Hayastanda dövlət din savaşı açıq müstəviyə keçir

II Qaregin apostol tribunasından siyasi hücumlar edir

Erməni Apostol Kilsəsi (EAK) ilə hökumət arasında qarşıdurma davam edir. Demək olar ki, hər gün bu istiqamətdə yeni-yeni açıqlamalar verilir. Tərəflər bir-birini müxtəlif məsələlərdə ittiham edirlər. Kilsə nümayəndələri Nikol Paşinyan iqtidarını milli-mənəvi dəyərləri məhv etməkdə, hakimiyyət isə EAK-ı siyasi proseslərə müdaxilə etməkdə təqsirləndirir. Son açıqlamalarda Eçmiədzin hakimiyyətin dini institutlara təzyiq göstərdiyini də iddia edib. Hökumət isə cavab olaraq, kilsənin öz nüfuzundan sui-istifadə etdiyini və ictimai rəyə təsir göstərməyə çalışdığını bildirib. Bu qarşılıqlı ittihamlar Ermənistan cəmiyyətində parçalanmanı daha da dərinləşdirir.

Bir neçə gün öncə EAK-ın iqamətgahında – Eçmiədzində erməni yeparxiyalarının rəhbərlərinin və kilsə keşişlərinin konfessiyalarının illik toplantısı keçirilib. Toplantıda çıxış edən bütün ermənilərin katolikosu II Qaregin bildirib ki, Ermənistan hakimiyyəti kilsəyə qarşı kampaniya aparmaqda davam edir. Deyib ki, hakimiyyət kilsəyə qarşı addımları ayrı-ayrı ruhanilərə qarşı yönəlmiş hərəkətlər kimi təqdim etməyə nə qədər çalışsa da, bu addımların sistem xarakterli olduğu və kilsənin özünün də hədəfə alındığı açıq-aydın görünür: “Bu çətin dövrlərdə biz ruhaniləri təkcə mənəvi xilaskarlıq missiyamızı (?) yerinə yetirməyə deyil, həm də əzab-əziyyətlərə, kilsə əleyhinə hücumlara tab gətirməyə çağırırıq. Dünyada və regionumuzda baş verən proseslər ölkəmiz və xalqımız üçün ciddi problemlər yaradıb. Biz dərin narahatıq ki, bütün erməniləri birləşdirmək və cəmiyyətdəki parçalanmaları aradan qaldırmaq əvəzinə, Ermənistan hakimiyyəti kilsəyə qarşı kampaniya aparmağa davam edir”.

Katolikos keşişlərə müraciətlə bildirib ki, erməni kilsəsi din xadimləri ilə milli kimliyə və vətənin təhlükəsizliyinə təhdidlərə, “tarixin təhrif edilməsinə” səssiz və biganə qala, hökumətin erməni dövlətinin və xalqının mənafeyinə etinasız yanaşmasını sadəcə seyr edə bilməz. O, daha sonra siyasi bəyanat səsləndirərək “Artsax” ermənilərinin pozulmuş hüquqları və keçmiş qondarma separatçı rejimin başçılarının Bakıda mühakimə edilməsi barədə danışıb.

***

Yığıncağın sonunda qəbul edilən bəyanatda bildirilib ki, son günlər Ermənistanda baş verən ağrılı hadisələr din xadimlərini çox narahat edir: “Mürəkkəb geosiyasi reallıqlar şəraitində ölkədə müxtəlif səbəblərdən həyata keçirilən siyasi təqiblər və bu kontekstdə Ermənistan baş nazirinin və hakimiyyət nümayəndələrinin erməni kilsəsinə və ruhanilərə qarşı başlatdığı kampaniya milli həyatı pozur, mövcud çağırışlar qarşısında xalqımızın birliyini zəiflədir, dövlətimizin qlobal miqyasda mövqeyini sarsıdır. Hakimiyyət orqanlarının kilsəyə qarşı nalayiq davranışı və səsləndirdikləri ədəbsiz ifadələr, davamlı təhdidlər və din xadimlərini parçalamaq üçün gizli cəhdlər diaspordakı dindarlarımızın nəcib hisslərini təhqir edir, həmçinin Ermənistan konstitusiyasını, “Vicdan azadlığı haqqında” qanunu və beynəlxalq dini qurumların tələblərini birbaşa pozur”.

