İranlı ekspertlərin antitürk müzakirəsi: Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı danışıqlar təhlükəlidir, Tiqranaşen...

“İran tərəfi bu qeyri-sabit regionda iqtisadi əlaqələrdən tutmuş mədəni əlaqələrə və ən əsası hərbi-siyasi əməkdaşlığa qədər ən geniş formatda əməkdaşlıq qapılarını Ermənistan hakimiyyəti üçün açıq saxlamaqda davam edir”.

Adalet.az xəbər verir ki, bu fikirlər “Hraparak” nəşrinə məxsusdur. Nəşr bildirir ki, İran tərəfinin təşəbbüsü ilə Tehranda Ermənistan Ədliyyə İdarəsi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində görüşü keçirilib. Görüşdə  Ermənistandan olan bir qrup jurnalist iranlı ekspertlərin fikirləri ilə tanış olub. Məqsəd bir daha ermənilərə anlatmaqdır ki,  İranın "Zəngəzur dəhlizi" fikri hələ də qırmızı xəttidir  kimi gedir və Suriyadakı hadisələrdən sonra İranın qırmızı xətləri Ermənistan-İran sərhədi dəyişməzdirsə, İran öz müttəfiqini tək qoymayacaq.
İranlı ekspertlərinin yekdil fikridir ki,  Suriyada baş verənlərlə 2020-ci ildə 44 günlük müharibə arasında birbaşa əlaqə görür və qəbul edirlər. İranın siyasəti 2020-ci ildə fərqli idi, indi isə fərqlidir. Bu gün Tehran anlayır ki, Ermənistan Qarabağı da onun təhlükəsizliyi üçün vacib idi. İran Türkiyə və İsrailin regionda rolunun güclənməsinə imkan verməməli idi.

