İki dəniz arasında “GÜCLÜ YUMRUQ” əməliyyatı: Türkiyə Avrasiyada şəriksiz hegemoniya qurur

Hurriyyet.az "Yeni Müsavat"a istinadən xəbər verir ki, Ukrayna savaşı Avro-Atlantik təhlükəsizlik sistemində fundamental dəyişikliyə yol açaraq, regional güc balanslarının yenidən formalaşmasına səbəb olub. Bu proses yalnız Şərqi Avropa deyil, Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz üçün də yeni strateji reallıqlar yaradıb. Məhz belə bir şəraitdə Türkiyə həm NATO üzvü, həm də Qara dəniz regionu dövləti olaraq, Cənubi Qafqazın əsas geopolitik aktorları - Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya və İran ilə çoxşaxəli əlaqələrə malikdir.

Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyinin mümkün atəşkəsdən sonra Ukraynada Türk hərbçilərinin sülhməramlı kimi yerləşdirilməsinə hazır olduğuna yönəlik bəyanatı, eləcə də, Milli Təhlükəsizlik Şurasının ardıcıl iclaslarında Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərqlə bağlı məsələlərin prioritet kimi müzakirə olunması, rəsmi Ankaranın regional təhlükəsizlik arxitekturasının yenidən qurulmasında daha aktiv rol oynamağa hazır olduğunu göstərir. Ona görə də, Türkiyənin son addımları beynəlxalq münasibətlərin yeni inkişaf istiqamətləri, qlobal güc balansı konsepsiyası və regional təhlükəsizlik sisteminin daha effektiv formata keçirilməsi baxımından, böyük önəm daşıyır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi Ankaranın son geostrateji manevrləri Türkiyənin NATO çərçivəsində statusun daha da genişləndirilməsinə münbit şərait yaradır. Belə ki, rəsmi Ankaranın Ukraynaya sülhməramlı göndərmə niyyəti, Türkiyənin NATO daxilində rolunun transformasiya ehtimalını daha ön plana çəkmiş olur. Çünki bu addım rəsmi Ankaranın yalnız siyasi-diplomatik vasitəçilik edən aktor statusundan çıxaraq, post-münaqişə təhlükəsizlik mühitinin formalaşmasında birbaşa iştirakçıya çevrilmə şansını da gücləndirir. Və rəsmi Ankaranın əsas geostrateji hədəfləri Türkiyənin qlobal və regional məkanda manevr gücünün artırılmasına, mövcud risklərin effektiv idarə edilməsinə, eləcə də, beynəlxalq sistemdə təsir imkanlarının daha da genişləndirilməsinə yönəlib.

Maraqlıdır ki, hazırda Türkiyənin Ukrayna savaşı, Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz üzrə dialoq tərəfdaşlarından olan Rusiya ilə münasibətləri qarşılıqlı asılılıq xarakteri daşıyır. Belə ki, enerji, Suriya, Cənubi Qafqaz, iqtisadi əlaqələr və təhlükəsizlik məsələləri iki ölkə arasında kompleks balans yaradır. Ukrayna savaşı üzrə Türkiyənin potensial sülhməramlı missiyası Rusiya üçün həm risk yaradır, həm də sülh danışıqlarında əlavə manevr məkanı açır. Rəsmi Ankara bu faktorlardan istifadə etməklə, həm Rusiyanın regiondakı davranışlarına nəzarət etməyə, həm də Türkiyənin siyasi-diplomatik çəkisini artırmağa çalışır.

Bütün bunlara paralel olaraq, rəsmi Ankara Qara dəniz hövzəsində təhlükəsizlik arxitekturasının yenilənməsi prosesi üzrə Türkiyənin əsas hərbi-siyasi iradə sahibi kimi çıxış etmək şanslarını da gücləndirməyə cəhd göstərir. Hər halda, Türkiyə artıq Montre Konvensiyasının qorunması, Qara dəniz taxıl dəhlizi və regional təhlükəsizlik təşəbbüsləri ilə bu hövzədə mərkəzi aktora çevrilmiş kimi görünür. Rəsmi Ankaranın savaşın dayandırılmasından sonra Ukraynaya sülhməramlı missiya göndərməsi isə bu statusu regional hərbi-siyasi strukturlaşma səviyyəsində daha da möhkəmləndirə bilər.