Bəyanatda biznesmen Samvel Karapetyan “erməni kilsəsinin müdafiəsi üçün çıxış edən milli xeyriyyəçi” adlandırılır, onun həbsi pislənilir: “Həbsdə olan arxiyepiskop Baqrat Qalstanyan və onun tərəfdarlarının işində hakimiyyət tərəfindən təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipinə qəsdən məhəl qoyulmaması da qəbuledilməzdir. Biz böyük hiddət və ağrı ilə iyunun 27-də arxiyepiskop Mikael Acapaxyanı həbs etmək üçün çox sayda hüquq-mühafizə orqanlarının müqəddəs Eçmiədzinə basqın etməsinin şahidi olduq. Katolikosun saat 16:00-da keşişlər yığıncağının sonunda Acapaxyanın İstintaq Komitəsinin qarşısına könüllü çıxacağına dair verdiyi vədlərin əksinə olaraq, hüquq-mühafizə orqanları qeyri-mütənasib güc tətbiq etməklə öz planlarını həyata keçirməyə üstünlük verdilər ki, bu da haqlı olaraq hamının etirazına səbəb oldu, həm də illik toplantımızın keçirilməsinə mane oldu. Arxiyepiskop Mikael könüllü olaraq İstintaq Komitəsinə gedib. Bütün ermənilərin müqəddəs ziyarətgahına bu cür təcavüz, ziyarətgahın dua mühitinin pozulması, bütün ermənilərin patriarxına və ruhanilərə qarşı belə münasibət qəti şəkildə pislənilməli və qəbuledilməzdir”.

Bu istiqamətdə daha bir açıqlamanı Rusiya Erməniləri İttifaqının sədri Ara Abramyan verib. O deyib ki, baş nazir Nikol Paşinyan II Qareginin yerinə yeni katolikos-namizəd axtarır: “Mən bilirəm ki, o, katolikos olacaq insanlar arasında danışıqlar aparır. O, din xadimlərini kilsə rəhbərliyinin əleyhinə danışmağa inandırmağa çalışır. Bunun əvəzinə onlara müəyyən vədlər verir”.

Abramyanın fikrincə, kilsə güclü olduğu üçün Paşinyan uğur qazana bilməyəcək: “Paşinyan katolikosa bəzi ittihamlar irəli sürür. Halbuki, bu, onun işi deyil. Katolikos kimdir? O, seçilmiş adamdır. Sizin katolikos haqqında deməyə sözünüz varmı? Siz dediniz, onlar özləri qərar verəcəklər. Amma Paşinyanın “mən şəxsən bu prosesə rəhbərlik edəcəm” sözü bütün ermənilər arasında anlaşılmazlığa səbəb olur”.

***

Eçmiədzində keçirilən toplantıda II Qareginin çıxışı Ermənistan hakimiyyəti ilə kilsə arasındakı dərin uçurumu bir daha üzə çıxardı. Katolikos açıq şəkildə bildirdi ki, kilsəyə qarşı yönəlmiş təzyiqlər sistemli xarakter daşıyır və bu, sadəcə bəzi ruhanilərlə bağlı məsələ deyil. O, ruhaniləri yalnız dini borclarını yerinə yetirməyə deyil, həm də “siyasi hücumlara” dözməyə çağırdı. Bu çıxış kilsənin artıq, sadəcə, dini qurum kimi deyil, eyni zamanda ictimai-siyasi güc kimi çıxış etdiyini göstərdi.

Digər tərəfdən, II Qareginin çıxışı dini tribunanın siyasi manipulyasiya alətinə çevrildiyini bir daha sübut etdi. Katolikosun Qarabağ separatçılarını müdafiə etməsi, faktiki olaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı açıq çıxışdır və bu, Ermənistanın götürdüyü öhdəliklərinə ziddir. Dini liderin keşişləri hökumətə qarşı ruhlandırması, kilsəni milli həmrəyliyin deyil, parçalanmanın ünvanına çevirir. Əslində, bu ritorika nə kilsəyə inananlara, nə də erməni cəmiyyətinə fayda verir. Əksinə, xaos və düşmənçilik toxumu səpir. “Tarixin təhrif edilməsi” ittihamı isə absurddur. Çünki tarixi təhrif edən elə illərlə keçmiş qondarma rejimin “müstəqilliyini” təbliğ edən kilsənin özü olub. Bu çağırışlar Ermənistanın daxili sabitliyinə deyil, revanşizmin qızışdırılmasına xidmət edir.

