İsmayıl Xan Ziyatxanov Leninə necə təqdim olunmuşdu?

Əgər bundan əvvəl bu barədə, adətən 28 May kimi əlamətdar tarix ərəfəsində yazılıb danışırdılarsa, qalibiyyətlə başa çatan İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra, ölkənin daxili həyatında və beynəlxalq arenada baş verən proseslər fonunda cəmiyyətimiz Birinci Respublikasının yaradılmasının mahiyyətini başqa cür dərk etməyə başladı. Gördüyümüz kimi, demokratik respublika tarixinin mövzusu artıq təqvimlə bağlı deyil, gündəlik xarakter daşıyır. İndi isə onun qurucularının mübarizəsinə, həmin dövrün görkəmli şəxsiyyətlərinə, tökülmüş qanların qiymətinə, sevimli ölkəsinin işıqlı, müstəqil və ləyaqətli mövcudluğu uğrunda fəda edilmiş həyata yeni nəsil daha fərqli, daha diqqətlə, daha ciddi baxır.

Birinci Cümhuriyyətin qurucuları arasında görkəmli sima olan İsmayıl Xan Ziyatxanov siyasətə yalnız onun zərurətini, vaxtının gəldiyini və kənarda dayana bilməyəcəyini anlayanda qədəm qoydu. O siyasətin özündə doğulub boya-başa çatmış, gedən proseslərin mahiyyətini dərk edən dərin siyasi bəsirətli insanların çevrəsinə göz açmışdır. Çünki onun mənsub olduğu qəbilə instinktiv olaraq xalq və ölkə qarşısındakı missiya və məsuliyyətini, çar rejiminin əsl mahiyyətini bilirdi. Ərazisi bütün Şimali Azərbaycanın demək olar ki, üçdə birini işğal edən qədim Arran ölkəsinin Gəncə-Qarabağ vilayətini idarə edən Ziyadoğlu-Qacarlar sülaləsinin tarixinə yaxşı bələd idilər. Bu, I Şah İsmayılın dövründən Cavad xanın 1804-cü ildə vəfatına qədər təxminən 300 il davam etdi.

O, Cavad xanın nəslindən olaraq, onun oğlu Əliqulu xanın nəvəsi idi. Atası Əbülfət xan Bəhmən Mirzə Qacarın qızı Şahzadə xanımla evlənmişdi. Məlum olduğu kimi, Bəhmən Mirzə fars şahının qardaşı idi, lakin qardaşından inciyərək Qafqaza gələrək Rusiya təbəəliyini qəbul etdi və Şuşada məskunlaşdı. Bu evlilikdən Əbülfət xanın üç oğlu olur: İsmayıl xan, Şahverdi xan və Adil xan.        

İsmayıl xan 1893-cü ildə bitirdiyi Moskva Universitetinin hüquq fakültəsinin tələbəsi olarkən siyasətlə maraqlanmağa başlayıb. O, yalnız 1905-ci ildə Birinci Rus İnqilabı ərəfəsində siyasətlə fəal məşğul olub. Təbii ki, İsmayıl xan məhkəmələrin fəsadını, həmyerlilərinin çar məmurları qarşısında hüquqlarının yoxluğunu, Qafqazdakı xristian qonşularından fərqli olaraq hərbi xidmətdən məhrum edilən və nədənsə silah gəzdirməyə icazə verilməyən müsəlmanların inamsızlığını görməməyə bilməzdi. O, məhkəmə proseslərində yerli dilə alçaldıcı etinasızlığı görür, universiteti demirik, normal orta təhsil yolunda müsəlman türklərin qarşısında hansı görünməz maneələrin qoyulduğunu bilirdi. İsmayıl xan mövcud qaydalara görə qeyri-rus əsilli vəkillərin sosial iyerarxiyada tutduqları vəzifədən asılı olmayaraq, hakim vəzifəsi tutmaq hüququna malik olmamasından narazı idi.