Digər tərəfdən, Cənubi Qafqazda erməni separatizminin tamamilə darmadağın edilməsi bu regionda artıq yeni geopolitik situasiya yaradıb. Rusiya “sülhməramlılar”ının regionu tərk etmək məcburiyyətində qalması, rəsmi İrəvanın Qərbə inteqrasiya xətti tutması və Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesində yeni formatların yaranması Türkiyənin Cənubi Qafqazda regional təsir mexanizmlərini daha da gücləndirib. Ona görə də, indi rəsmi Ankara öz qətiyyətli manevrləri ilə regionda təhlükəsizlik boşluqlarını doldurmaq, Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinə təsir imkanlarını artırmaq, İran və Qərb arasında balans siyasətini qorumaq, Cənubi Qafqazda post-Rusiya dövrü üçün geopolitik hazırlıq aparmaq məqsədi güdür.

Eyni zamanda, Türkiyə-Rusiya-İran üçbucağında müşahidə edilən proseslər Cənubi Qafqazda güc balansının sürətlə dəyişməkdə olduğunu göstərir. Belə ki, Rusiya zəifləyir, İran sərt mövqeyini gücləndirməyə çalışır, Qərb regiona daha fəal şəkildə daxil olmağa can atır, Azərbaycan və Türkiyə isə daim artmaqda davam edən geopolitik resurslarla bütün regionu tədricən nəzarət altına alır. Və bu baxımdan, rəsmi Ankaranın daha fərqli hədəflərə yönəlmiş geostrateji manevrlərlə Türkiyənin Cənubi Qafqazda regional təsir radiusunu genişləndirməyə çalışması qətiyyən gözlənilməz deyil.

Ona görə də, hazırda Türkiyənin Cənubi Qafqaz strategiyasının dərinləşdirilməsi ilk növbədə mövcud imkanların genişləndirilməsin və ola biləcək risklərin nəzarətdə saxlanmasına yönəlib. Belə ki, Türkiyənin Cənubi Qafqazdakı mövqeyi yeni nəqliyyat-kommunikasiya və enerji dəhlizlərində dominanlıq imkanlarının artırılması, Azərbaycanla hərbi-siyasi ittifaqın institusional şəkildə genişləndirilməsi, Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması üçün yeni mexanizmlərin axtarılması, Qərb üçün regionda əsas təhlükəsizlik tərəfdaşına çevrilmək, eləcə də Rusiya-İran cütlüyü qarşısında balans siyasəti vasitəsilə strateji manevr imkanlarının yaradılması üzərində qurulub.

Göründüyü kimi, müəyyən geopolitk risklər hələ də qalsa da, rəsmi Ankara həm Ukrayna savaşının növbəti mərhələsində, həm də Cənubi Qafqazın yeni təhlükəsizlik sistemində həlledici aktora çevrilmək niyyətindədir. Bu baxımdan, Türkiyə artıq yalnız reaksiya verən ölkə deyil, həm də geostrateji prosesləri birbaşa idarə edən geopolitik aktordur. Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz regionu Türkiyə üçün artıq ümumi strateji təhlükəsizlik məkanına çevrilir. Və rəsmi Ankara çoxvektorlu geopolitik manevrlər ilə həm NATO, həm Rusiya, həm də regional dövlətlərlə paralel münasibətlər qurmaqda davam edir.

Bu baxımdan, Cənubi Qafqazın da gələcək geopolitik xəritəsinin formalaşdırılmasında Türkiyənin iştirakı və təsiredici rolu artan xətt üzrə inkişaf edir. Ona görə də, Türkiyənin yaxın vaxtlarda atacağı geostrateji addımlar yalnız Cənubi Qafqazın deyil, bütövlükdə Avrasiya təhlükəsizlik sisteminin strukturuna təsir göstərə bilər. Və belə anlaşılır ki, rəsmi Ankara geostrateji “güclü yumruq” əməliyyatı ilə Qara dənizdən Xəzər dənizinə qədər olan geniş coğrafiyada şəriksiz geopolitik iradə sahibinə çevrilmə istiqamətində inamla irəliləyir.

Share

Tweet

Email

Share

Share