Keşişlərin yığıncağında qəbul olunan bəyanat isə dini qurumun öz səlahiyyət və missiyasını aşaraq siyasi revanşizmin ruporuna çevrildiyini göstərir. Kilsə hökumətin ünvanına səsləndirdiyi ittihamlarla, əslində, dini nüfuzunu siyasi təsir vasitəsinə çevirmək niyyətini ortaya qoyur. “Ədəbsiz ifadələr” və “ davamlı təhdidlər” kimi emosional ifadələr reallıqdan çox manipulyativ təbliğat xarakteri daşıyır. Diasporun “nəcib hissləri” ilə söhbəti isə daxili qarşıdurmanı xaricə daşımaq cəhdidir və bu, milli maraqlara ziddir. Kilsə konstitusiyadan danışmazdan əvvəl özünün dini çərçivədən çıxaraq cəmiyyətdə bölücü rol oynadığını etiraf etməlidir.

Rusiyada yaşayan nüfuzlu və geniş imkanlara malik Ara Abramyanın açıqlamaları isə diasporun bu məsələdə fəal rol oynadığını göstərir. Onun çıxışı bir dini rəhbəri müdafiə adı altında siyasi təbliğatçılığa çevrilib. Bu isə diaspor təşkilatının neytral mövqedə dayanmaq prinsipinə ziddir. O, Ermənistanın daxili işlərinə müdaxilə edir və katolikosluq kimi dini məsələdə tərəf tutur. Bu isə onun mövqeyinin qeyri-obyektiv və qərəzli olduğunu göstərir. Abramyanın “katolikos kimdir?” sözləri populist yanaşmadan başqa bir şey deyil. O, dini simvolizmdən, necə deyərlər, siyasi qalxan kimi istifadə edir. Belə çıxışlar nə Ermənistanın sabitliyinə, nə də diasporla dövlət arasında sağlam münasibətlərə xidmət edir. Əslində, o, hakimiyyətə qarşı kilsənin arxasında gizlənərək revanşist çağırışlar səsləndirir. Bu mövqe isə sadəcə, emosional təzyiq və daxili qarşıdurmanı alovlandırmaq cəhdidir.

Görünən odur ki, Ermənistan cəmiyyətində parçalanma dərinləşir və bu gərginlik tezliklə səngiməyəcək. Hakimiyyətlə kilsə arasında artan qarşıdurma ictimai rəyi də iki düşərgəyə bölməkdədir. Dövlət institutlarına inam zəifləyir, kilsə isə özünü alternativ güc mərkəzi kimi təqdim etməyə çalışır. Bu vəziyyət ölkədə sabitliyi deyil, xaosu qidalandırır. Əgər bu dini-siyasi mübarizə nəzarətsiz qalarsa, Ermənistan daxilində idarəolunmaz proseslərin başlanğıcı ola bilər.

İlyas HÜSEYNOV,
politoloq

– Ermənistan hakimiyyəti ilə kilsə arasında dərinləşən qarşıdurma ölkənin siyasi və ictimai sabitliyinə ciddi təhlükə yaradır. Son günlər həm kilsənin daxilində keçirilən toplantılar, həm də diaspor nümayəndələrinin açıqlamaları bu mübarizənin artıq ideoloji və təşkilati səviyyəyə keçdiyini göstərir. Xüsusilə II Qareginin siyasi xarakter daşıyan bəyanatları və Rusiya Erməniləri İttifaqının rəhbəri Ara Abramyanın hökumətə qarşı sərt ittihamları dini qurumun neytrallığını şübhə altına alır. Abramyanın iddiaları Paşinyanın yeni katolikos axtarması və ruhaniləri vədlərlə ələ almağa çalışması kimi fikirlər cəmiyyətə daha çox ajiotaj və qarşıdurma gətirir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, kilsənin siyasi aktora çevrilməsi Ermənistanı yeni böhranlara sürükləyə bilər. Dövlətin dini işlərə birbaşa müdaxiləsi nə qədər təhlükəlidirsə, dinin siyasətə bu şəkildə müdaxiləsi də bir o qədər zərərlidir. Ermənistanda formalaşan bu ikitirəlik cəmiyyəti parçalayır, xarici güclər üçün isə asan hədəfə çevirir. Bu parçalanma təkcə hakimiyyətlə kilsə arasında deyil, həm də cəmiyyət daxilində dərin uçurum yaradır.

Səxavət HƏMİD
XQ