Ən başlıca ilkin şərt həmçinin daşnakların bütün Zaqafqaziya boyunca türk əhalisinə qarşı silahlı fəaliyyəti idi. O, onların niyyətlərinin arxasında hansı təhlükənin gizləndiyini yaxşı hiss edirdi, xüsusilə də nəzərə alsaq ki, onların hərəkətlərinin arxasında yerli yüksək vəzifəli çar məmurları dayanırdı. Peterburqun dərinliklərində hazırlanmış, ermənilərlə türk-müsəlmanların bir-birini qırması və boşaldılmış Qafqaz və Şimal-Şərqi Anadolu torpaqlarına don kazaklarının köçürülməsi nəzərdə tutulan qorxunc bir planın mövcudluğu haqqında söhbətlər gəzirdi. O, Rusiya quberniyalarının dərinliklərindən türk torpaqlarına köçürülmə prosesinin mahiyyətini mükəmməl anlayırdı.

1906-cı il fevralın 20-də Tiflisdə qubernator sarayında Sankt-Peterburqun ali himayədarı knyaz Vorontsov-Daşkovun bilavasitə iştirakı ilə başlayan erməni-müsəlman danışıqlarında Qafqaz müsəlmanlarını təmsil edənlər arasında İsmayıl xan və onun kiçik qardaşı Adil xan da var idi. Tədbir “barışıq qurultayı” adlanır və martın 6-dək davam edirdi. Bu, İsmayıl xanın siyasətə ilk addımı idi. O, bir müddət keçəndən sonra kadetlərə qoşuldu.

Həmin təlatümlü vaxtlarda İsmayıl xan vətənpərvərlərdən biri idi ki, qanlı erməni Daşnaksütyununa qarşı 1906-cı ildə Gəncədə “Difai” antiterror strukturunu yaradıb, 1907-ci ildə isə Qazax və Borçalı qəzalarının nüfuzlu bəyləri ilə birlikdə yaradılmış “Müdafiə” partiyasının əks fəaliyyəti sayəsində daşnakların və onların havadarlarının hərəkətlərini dayandırmaq mümkün oldu.

Rusiya İmperiyasının Birinci Dövlət Dumasına seçkilərin tarixi açıqlananda Yelizavetpol qubernatorluğundan ən çox ehtimal olunan namizəd kadet İsmayıl Xan Ziyatxanov hesab olunurdu. Seçkilər 1906-cı il aprelin 27-dən iyulun 7-dək, Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında isə gec, may ayında keçirildi. Beş müsəlman deputat seçildi: Məmmədtağı Əliyev, Əsədulla Muradxanov, Əlimərdan bəy Topçubaşev, İsmayıl xan Ziyatxanov və Əbdürəhim bəy Axverdov. Onların hamısı Kadet Partiyasını təmsil edərək Topçubaşevin fraksiya sədri olduğu 36 nəfərlik müsəlman parlament fraksiyasının tərkibində idi. İsmayıl xan müsəlman fraksiyasının bürosunun üzvü idi. Bu qeyri-rəsmi büro bütün Rusiya ərazisində olan türk-müsəlman əhalisini faktiki olaraq idarə edən orqan idi.

İsmayıl xanın Dövlət Dumasının tribunasındakı çıxışlarından birinin mətni 1961-ci ildə Türkiyədə mühacir olan “Mücahid” qəzetində dərc olunub və bu günə qədər gəlib çatıb. İsmayıl xan Ziyatxanov dedi:

“Hörmətli cənab deputatlar!

