İkiqütblü dünyadan çoxqütblü reallığa: Beynəlxalq hüquq ayaqda qalacaqmı?

Hazırda dünyada gedən iqtisadi və siyasi proseslər, qarşıdurmaların artması yeni dünya düzəninin formalaşmasına təkan verən amillərdən sayılır.

Bakıvaxtı.az bildirir ki, indiki məqamda yeni düzənin əsas mərkəzləri Ukrayna və Yaxın Şərqdir. Rusiya-Ukrayna müharibəsi qlobal güclərin açıq formada toqquşması kimi qiymətləndirildiyi bir vaxtda, İranla İsrail arasında baş verən qarşıdurma prosesi daha da aktual vəziyyətə gətirib.

Ekspertlərə görə, Çin, Rusiya və digər güclər çoxqütblü dünya düzəninin yaranmasına üstünlük verirlər. ABŞ və Qərb bloku isə birqütblü dünyanın formalaşamsında maraqlıdır. Bu cür ziddiyyət isə iri dövlətlərin münasibətlərinin gərginləşməsinə səbəb olur.

Maraqlıdır ki, yeni dünya düzənində hazırkı beynəlxalq hüquq sistemi qüvvədə qala biləcəkmi? Mövzu ilə bağlı politoloq Taleh Əliyev öz fikirlərini Bakıvaxtı.az-la bölüşüb.

Onun sözlərinə görə, hazırkı hüquq sistemi çöküb və beynəlxalq münasibətlər əvvəlki kimi effektiv deyil:

"İkinci Dünya müharibəsinin sonunda formalaşan beynəlxalq hüquq sistemi üzərindən yaranan beynəlxalq münasibətlər heç də ədalətli deyildi. Daha çox İkinci Dünya müharibəsinin qalib ölkələrinin maraqlarını qoruyan bir hüquq sisteminə çevrilmişdi. Müharibədən sonra, xüsusilə də SSRİ-nin dağılmasına qədərki dövrdə böyük dövlətlər tərəfindən digər ölkələrlə münasibətlərdə beynəlxalq münasibətlər kontekstində çoxsaylı hüquq pozuntularını özündə əks etdirən faktlar mövcuddur. Son illər isə beynəlxalq hüququn pozulması ilə bağlı beynəlxalq hüququn subyekti olan dövlətlərin sayı çoxalıb. Bu, beynəlxalq hüququn və beynəlxalq münasibətlərin artıq legitimliyini və işlək mexanizminin mövcudluğunu sual altına salıb".

İran-İsrail münasibətlərinin gərginləşməsinin regiondakı sabitliyi təhdid etməsi yeni vəziyyət olmadığını bildirən T.Əliyev vurğulayıb ki, bu, uzun illərdir davam edən gərginliyin pik nöqtəsi kimi təhlil oluna bilər.

Taleh Əliyev: Beynəlxalq hüququn legitimliyi və işlək mexanizminin mövcudluğu sual altına düşüb

"Beynəlxalq hüquq sisteminin pozulmasının ən çox narahat etdiyi ölkələrdən biri Çindir. Çinin İran-İsrail qarşıdurmasında açıq şəkildə Tehranın yanında yer alması ən azından indiki mərhələdə real görünmür. Çünki bu, Qərb koalisiyasının Pekinə qarşı adekvat addımlar atması üçün ciddi səbəb ola bilər. Çin tərəfi çox yaxşı fərqindədir ki, ABŞ başda olmaqla, onun hərbi mütəffiqləri formalaşdırmaq istədikləri yeni dünya düzənində Rusiya, Çin, İran, Şimali Koreyanı özləri üçün təhdid və yeni beynəlxalq münasibətlər sisteminin formalaşmasındakı əngəl kimi görürlər. Ona görə də adı qeyd olunan ölkələrlə gec və ya tez Rusiya ilə yaşanan gərginliyin baş verməsi qaçılmaz olacaq. Bu baxımdan Çin İrandakı proseslərin daha da dərinləşməməsi, Tehranın çox qısa zamanda məğlub olmaması, Qərbin bu müharibədə resurslarının daha çox tükənməsi üçün açıq şəkildə dəstəyini nümayiş etdirməyəcək", - deyə müsahibimiz qeyd edib.

Politoloqun fikrincə, Çin-ABŞ münasibətlərinin İran faktoru üzərindən getdikcə gərginləşməsi daha inandırıcı görünür. Qarşıdakı dövrdə bu iki nəhəng dövlət arasında həqiqi və qalıcı bir sülhün yaranması real görünmür:

"Artıq dünya yeni düzənə doğru gedir və bu düzəndə ABŞ ilə Çin eyni qütbdə deyil. Hər iki dövlət əks qütbdə dayanıb. Buna görə də münasibətlərinin getdikcə kəskinləşməsi qaçılmazdır".

Gülşən Şərif