Köhnə əşyalarımız haradadır?..

Köhnə dedikdə istifadə edib, geyinib köhnəltdiyimiz əşya və geyimləri demirəm. Modası keçib dediyimiz, evlərimizdən, əyin-başımızdan uzaq saldığımız, evin bir küncünə, zirzəmilərə, dolabın arxa hissəsinə yığdığımız əşya və geyimlərdən söhbət açmaq istəyirəm. Hansı ki, onların hər biri bizim dünənimiz, mədəni irsimizin nümunələri, bu gün övladımıza göstərə biləcəyimiz kimliyimizdir.

Haradadır köhnə əşyalarımız? Biz onları haraya gömmüşük? Bununla doğru hərəkət edirikmi? Onları evimizdən uzaqlaşdırmaqda haqlıyıqmı?

Həmin əşyaların harada olduğunu axtaraq bir neçə dəqiqəliyə. Götürək lap əvvəlki illəri. Hamı yaxşı bilir ki, evlərimizdə necə gözəl xalça-palazlar, kilimlər toxunardı. Döşəkcələr, mütəkkələr hazırlanardı. Mis, çini qablar vardı, heç vaxt xarab olmayan, sağlamlıq üçün böyük əhəmiyyətə malik idilər.

Elə ki, illər ötdü, artıq həmin xalça-palazları evimizə yaraşdırmadıq. Onları büküb evin bir küncünə və ya zirzəmilərə yerləşdirdik, yerinə isə Türkiyədən və İrandan aldığımız xalçaları saldıq. Hələ 90-cı illərdən bir az əvvəl ermənilər kənd-kənd gəzib həmin xalça-palaz, kilimləri mebellə, geyim əşyaları, toyuq-cücə ilə də dəyişdirirdi. Bizim ev xanımları da gözlərinin nurunu verdikləri həmin xalçaları demək olar ki, müftəcə erməniyə verirdilər. Sonra da ermənilər nə etdi, həmin xalçaları öz adlarına çıxdı, naxış və ornamentləri özününküləşdirməyə başladı.

Sağlamlığımız üçün əvəzsiz qab-qacağı karton qutulara yığıb zərzəmilərə, kənd yerlərində dam örtüyünün altına daşıdıq, əvəzinə gözlərimizi rəngi, quruluşu ilə boyayan qablardan istifadə etməyə, bununla elə sağlamlığımızı qurban verməyə başladıq.

Eləcə də geyimlərimiz. Bəylərin bəyliyini, xanımların xanımlığını özündə ehtiva edən geyimləri, baş örtüklərini zaman-zaman bəyənmədik. Onları dolabların arxa hissəsinə keçirib, “müasir dəbli” paltarlar alıb önə yerləşdirdik. Köhnə əşyalara çevrilən paltarlarımıza indi yalnız muzeylərdə rast gəlmək mümkündür.

Hətta evimizin kitab rəflərini də artıq hesab etdik. Zaman-zaman onları təmir etdiyimiz evlərə qaytarmadıq. Evimizi yaraşıqsız göstərər, deyib, onları qutulara yığıb zirzəmilərə daşıdıq, rütubətə, həşəratlara qurban verdik.

Ümumdünya Antik Əşyalar Günü hər il martın 2-də qeyd olunur və məqsədi keçmişdən qalan əşyalara və onların dəyərinə diqqət yetirməkdir. Qədim əşyalar keçmiş xatirələrə, mədəni irsə və əvvəlki nəsillərin həyat tərzinə pəncərə açır. Bu xüsusi gün insanları köhnə əşyaları qiymətləndirməyə, onları qoruyub saxlamağa və təkrar istifadə etməyə təşviq edir.

Eyni zamanda, köhnə əşyalardan təkrar istifadə etməklə biz ətraf mühitə təsirimizi azalda və tullantıların miqdarını azalda bilərik. Bu xüsusi gün bizi köhnə əşyaların hekayələrini kəşf etməyə və keçmişlə əlaqə quraraq mədəni irsimiz və şəxsi xatirələrimizi qiymətləndirməyə səsləyir.

Mən tək xalça-palazlardan, qab-qacaqlardan, geyimlərdən söhbət açdım. Lakin unutmayaq ki, indi bəyənmədiyimiz kəmərlər, zinət əşyaları, ev aksesuarları, qılınc növləri bir vaxtlar evlərimizin və özümüzün bəzəyi, gözəl görünüşü olub. Onları tək muzeylərdə deyil, evlərimizdə də bir guşə yaradıb orada saxlamaq daha səmərəli olardı. Çünki bu gün evlərimizdə bunlar haqqında övladlarımızı məlumatlı edəcək vasitə yoxdur. Onlar bizim keçmişimizlə bağlı məlumatı yalnız muzeylər vasitəsilə ala bilirlər. Bu da təbii ki, bizim əşyalarımızın dəyərini bilməməyimiz səbəbindən belə olub.

Sual olunur, həmin əşyaları evlərdə saxlayardıqsa, övladlarımız daha çox məlumatlı olardı, yoxsa həyatlarında cəmi 1-2 dəfə muzeyə getməklə? Belə isə hər dövrün qədrini bilək. Bizim olanları qoruyaq, gələcək nəsillərə çatdıraq ki, onlar da tariximizin, mədəniyyətimizin daşıyıcısı ola bilsinlər.

Mətanət Məmmədova