Zaqafqaziyanın İrəvan, Gəncə və Bakı quberniyalarında (vilayətlərində) dövləti həyasızcasına idarə edənlərin törətdiyi təxribatların pərdəarxası səbəblərini diqqətinizə çatdırmağa icazə verin. Beləliklə, mən getdikcə daha çox əmin oluram ki, sizə təqdim edəcəyim tədbirləri asanlıqla qəbul edəcəksiniz. Çünki mən bura, Peterburqa, “Novoye vremya” qəzetinin əlavəsində 6 il qaçqınlıq həyatı yaşamış gəncəli tatar qaçqınının fotosunu gördükdən sonra gəldim. Şəklin altında belə bir yazı verilmişdi: “Dəli (igid, döyüşçü) Əli — dastanlarda haqqında danışılan Qafqaz şeytanı.”

Bu başlıqdan sonra müəllif yazını belə davam etdirir: guya Zaqafqaziya vilayətlərində cinayətkarlıq artıb. Asiyalılar tapdanıb, bəlanın qarşısını almaq lazımdır, çünki Zaqafqaziya vilayətlərinin deputatları Dumada nəinki Dumaya, hətta bütün Rusiyaya təsir göstərə biləcək sayda təmsil olunmayıblar.

Hörmətli cənab deputatlar! Əgər həmin məqalənin müəllifinin açıq təxribatı olmasaydı, bəlkə də bu barədə danışmazdım. Artıq danışmaq yox, hərəkət etmək zamanıdır. Zaqafqaziya torpaqları 100 il əvvəl fəth olunub. Bu 100 il ərzində biz, müsəlmanlar, Tehran tərəfindən hərtərəfli təqiblərə və zülmə məruz qalıb, hüquqsuz kölələr səviyyəsinə endirilmişik. Əslində, bu 100 il ərzində hökumət göz yumaraq bizə qarşı qəddarlıqla hərəkət edib. Əsirlik günlərimizin ilk çağlarından milli ləyaqətimiz təhqirə məruz qalıb. Bizim müqəddəslərimizə və inancımıza təzyiq göstərərək, dini rəhbərlərimizin seçilməsinə mane olublar. Hökumət bizə aylıq 20 rubl maaş alan mollalar göndərirdi.

Hörmətli cənab deputatlar!

Qısaca danışmağa çalışacağam. Sizə təxribatçıların hansı vasitələrə malik olduqlarını danışmaq istəyirəm.

Bizim yerli idarəetməmiz mövcuddur. Biz, müsəlmanlar, parlament üzvlərinin yalnız beşdə bir hissəsini seçmək hüququna malikik. Yalnız son vaxtlarda biz parlament üzvlərinin seçkilərində 59% səsə malik olmuşuq. Xalq maarifi və təhsili barədə danışmağa belə dəyməz, çünki kəndlərimizdə və yaşayış məntəqələrimizdə 100 kilometrlik ərazidə belə məktəblərə rast gəlmək mümkün deyil, halbuki biz maarif işçilərinə vergi ödəyirik.

Belə olan halda, bizim pullarımız hara gedir?

Yəqin ki, 100 ildir etibar etmədiyimiz rus nazirlərinin saxlanmasına, ya da köhnəlmiş gəmilərin tikintisinə (çar donanmasını və yaponlar tərəfindən batırılmış gəmiləri, həmçinin çara yaxın nazirləri nəzərdə tutur). Sözüm havada qalmasın deyə sizə bir hadisə danışım.

Bir neçə il əvvəl bəzi məktəblərdə — Gəncə mədrəsəsinin yaxınlığında — tədris müəyyən bir metodika üzrə aparılmağa başlanmışdı. Elə insanlar tapıldı ki, bu məktəblərə partalar, lövhələr, skamyalar hədiyyə etdilər ki, uşaqlar döşəmədə oturmasınlar. Bilirsinizmi, nə baş verdi? Məhz bu səbəbdən bir çox ziyalılarımız həbsxanaya göndərildi, lakin dövlət rejimini devirməkdə sübut tapılmadığı üçün azadlığa buraxıldılar. Ədəb xatirinə “səhv anlaşılma” baş verdiyi bildirildi və üzr istənildi.

