Kişi və qadın arasındakı ömür fərqi təkamüllə izah olunur

Dünyada qadınlar orta hesabla kişilərdən daha uzun yaşayırlar və bu qayda istisnasız olaraq demək olar ki, etibarlıdır. Bütün ölkələrdə və bütün dövrlərdə statistika bunu təsdiqləyir. Təbabətdə və həyat keyfiyyətində irəliləyişlər sayəsində son onilliklərdə boşluq daralsa da, onun tamamilə yox olması ehtimalı azdır. Yeni məlumatlar göstərdi ki, səbəb təkamül tarixinin dərinliklərindədir və bir çox başqa heyvanlarda da izlənilə bilər.

Leypsiqdəki Maks Plank adına Təkamül Antropologiya İnstitutunun alimləri 15 ölkədən olan həmkarları ilə birlikdə 1176 quş və məməli növünün ömrünə dair ən böyük məlumat bazasını tərtib ediblər. Nature Communications and Proceedings of Royal Society B jurnallarında dərc edilən araşdırmanın nəticələri bu boşluğun altında yatan bioloji mexanizmi üzə çıxarıb.

Məlum olub ki, əksər məməlilərdə dişilər kişilərdən daha uzun yaşayırlar - orta hesabla 12-13%. Quşlarda isə bunun əksi doğrudur: kişilər dişilərdən təxminən 5% daha çox yaşayırlar. Lakin bu ümumi qayda onlarla istisnaları gizlədir. Məsələn, yırtıcı quşlarda dişilər nəinki daha iri, həm də daha uzun yaşayırlar, primatlarda dişilər çox vaxt yetkin qocalığa qədər yaşayır, erkəklər isə daha tez ölürlər.

Bir izahat heteroqametik cinsi fərziyyə deyiləndir. Dişi məməlilərdə iki X xromosomu var, kişilərdə isə yalnız bir X və bir Y var, bu da onları mutasiyalara daha həssas edir. Quşlarda isə əksinədir: dişilər fərqli cinsi xromosomlar (ZW) daşıyır və bu da kişilərə üstünlük verir. Ancaq genetika hekayənin yalnız bir hissəsidir.

Reproduktiv strategiya həyat müddətinə də təsir edir. Kişilərin həyat yoldaşları üçün şiddətlə rəqabət aparmağa məcbur olduğu çoxarvadlı növlərdə onlar daha qısa ömür sürürlər. Bunun əksinə olaraq, monoqam quşlarda kişilər daimi "turnirlərə" enerji sərf etmir və uzunömürlülük qazana bilirlər. Bu, valideyn qayğısı ilə tamamlanır: nəslinə daha çox sərmayə qoyan cins daha uzun yaşamağa meyllidir. Primatlarda bu, çox vaxt dişidir və təkamül onların balaları müstəqil olana qədər yaşamaq qabiliyyətini "möhkəmləndirmişdir".

Yaşayış yeri də rol oynayır. Xarici amillərin təsirini yoxlamaq üçün alimlər vəhşi təbiətdəki və zooparklardakı populyasiyaları müqayisə ediblər. Məlum olur ki, qoruyucu şəraitdə belə, kişilərlə dişilər arasındakı uçurum daralsa da, qalır.

Əziz Mustafa