“James Webb” tarixdə ən böyük kosmik partlayışı təsdiq edib

Bakı, 20 oktyabr, AZƏRTAC

NASA-nın “James Webb” teleskopu tarixdə ən böyük kosmik partlayışı təsdiq edib.

AZƏRTAC xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, qamma şüalarının partlaması zamanı mənbə Günəşin bütün həyatı boyu yaratdığı enerjini bir neçə saniyə ərzində buraxır. Bununla belə, GRB 250702B bütün oxşar hadisələrdən 10 min dəfə daha parlaq və əhəmiyyətli dərəcədə uzunömürlü olub.

Kainatın nəhəng ölçüsünü nəzərə alsaq, kosmosun hələ də bir çox sirləri saxlaması təəccüblü deyil. Astronomlar bu yaxınlarda ulduzların necə öldüyünə dair anlayışımızı çətinləşdirən əvvəllər görünməmiş kosmik partlayış növünü kəşf ediblər.

“ArXiv” preprintlərinin serverində mövcud olan məqalədə alimlər indiyə qədər qeydə alınan ən uzun qamma-şüa partlayışı (GRB) barədə bildiriblər. Bu unikal hadisə NASA-nın “Fermi” kosmik gəmisi tərəfindən 2025-ci il iyulun 2-də çəkilib və GRB 250702B adlandırılıb. Beləliklə, cəmi 2,8 saniyə sonra GBR 250702D olaraq təyin edilmiş ikinci qamma-şüa partlaması aşkar edilib. Üçüncü partlayış, GBR 250702E isə 11,4 saniyə sonra baş verib. Gördüyümüz kimi, çoxlu hadisələri nəzərdə tutan A və C indeksləri ardıcıllıqdan çıxarılıb.

Qamma-şüa partlayışları Kainatdakı ən güclü və dağıdıcı partlayışlardır və adətən bir neçə millisaniyədən bir neçə dəqiqəyə qədər davam edir. Onlar nəhəng ulduzun nüvəsi qara dəliyə çökəndə və ya qara dəliklər, yaxud neytron ulduzları kimi iki kompakt, super sıx cisim birləşdikdə baş verir. Qamma-şüa partlayışları öz diapazonunda inanılmaz dərəcədə parlaqdır və bütöv bir qalaktikanı qısa müddətə kölgədə buraxa bilər.

Qamma şüaları dar işıltılılarla əks istiqamətlərdə yayılır. Bununla belə, GRB 250702B qeyri-adi davranıb – o, yalnız bir dəfə deyil, ən azı üç dəfə alovlanıb və bütün təqvim günü ərzində parlaqlığını qoruyib. Tipik kosmik partlayışlar yalnız bir dəfə baş verir; bir ulduzu üç dəfə partlatmaq olmaz. Bunu anlamaq üçün astronomlar mənbəyə olan məsafəni və onun qırmızı yerdəyişməsini müəyyən etməli idilər ki, bu da onların gücünü hesablamağa və mümkün səbəblər versiyalarının dairəsini daraltmağa kömək edəcəkdi. Komanda mənbəyə olan məsafəni müəyyən etmək üçün güclü “James Webb” kosmik teleskopundan istifadə edib.

Tədqiqatın müəllifləri hesab edirlər ki, GRB 250702B-dəki partlama ya ulduzların naməlum formada çökməsi, ya da qara dəliyin kiçik ulduzu istehlak etməsi nəticəsində baş verib. Ulduzların ölmə mərhələlərində onlar qara dəliyin ətrafında fırlandıqca, dövri qamma-şüa partlayışları baş verib.