Hörmətli cənab deputatlar!

Bizə, müsəlmanlara, bəzi tədris müəssisələrinə daxil olmağa icazə verilmir. Daxil ola bildiyimiz təhsil ocaqlarına isə əsasən yalnız diplom almaq naminə gedirlər. Məsələn, institutun filologiya fakültəsini bitirən gənc türk, diplom öz Vətənində aldıqdan sonra, “araq istehsalının tədqiqi” ilə məşğul olmağa məcbur olur. Bu savadlı gənc təkcə Qafqazda deyil, həm də Rusiyanın daxilində, yalnız müsəlman olduğu üçün orta tədris müəssisələrində müəllimlik hüququndan məhrum edilir. Bu hüquq ondan alınmışdır.

Qafqazdakı məmuriyyət problemləri haqqında

Əgər yeganə bir yüksək dövlət məmurunu nəzərə almasaq, Vətəninə xidmət edən başqa bir müsəlman məmura rast gəlmək mümkün deyil. Əgər bir-iki nəfər varsa da, onlar Rusiya Federasiyasının Şimal və Mərkəzi vilayətlərində yerləşdiriliblər. Bizə deyirlər ki, guya müsəlmanlar geridə qalmış və ağılsızdırlar.

Bu — yalandır. Biz yalnız dövlət siyasətindən kənarda qalmışıq.

Hörmətli cənab deputatlar!

Bizim idarəetmə sistemimiz tənqidə sığmır. Əgər bütün Rusiyanı dəniz, Qafqazı isə sahil hesab etsək, demək olar ki, bütün lazımsız, mənasız və çürük şeylər bu sahilə atılıb. Bizim ölkədə dövlət idarəçiliyinin idealı rüşvət və xalqın əzilməsidir. Bizdə yaxşı məmur o sayılır ki, 90 yaşlı qocanın əlindən son çörək tikəsini alıb. Kor müsəlmanlar üçün bundan “yaxşısı” nə ola bilər?

Lakin bir gün bu məmurlardan biri buraxdığı səhvlərə görə istintaqa cəlb edilərsə və məhkəməyə göndərilərsə (baxmayaraq ki, onlar dövlət tərəfindən qısqanclıqla qorunurlar), belə bir məhkəmə hökmünə inanmaq olmaz. Belə hökmlər, sürgün qərarları, dar ağacına göndərilmə göstərişləri tərcüməçilərin dilindən çıxırdı, çünki bizdə müsəlmanlar rus dilini, ruslar isə türk dilini bilmirlər.

Bilmək istəyirəm, hökumət Yelizavetpol, Tiflis və İrəvan quberniyalarında baş verən talanlara qarşı nə kimi tədbirlər görüb? Şübhəsiz, cavab belə olacaq – heç nə. Bu vaxt Yelizavetpol və İrəvan alov içində yanır. Hadisələr artıq Bakıya da keçib. Artıq üç aydır ki, bu yerlərdə iki cəbhə yaranıb, mən yuxarıda hökumət tərəfindən təhrik olunmuş bu qanlı qardaş müharibəsini qeyd etmişdim. Bizim generallar rus-yapon müharibəsində özlərini göstərdilər. O zaman öz zəifliklərini düşmənin gücü ilə ört-basdır edirdilər, indi isə öz ölkələrini idarə etməkdə aciz qalıblar.

İki ay ərzində Yelizavetpol quberniyasını üç general idarə edirdi. Onlardan biri bir rayona, digəri üç rayona, üçüncüsü isə dörd rayona rəhbərlik edirdi. Halbuki, bu quberniyanın əhalisi 800.000 nəfər idi. Bu üç general öz vəzifələrinin öhdəsindən gələ bilmədi. Deməli, bizim generallar nə müharibədə, nə də sülh dövründə fərqlənə bilirlər.

Hörmətli cənab deputatlar!

