İstifadə etməsən belə, pul ödəməlisən Sabit qaz və elektrik tarifi

Qaz və elektrik abonentləri niyə və nəyə görə pul ödəyəcəklər?

Azərbaycanda qaz və elektrik enerjisi təchizatı sektorunda sabit tarifin tətbiqini nəzərdə tutan yeni qanunvericilik aktı hazırlanıb. Bu, “Elektrik enerjisi təchizatı haqqında” və “Qaz təchizatı haqqında” qanunlara dəyişiklikdə öz əksini tapıb.

Qeyd olunan qanun layihələri parlamentdə müzakirə olunur. Məlumata görə, 2028-ci ilin iyul ayından yeni tənzimlənən tariflər müəyyən ediləcək. Elektrik enerjisinin sabit aylıq tarifi - bir növ sabit ödəniş ictimai rezonansa səbəb olub. İstifadəçilər onu istifadə etdikləri elektrik enerjisinin miqdarından asılı olmayaraq, sadəcə sayğacın olması faktına əsaslanaraq ödəyəcəklər. Bildirilir ki, bu haqq istehlak olunan elektrik enerjisinin həcmindən asılı olmayan sabit xərclərin bir hissəsini kompensasiya etmək üçün lazımdır.

Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyinin (EMTA) direktor müavini Rövşən İsmayılovun sözlərinə görə, sabit tarif maliyyə yükünü artırmaq üçün tətbiq edilmir: “Çünki təchizat subyektlərinə tariflər vasitəsilə əldə olunan gəlirlər tarif xərcləri səviyyəsində məhdudlaşdırılır. Hər hansı əlavə tarif elementlərinin tətbiqi tarif xərclərini artıra bilməyəcək”.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli isə düşünür ki, hökumət vətəndaşlara maddi təzyiq göstərmək üçün "yaradıcı" yollar axtarır: “Məntiqsiz, əsassız iqtisadi və ümumiyyətlə mənasız arqumentlərlə insanlardan əlavə vəsait toplamağa çalışırlar. Məmurların məntiqi ondan ibarətdir ki, elektrik enerjisinin ödənişi iki hissədən ibarət olacaq. Məsələn, on iki yaşayış binasından səkkizində yaşayış varsa, buna uyğun olaraq, istənilən halda transformator stansiyası quraşdırmaq lazımdır və bu strukturun dəyəri tarifə daxil edilməlidir. Başqa sözlə, mənzildə yaşasanız da, yaşamasanız da, ödəyəcəksiniz. Diqqət edin, bunu bazar seqmentində təbii inhisarçı olan dövlət şirkəti deyir”.

“Deyirlər ki, “biz yaşayış binalarına işıq, qaz çəkdiririk, infrastruktur qururuq, istehlakçılar isə istifadə edib-etməməsindən asılı olmayaraq, ayda ayrıca sabit məbləğ ödəməlidir”. Mən vətəndaşlar adından çıxış edəcəyəm: birincisi, biz artıq öz vergilərimizlə infrastrukturun qurulmasında iştirak edirik, çünki ölkədə infrastruktur layihələrinin əksəriyyəti büdcədən həyata keçirilir. İkincisi, istehlakçının seçimi yoxdur, çünki su, qaz, işıq təminatı təbii inhisarçı olan dövlət şirkətlərinin əlindədir. Bəs bizim hüquqlarımızı kim qoruyacaq?”, - deyə həmsöhbətimiz sual edir.

