İXRAC AZALIR, İDXAL ARTIR İqtisadiyyat ciddi təzyiq altındadır

2025-ci ilin ilk 5 ayı üzrə Azərbaycanın xarici ticarət göstəriciləri ölkə iqtisadiyyatının həm qlobal proseslərdən, həm də daxili struktur zəifliklərdən ciddi təsirləndiyini göstərir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, bu ilin yanvar-may dövründə xarici ticarət dövriyyəsi 20 milyard 269,1 milyon dollar təşkil edib. Bunun 10 milyard 304,3 milyon dolları ixracın, qalan 49,2 faizi isə idxalın payına düşüb.

İxracla bağlı əsas narahatedici məqam real ifadədə 8,8 faiz azalma, idxalda isə əksinə, 10,3 faizlik artım müşahidə olunmasıdır. Bu, ticarət balansında tarazlığın pozulmasına doğru təhlükəli meyillərin yarandığını göstərir.

Qeyri-neft sektorunda tənəzzül – ixracda 11 faizdən çox geriləmə

İxracın strukturuna baxdıqda, enerji sektoru ilə yanaşı, əsas diqqət qeyri-neft-qaz sektoruna yönəlməlidir. Bu sahədə 5 ay ərzində ixrac 1 milyard 407,5 milyon dollar təşkil edib – bu da real ifadədə 11,4 faiz azalma deməkdir. Rəqəmlər açıq şəkildə göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının “şaxələndirmə” strategiyası hələ də istənilən nəticəni vermir.

Geriləmə əsasən hansı sahələrdə baş verib?

Kənd təsərrüfatı sektorunda ənənəvi məhsullar - pomidor, alma, fındıq və xurma ixracında azalma müşahidə olunur. Əsas səbəblər arasında Rusiya bazarında tələbin zəifləməsi, logistik xərclərin artması və sanitar baryerlər var.

Metallurgiya sənayesində isə mis, alüminium və dəmir istehsalında ixrac kəskin şəkildə azalıb. Qlobal bazarda qiymətlərin düşməsi və daxili istehsalda texnoloji geri qalma əsas faktor kimi çıxış edir.

Kimya və neft-kimya sahəsində vəziyyət nisbətən sabitdir. Polimer, plastik və gübrə ixracı əsasən SOCAR-ın dəstəyi ilə qorunub. Lakin artım tendensiyası müşahidə olunmur.

Maşınqayırma və texnika sektorunda da ixrac həcmi aşağı olaraq qalır. Texniki keyfiyyət və beynəlxalq standartlara cavab verən məhsul azlığı səbəbindən Azərbaycan bu sektorda bazar payı qazana bilmir.

Loqistika sektorunda xidmət ixracı ilin ikinci yarısında yüksəlişə keçə bilər. Orta Dəhliz və regional dəhliz layihələrinin irəliləyişi burada həlledici olacaq.

İdxal artımı əsasən aşağıdakı amillərlə izah olunur:

- İstehlak mallarına tələbin artması, xüsusilə avtomobil və texnika sektorlarında;

- Manatın sabit məzənnəsi, idxal məhsullarını əlçatan saxlayır;

- Daxili istehsalın zəifliyi, xüsusilə texnologiya və avadanlıq sahəsində idxal asılılığını artırır.

2025-ci ilin ikinci yarısında Azərbaycan iqtisadiyyatında aşağıdakı meyllərin formalaşacağı gözlənilir:

- Neft qiymətlərində dəyişkənlik. Brent neftinin 75-85 dollar aralığında qalması vacibdir. Qiymət düşüşü ixrac gəlirlərini azalda bilər.

- Zəngəzur dəhlizi və regional geopolitik proseslər logistika və ticarət axınlarına təsir edəcək əsas amildir. ABŞ və Avropa ilə əməkdaşlığın genişlənməsi də yeni bazar imkanları yarada bilər.

- Qeyri-neft sektoruna dəstək paketləri - subsidiya, güzəştli vergi və ixrac təşviqləri real sektorun bərpasına təkan verə bilər.

- İnflyasiya riskinə gəlincə, artan idxal fonunda daxili bazarda qiymət artımı ehtimalı yüksəlir. Hökumət bu prosesi nəzarətdə saxlamaq üçün fiskal və monetar siyasətdə balanslı yanaşma tətbiq etməlidir.

Azərbaycanın xarici ticarət göstəriciləri göstərir ki, iqtisadiyyat süni sabitlik və neftdən asılılıq arasında çətin balans qurmağa çalışır. Qeyri-neft ixracındakı geriləmə və idxalın artımı ticarət balansı üçün təzyiq yaradır. İlin ikinci yarısı hökumətin bu təzyiqlərə nə dərəcədə cavab verə biləcəyini və real sektorun nə qədər dirçələ biləcəyini müəyyən edəcək.

Rasim Əliyev

“AzPolitika.info”