Mən hər dəfə dəhşətli xəbərlər alıram. Hazırda İrəvanda top səsləri eşidilir. Cənablar, artıq iki ildir ki, qan içində üzən meyitlərin üzərindən addımlayırıq. Bu, səbir kasasının daşmasıdır, bizə rəhm edin!

Biz o insanlardanıq ki, analarından zorla alınan körpələrin havaya atılıb süngülərlə deşildiyini görmüşük. Biz hamilə qadınların qarınlarından çıxan uşaq əllərini görmüşük.

Mətbuat və təbliğat orqanları vasitəsilə sizi və bizi aldadan təxribatçılara lənət olsun!

Uşaqların, anaların fəryadlarından, güllələnmiş meyitlərin iniltilərindən zövq alan insanlar istefaya getsinlər”.

Şərhsiz belə, qəhrəmanımızın fikirlərini və vətəndaş mövqeyini qiymətləndirmək asandır.

9 iyul manifestində Dumanın buraxılması elan ediləndə Topçubaşev və Ziyatxanov “Vıborq müraciəti”ni imzalayanlar arasında idilər. Kadetlərin davranışından ciddi narahat olan çar hökuməti bu sənədi imzalayanlara qarşı repressiyaları gücləndirdi və onların hər biri üç ay müddətinə həbs edildi. Topçubaşev və Ziyatxanov da daxil olmaqla, bütün bu deputatlar növbəti Dumaya seçkilərdə iştirak etmək hüququndan məhrum ediliblər.

İsmayıl xan həbs müddətini başa vurduqdan sonra Gəncəyə qayıdıb “Difai” və “Müdafiə” işlərinə rəhbərlik etməyə başladı. 1907-ci ilin sonunda Gəncədə keçirilən Şimali Qafqaz, Krım və Cənubi Qafqaz türk müsəlmanları qurultayının təşkilatçılarından biri olub. Qurultay Zaqafqaziya Müsəlmanları İttifaqının yaradılması haqqında qərar qəbul etdi, İsmayıl xan Ziyatxanov onun rəhbəri seçildi. Mənbələrə görə, bu təşkilat Daşnaksütyundan nümunə götürməli, yəni Qoloşanovun nümunəsi ilə müsəlmanlara işgəncə verən çar məmurlarına qarşı terror kursu götürməli idi. Qəbul edilən qərara görə, yazda erməni xumblarına qarşı olan “Difai” dəstələri Qarabağ kəndlərində yerləşdirilməli və Qarabağı müsəlman vilayətinə çevirməyi qarşılarına məqsəd qoymalı idilər.

1917-ci il Fevral inqilabından sonra İsmayıl xan yenidən siyasi hadisələrin önündə getdi. Gəncə İctimai Təşkilatları İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə o, şəhərin Polis rəisi təyin edilib. O, bəzən siyasi səbəblərdən silahlı toqquşmaların, qarşıdurmaların baş verdiyi rayonlara tez-tez səfər edir, öz səlahiyyətlərindən istifadə edərək tərəfləri sakitləşdirir, əhali arasında əlaqələr yaradırdı.

Bu, bir həqiqətdir ki, müstəqillik yoluna çıxan hər bir millət layiqli hərbi müdafiəyə malik olmalıdır. Lakin çar rejiminin süqutundan sonra belə azərbaycan türkləri bu imkandan məhrum idilər, çünki ümumi hərbi mükəlləfiyyət onlara şamil olunmurdu və hər şeyi sıfırdan başlamağa məcbur qaldılar. Ermənilərin intriqalarına fəal müqavimət göstərməyə hazırlanmış milli silahlı qüvvələrin yaradılmasının başlanğıcında dayanan şəxsiyyətlərdən biri də İsmayıl xan Ziyatxanov olmuşdur.