Nəşr iranlı anti-türk ekspertlərin fikirlərini qabardıb. Beləki, Qafqaz və Avrasiya məsələləri üzrə ekspert,  Müasir Dünya Araşdırmaları İnstitutunun rəhbəri Şoaib Bəhmən Farazın fikirlərinə geniş yer verilib:"Türkiyənin Cənubi Qafqaz vasitəsilə Yaxın Şərqlə əlaqə saxlaması vacibdir və bu, yalnız Ermənistanın cənubu vasitəsilə həyata keçirilə bilər ki, bu da öz təhlükəsizliyini təmin etmək və münaqişənin qarşısını almaqdır”.
“Hraparak”ın  İranın şikayətini ekspertlərin dilindən verməsi də diqqətimizi  çəkir:”Ekspert BəhmənFaraz bildirir ki, pantürkizmin yayılması ilə əlaqədar İran tərəfi Ermənistan hakimiyyətinə birgə hərbi təlimlər və hətta hərbi iştirak təklif edib:” Ermənistan hakimiyyətindən heç bir cavab gəlməyib. İranın Ermənistanın cənubunda hərbi varlığının olması ilə bağlı təklif var idi ki, bununla da pantürkizmin yayılmasının qarşısını almaq olar, lakin bu, Ermənistan hakimiyyəti tərəfindən heç bir şəkildə qəbul edilməyib. Hətta İran və Ermənistan arasında birgə hərbi təlim keçirmək təklif edilib, lakin Ermənistan hakimiyyətindən hələ də cavab yoxdur”, - iranlı ekspert bildirib.
Bu şərtlər daxilində İran tərəfi Ermənistanla Azərbaycan arasında danışıqları təhlükəli hesab edir.
Bu vəziyyəti nəzərə alan iranlı ekspert Türkiyə planının qeyri-hərbi yolla və İranın elan etdiyi qırmızı xətləri pozmadan siyasi danışıqlar yolu ilə həyata keçirilməsi ssenarisini istisna etmir ki, bu da Bəhmənin fikrincə, müharibə ssenarisindən daha təhlükəlidir. Və bu baxımdan Tehranın mesajı çox aydındır. “Ötən illərdə Ermənistanla Azərbaycan arasında danışıqlar pis keçib, əgər Ermənistan hökuməti Zəngəzurla bağlı danışıqlarda güzəştə gedərsə, o zaman İrandan heç nə gözləyə bilməz”.
"Təbii ki, İranın Zəngəzura diqqət yetirməsi ilk növbədə onun milli təhlükəsizliyinin təmin edilməsi imperativindən irəli gəlir. Ölkənin ruhani rəhbərinin ofisini təmsil edən strateji məsələlər üzrə nüfuzlu ekspert  Fərşad Adelin birbaşa danışdığı kimi, İranı Qara dənizə aparan yeganə quru əlaqə Zəngəzurdan keçir. Adelin sözlərinə görə, İranın 2020-ci il və bugünkü xarici siyasəti fərqlidir. O zaman İran əmin idi ki, Azərbaycan beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq ona məxsus əraziləri alır, lakin növbəti hərbi təcavüzə dözməyəcək. “Ali lider Xamenei Türkiyə prezidenti Ərdoğanla bu barədə danışdı, bizim təhlükəsizliyimizlə bağlı məsələ bizim üçün sarsılmazdır, biz sözümüzə əməl edirik, lakin bu o demək deyil ki, erməni tərəfdaşlarımız tamamilə bizə güvənməlidir.
Düşünürəm ki, hər hansı bir ölkəni, xüsusən də bizimlə dost olan Ermənistanı həddən artıq arxayın etməyimiz düzgün deyil. Amma biz öz təhlükəsizliyimizlə bağlı problemə biganə qalmayacağıq”, deyə iranlı strateq bildirib.
Fərşad Adel onu da bildirib ki, Zəngəzur bölgəsi İranın Qara dənizə yeganə çıxış yolu olduğundan Tehran bu barədə açıq şəkildə xəbərdarlıq edib.
Azərbaycan əleyhinə açıqlamaları ilə tanınan iranlı politoloq Ehsan Movahedianın mülahizələri də “Hraparak”da öz yerini tapıb:” Movahedian da Ermənistanın birinci səngərdə qalmalı olduğunu vurğulayır. O, əmindir ki, hətta bircə dəfə Ermənistan-İran birgə təlimi Bakı üçün təkan olmaqla yanaşı, danışıqlar prosesində İrəvanın mövqeyini gücləndirəcək. O təklif 4 ildir havada asılıb. İrəvan dost ölkəyə cavab vermir. Movahedianın sözlərinə görə, bu yaxınlarda bu məsələ Ermənistan səlahiyyətliləri, xüsusən də Təhlükəsizlik Şurası ilə yenidən müzakirə edilib. Cavab yenə yayınma oldu: “Ermənistan və İran birgə Zəngəzurda təlim keçirsə, məsələ ən azı onilliklərə qapanacaq. Bu, Ermənistanın xarici siyasətində dəyişiklik demək olacaq”Movahedyan Naxçıvanı Bakı ilə birləşdirən kiçik yolun belə Ermənistanın təhlükəsizliyini şübhə altına alacağına inandığını deyib:”Belə olarsa, Türkiyə və Azərbaycan Ermənistanı etnik dəyişikliyə məruz qoymağa çalışacaq, zavodlar açacaq... biz isə erməni olmayacaq, və Zəngəzurla məşğul olacağıq. Ermənistanın Tiqranaşen(Kərki) kəndi haqqında daha çox düşünməlidir”. –deyə iranlı analitik qeyd edib.

Qeyd edək ki, rəsmi Tehran “Zəngəzur dəhlizi”ni özünün “qırmızı xətti” olduğunu dəfələrlə deyib. İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçı deyib ki, qonşu dövlətlərin sərhədlərində hər hansı dəyişiklik onun ölkəsi üçün qırmızı xətt deməkdir və bu, “tamamilə qəbuledilməzdir”. Bütün dünya da, hətta İran da anlayır ki, dəhlizin açılması Ermənistanın beynəlxalq hüquqla tanınan ərazilərini dəyişdirməyəcək. Amma İran öz mənafeyi naminə Zəngəzuru əlində silah kimi tutub. Bu “silah”ın Ermənistana uğur gətirəcəyini düşünən ermənilər isə sadəlövhcəsinə İrana inanırlar.

 Əntiqə Rəşid