlar aparırdı.

Amma Əsədin gedişindən və türkyönlü qüvvələr hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra Ankara kürd problemini əl-Şaraa vasitəsilə həll etməyə çalışır. Dəməşq hələ heç nəyə nail ola bilməyib və buna görə də Ərdoğan hökuməti suriyalı himayədarını YPG və SDQ-nin darmadağın edilməsi prosesini sürətləndirməyə sövq edir.

Türkiyə nümayəndə heyətinin səfəri günü Hələbdə kürdlərlə keçid hökumət qüvvələri arasında toqquşmaların baş verməsi təsadüfi deyil. Ankara Suriya ordusunun müəyyən hissələrini eskalasiyaya sövq edir.

Fidana qarşı kampaniya

Ərdoğanın komandasında və onun Ədalət və İnkişaf Partiyasında (AKP) heç kim YPG ilə mübarizə aparılmalı olduğuna şübhə etmir. Amma xarici işlər naziri digərlərindən qat-qat sərt mövqe sərgiləyir. O, Dəməşqə səfərindən 4 gün əvvəl deyib:

"Onlar razılaşmanın şərtlərini yerinə yetirməlidirlər. Bu, hərbi güc tətbiqinə üstünlük verməyimiz demək deyil, lakin hər iki tərəfin səbri tükənmək üzrədir".

Əgər bu, 2016-cı ildən (Türkiyənin Suriyadakı ilk əməliyyatı) 2024-cü il dekabrın 7-dək (Əsədin devrilməsindən bir gün əvvəl) deyilsəydi, heç kim təəccüblənməzdi. Lakin indi Ərdoğan əl-Şaraa kürdlərin tərksilah edilməsi və inteqrasiyası əmrini verdiyindən və Türkiyənin özü də Kürdüstan Fəhlə Partiyasını (PKK) tərksilah etmək və təşkilatlanmamaq üçün diplomatik vasitələrə üstünlük verdiyindən, həm AKP, həm də müxalifət buna diqqət yetirib.

AKP-li millət vəkili Qalip Ensarioğlu deyib:

"Bizim sistemdə prezidentin iradəsi qərar verir. Buna qarşı çıxan ya könüllü istefa verəcək, ya da vəzifəsindən uzaqlaşdırılacaq".

Bu yaxınlarda həbs olunan məşhur jurnalist Levant Gültəkin deputatın açıqlamasını Hakan Fidanın təsirini zəiflətmək kampaniyasının tərkib hissəsi kimi şərh edib.

Təxminən oktyabr ayından etibarən Türkiyədə Ərdoğanın öz xələfi olaraq təcrübəli Fidanı deyil, oğlu Bilalı seçdiyi barədə şayiələr gəzir. İndi də onun hakimiyyətə gəlməsinin yolunu açmaq üçün bəhanələrə ehtiyac var.

“Türkiyənin Gündəmi” Telegram kanalının istinad etdiyi Gültəkin “Fidan ətrafında gərginlik” fərziyyəsini dəstəkləyən başqa faktlar da gətirir. Məsələn, “Anadolu” agentliyi nazirin fəaliyyəti ilə bağlı xəbərləri işıqlandırmamaq barədə göstəriş alıb. Fidan tərəfdarı olan jurnalist agentlikdən qovulub.

Gültəkin Dolmabahçeni qıcıqlandıran Türkiyənin KAAN döyüş təyyarəsinin mühərriklərinin olmaması ilə bağlı nazirin ABŞ-a qarşı ittihamlarını da xatırladır.

Jurnalistin Fidanın kənara atılması ilə bağlı fərziyyəsinin doğru olub-olmadığını söyləmək hələ tezdir. Axı 266 deputatdan birinin, hətta hakim partiyadan olan deputatın açıqlaması Ərdoğanın əhval-ruhiyyəsinin ölçüsü ola bilməz. Xüsusən də Ensarioğlu kürd əsilli olduğuna görə.

Partiya rəhbərliyi AKP sədri Ömər Çelik vasitəsilə Ərdoğanla kabinet üzvləri arasında xarici siyasətdə fikir ayrılığı ilə bağlı təklifləri rədd edib. Lakin Bilalın zirvəyə yüksəlməsi də açıq sirdir.

Netanyahunun əks hərəkəti

Türkiyənin hazırkı xarici siyasəti nadir hallarda İsrailə hücumlardan qaçır. Xüsusilə 2023-cü ildən bəri. Beynəlxalq auditoriyaya ünvanlanan istənilən çıxışlarında Ərdoğan və tabeliyində olanlar İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahunu tənqid etməyi heç vaxt unutmurlar.

Bu, Dəməşq danışıqları zamanı da təsirsiz ötüşməyib. Üstəlik, Fidan İsrail və kürd faktorlarını birləşdirib.

O deyib: "SDQ-nin İsraillə müəyyən hərəkətləri koordinasiya etməsi faktı hazırda Dəməşqlə davam edən danışıqlara ciddi maneədir".

Kürd-İsrail ittifaqı çoxdan məlumdur. Təl-Əviv YPG-yə humanitar yardımdan daha çox yardım edib. Netanyahu uzun müddətdir ki, Suriya kürdlərini müdafiə edib. O, Ərdoğanı həm 2018, həm də 2024-cü illərdə onlara qarşı soyqırımda ittiham edib.

Yeganə fərq ondan ibarətdir ki, indi Qəzza və Suriya hadisələrindən sonra Türkiyə ilə İsrail arasında qarşıdurma daha da şiddətlənib. Netanyahu Yaxın Şərqdə Ərdoğanı dayandırmaq üçün lazım olan hər vasitədən istifadə edir.

Türkiyə nümayəndə heyəti Dəməşqə tələsərkən İsrailin baş naziri Yunanıstanın baş naziri Kiriakos Mitsotakis və Kipr prezidenti Nikos Xristodulidi dəvət edərək Qüdsdə üçlü ittifaq topladı. Onların hüzurunda bəyan etdi ki, “imperiyaları bərpa etmək və torpaqlarımız üzərində hökmranlıq qurmaq xülyası ilə məşğul olanlar bunu unutmalıdırlar”. Hamı onun kimi nəzərdə tutduğunu başa düşdü.

Yunanıstan və Kipr də Türkiyəyə qarşı kin bəsləyir. Lefkoşa Ankaranın Kiprdə türk separatizmini dəstəkləməkdə davam etməsindən narazıdır, Afina isə Egey adalarının türklərlə bölünməsi ilə bağlı mübahisə edir.

İsrail, Kipr və Yunanıstan Türkiyənin Aralıq dənizindəki fəallığından narahatdırlar. Ankara birtərəfli qaydada Liviya və Suriya ilə dəniz sərhədlərinin müəyyən edilməsi sazişləri imzalayır, Kipr sahillərində neft və qaz yataqlarını işlədir və İsraildən Avropaya qaz kəmərinin tikintisinə mane olur.

Kipr, İsrail və Yunanıstanın bir-birinə ehtiyacı var. İsrail yunanları silahla təmin edir və Kiprdə bazalar qurur, minnətdarlıq hissi ilə və Avropa İttifaqının üzvü olan yunanlar Türkiyənin SAFE silah proqramına inteqrasiyasına mane olurlar.

Y. QACAR