1918-ci il martın 28-də Yelizavetpol quberniyasının polis rəisi İsmayıl xan Ziyatxanov Göyçay və Şamaxı əhalisini nizami erməni alaylarının basqınlarından qorumaq üçün 3000 nəfərlik milis dəstəsinə başçılıq etdi. Sanki əcdadlarının çağırışı onu bu yad düşmənlərlə qarşılaşmağa yönəltdi. Onun tabeliyində olan qoşunlar Stepan Lalayevin erməni qoşunlarını Şamaxıdan çıxarıb, rəhbəri ələ keçirə bildilər.

“Təəccüblüdür ki, məhz milli qoşunlarla daşnak-bolşevik soyqırımı arasında şiddətli toqquşmaların getdiyi bu dövrdə kommunist qiyafəsində olan bədnam daşnak Stepan Şaumyan Leninə göndərdiyi teleqramda İsmayıl xan Ziyatxanovu sovet hökuməti üçün “ən təhlükəli adam” kimi qələmə verirdi”.

Erməni qatillərinin və soyğunçularının lideri Stepan Lalayev öz şərəfsiz sonunu Gəncə həbsxanasında qarşıladı, layiqli cəzasını aldı və rəsmən “infarktdan” öldü.

1918-ci il mayın 28-də müstəqillik elan edildikdən sonra siyasi lider İsmayıl xan Ziyatxanovun təcrübəsi yenidən Vətənə faydalı oldu; Hökumətin ikinci kabinetinin tərkibində Hərbi işlər üzrə səlahiyyətli nümayəndə vəzifəsinə təyin edildi.

1919-cu ilin yazında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti onu diplomatik missiya ilə Tehrana göndərdi. Onun rəhbərlik etdiyi diplomatik nümayəndəliyin apardığı danışıqlardan sonra şah hökuməti Azərbaycanın müstəqilliyini tanıdığını elan etdi, Tehranda gənc respublikanın daimi nümayəndəliyi, bəzi şəhərlərdə konsulluqlar açıldı. Poçt-teleqraf rabitəsi, ticarət və s. haqqında müqavilə layihəsi hazırlanmışdır.

İsmayıl xan 1920-ci ilin yanvarına qədər Tehranda qaldı, bundan sonra onun vəzifəsinə qardaşı, ölkənin görkəmli siyasi xadimlərindən biri, ali təhsilli hüquqşünas Adil xan Ziyatxanov təyin edildi.

Aprel çevrilişindən sonrakı ilk günlərdə İsmayıl xan Gəncədə idi. Şimaldan ölkəsinə təntənəli və həyasızcasına süzülən amansız, qəddar qüvvə qarşısında o, qorxmadı. Narahatlığına baxmayaraq, getmədi. Tərəfdarlarının onu mümkün qədər tez şəhəri tərk etməyə çağırmasına baxmayaraq, o, qaçılmaz ölüm ehtimalına cəsarət etdi və qalmaq qərarına gəldi. Necə ki, onun əfsanəvi əcdadı, Gəncə hökmdarı Cavad Xanın bir vaxtlar etdiyi kimi. Çox keçmədən bolşevik gizli polisi onun yanına gəldi... 1920-ci ilin may çevrilişindən sonra məhkəməsiz və istintaqsız edam edilən ilk şəxslər arasında İsmayıl xan Ziyatxanov da olub. Onun ulu babası Cavad Xan Gəncənin müdafiəsi uğrunda döyüş meydanında, nəvəsi İsmayıl xan isə bolşevik həbsxanalarında həlak olub. Axı o, “Sovet hakimiyyəti üçün ən təhlükəli adam...” idi.