“Daha sonra, vaxtaşırı müxtəlif səbəblərdən qazsız, susuz, işıqsız qalan istehlakçı buna görə kompensasiya almır. Bu cür narahatlığa görə bu şirkətlər istehlakçı qarşısında hansı məsuliyyəti daşıyır? Əslində, heç biri! Nəhayət, üçüncüsü, bu məntiqə görə, metronun keçidində yolu keçən, amma qatara minməyən vətəndaş infrastrukturun pulunu ödəməlidir? Yaxud, məsələn, özəl sektor mağazaya sərmayə qoyur. Bəlkə, ora gedən vətəndaşlardan heç nə almasalar belə, rüsum tətbiq edək? Girişə kassa qoyun və mağazaya giriş üçün pul tələb edin?”, - deyən Cəfərlinin fikrincə, baş verənlərin əsl səbəbi neft gəlirlərinin azalacağı gözləntiləri ilə bağlıdır.

“Amma hökumət islahatları həyata keçirmək əvəzinə büdcə subsidiyalarını azaldır, bu xərcləri vətəndaşların üzərinə qoyur”, - deyə o vurğulayır.

Öz növbəsində iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA.AZ ilə söhbətində belə suallar qoyur: Əgər bu sektorlar dövlətin əlindədirsə, qaz və elektrik enerjisi təchizatı sektorunda sabit tarif siyasətinin həyata keçirilməsi nə dərəcədə səmərəli ola bilər? Bəs, bunu hansı sistemli yanaşma əsasında tətbiq edəcəklər?

“Çünki kommunal xidmətlərə və enerji resurslarına çıxışın keyfiyyətinin dəqiq necə müəyyən ediləcəyi məlum deyil. Və nəhayət, sabit tarifin tətbiqi dövlətin yükünün bir hissəsini vətəndaşların üzərinə atması demək olacaqmı? Məsələ ondadır ki, bu sektorun investisiyalara ehtiyacı var”, - deyə o bildirir.

Və məsələni həll etmək üçün islahatlar aparmaq, kommunal xidmət sahələrində idarəetməni təkmilləşdirmək, xərcləri dəqiqləşdirmək və azaltmaq lazımdır. Bu səbəbdən də digər infrastruktur obyektləri özəlləşdirilərək, hərrac yolu ilə yerli və xarici sahibkarlara satılmalıdır. Yəni dövlət və hökumət onları idarə etməkdən əl çəkməlidir.

Onu da qeyd edək ki, qaz təchizatı sektorunda da istehlakdan asılı olmayan standart ödəniş müəyyən ediləcək. Belə ki, 2028-ci ilin iyul ayından qeyri-yaşayış binalarının sahibləri qaz və işıq haqqını da sabit tariflə ödəyəcəklər. Əmlak bazarı eksperti Ramil Osmanlı buna münasibət bildirərkən deyir ki, bu gün Bakıda insanların daimi yaşamadığı çoxlu həyət evləri var: “Bunlar əsasən təmirsiz mənzillərdir. Çox az sayda mənzil, hətta mənzil fondunun 1%-i hazırda boşdur. Eyni zamanda, bir çox fərdi yaşayış binaları var - daimi yaşayış üçün istifadə edilməyən bağ evləri və kotteclər”.

“Digər insanlar qaz təchizatı sisteminə qoşulmuş bir çox belə evlərə malikdirlər. Qaz istehlakının artdığı soyuq mövsümdə isə belə daşınmaz əmlak üçün orta hesab bəzən 10 manata belə çatmır - normal istehlakdan beş dəfə azdır. Əslində, buna görə də hökumət standart ödəniş məbləğinin tətbiqini zəruri hesab edib”, - deyən ekspert eyni zamanda, qərarın bütövlükdə qeyri-müəyyən olaraq qaldığını etiraf edir.

Enerji üzrə ekspert İlham Şaban redaksiyanın sorğusunu belə cavablandırıb: “Sabit ödəniş yalnız respublikamız üçün yeni təcrübədir. Onun sözlərinə görə, 2028-ci ildən sonra elektrik enerjisinin qiyməti bazar tərəfindən tənzimlənəcək. O, həmçinin qeyd edib ki, yenilənmiş qanunvericilik qüvvəyə mindikdən sonra sabit tarif aşağı olacaq, əks halda bu yenilikdən istənilən effekt olmayacaq”.