...Müqəddəs nəsillər müstəqillik ideallarına sadiq qaldılar. Vətəninin o vətənpərvərlərinin siyasi məqsədi – keçmişdə olduğu kimi Qarabağı müsəlman vilayəti etmək – bizim dövrümüzdə ancaq reallığa çevrilib. İsmayıl xanın arzusu Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikası silahlı qüvvələrinin şücaəti sayəsində gerçəkləşdi. İndi şərti sərhəd istənilən təhlükəyə qarşı möhkəm bağlanıb. 30 illik işğal zamanı yerlə-yeksan edilən rayonun dirçəlişi sürətlə davam edir. Cənubi Qafqazda “Qarabağ” adlı xristian birliyi yaratmaq, onun sərhədlərini tədricən genişləndirmək və bununla da təbii sərvətləri ələ keçirmək kimi üç yüz illik məkrli plan tarixin zibilliyinə atılıb. Peşəkar satqın Njdenin quldurlarının davamçıları, təkqulaqlı Andranik, Stepan Lalayev və digər erməni cəlladları indi dəstə-dəstə Bakı istintaq təcridxanasında oturub müqəddəs Qarabağ torpağında törətdikləri əməllərin ədalətli qisasını gözləyirlər.

Azərbaycan Respublikası – “Odlar Yurdu”, bir tərəfdən dünyaya tolerantlıq və multikulturalizm nümunəsi göstərən, digər tərəfdən müasir şəraitdə müharibə aparmaq bacarığını nümayiş etdirən, üçüncü tərəfdən iqtisadiyyatın inkişafında yaradıcı fəaliyyəti ilə seçilən, dördüncü tərəfdən qlobal miqyaslı məsələlərin müzakirə və həlli üçün beynəlxalq platforma rolunu oynayan, beşinci tərəfdən isə ölçülü və səmərəli dövlət siyasəti yürüdən bir ölkə olaraq, dünyada sözünə qulaq asılan, layiqli yer tutan bir dövlətdir.

Hazırda yaşayan İsmayıl xanın nəslindən olanlar: nəvəsi Valid Ziyadlı uzun illər təhsil sahəsində müxtəlif vəzifələrdə çalışmış, o cümlədən “AzİNEFTEXİM” (Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) nəzdində xarici tələbələrin təhsili fakültəsinin dekanı, kafedra müdiri, həmçinin Moskva şəhərində yerləşən Bütünittifaq ixtisaslaşdırılmış Elmi-İstehsalat Birliyinin (ВСНПО) “Dalğa” Elmi-İstehsalat Müəssisəsinin baş direktoru olmuşdur. Hazırda “Cavad Xan” Tarix və Mədəniyyət Fondunun prezidentidir.

İsmayıl xanın nəticəsi İmran Ziyadlı Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) “Neftqaz” Elmi-Tədqiqat İnstitutunda şöbə müdiri, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Ekologiya şöbəsində baş məsləhətçi vəzifəsində çalışmışdır. Hazırda, kritik infrastruktur obyektlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və rəqəmsal transformasiya layihələrinə rəhbərlik edir.

Nəticə qızı Nərmi Quliyeva (Ziyadlı) müxtəlif BMT qurumlarında çoxillik diplomatik təcrübəyə malikdir. Hazırda, Nyu-York (ABŞ) şəhərində yerləşən BMT-nin “Asiya və Sakit Okean” Regional Bürosunda aparıcı mütəxəssis kimi fəaliyyət göstərir.

İmranın övladları Cavadxan və bacısı Məryəm, həmçinin Nərminin övladları Cavid və Teymur ölkəmizdə baş verən bu möhtəşəm tarixi mərhələlərin şahidi və bəhrələnənləridir, Vətəninin müstəqilliyi uğrunda həyatlarını qurban vermiş əcdadlarını qürurla xatırlayırlar.

İstər-istəməz belə bir sual yaranır: Əgər düşmənlər məqsədyönlü və amansız şəkildə xalqımızın çoxsaylı ləyaqətli nümayəndələrini məhv etməsəydilər, ölkəmizin inkişafı hansı istiqamətdə və hansı sürətlə gedərdi?     

Müəlliflər: İmran Ziyadlı, Nərmi Quliyeva (Ziyadlı)