Makronun Çin səfəri: qlobal nizamın yenidən qurulması TƏHLİL

Bir neçə gün öncə Fransa Prezidenti Emmanuel Makron Çinə səfər etdi və burada vacib görüşlər keçirdi. Çinin Sədri Si Cinpin ilə görüşü və sonrasında mətbuata açıqlamaları isə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Düzdür, bu günün Fransası mahiyyət etibarilə "çökməkdə olan imperiya"nı xatırlatsa da, müasir dünyanın əsas memarlarından biri olması sürətilə Fransa hələ də dünya siyasətində yeri olan dövlət kimi qalır. Ancaq Makronun Çin səfəri sübut etdi ki, Fransa artıq keçmişdən gələn "nostalji güc"ünü də itirir, hər keçən gün ABŞ, Çin, Rusiya və digər azsaylı ölkələrə regional və qlobal məsələlərdə yenilir. Təkcə Fransa deyil, köhnə sistemin ABŞ liderliyində təkqütbü güc mərkəzini formalaşdıran kollektiv Qərb zəifləməyə davam edir. Britaniya diplomatiyası artıq əvvəlki uğurlu manevrlərini təkrarlaya bilmir, min ildən çoxdur dünyanın ən güclü ordularından və donanmalarından birinə sahib ingilislər artıq ən azından ABŞ, Çin və Rusiyadan açıq-aşkar geridə qalır, Almaniyanın isə nə Prussiya zamanındakı, nə də dünya müharibələrinə səbəb olacaq hərbi-siyasi gücü və təsiri var.

Avropanın əlində son silahı - güclü iqtisadiyyat var ki, bu da gün keçdikcə zəifləməyə məhkum görünür. Elə olmasa, bir zamanlar Çinə yatırımlar edən, təkcə Çində deyil, dünyanın hər yerində yatırımları olan Avropa Çindən yatırım istəməzdi. Makronun öncə Çini Avropaya investisiya qoymağa çalışması, ardınca isə ikitərəfli ticarətdə Çinin daha çox satıb, daha az almasına görə Pekini tariflərlə hədələməsi də Avropa iqtisadiyyatının sürətlə zəifləməsinin ilkin işartılarıdır.

Əlbəttə, bu gün Avropanın yaşadığı təhlükəsizlik problemləri yeni çağırışdır və çağırış fonunda qoca qitənin qarşısında yeni hədəflər var: Avropa qısa zamanda hərbi təhlükəsizliyinin ABŞ-dən asılılığına son qoymalı, Ukraynada tam qələbə mümkün olmasa da, məğlubiyyəti önləyəcək nəticəyə nail olmalı, yeni dünya düzənində Avropanın əsas güc mərkəzi olmasına nail olunmalıdır.

Bu çağırışların hər birini bir cümlə ilə ifadə etmək mümkün olsa da, reallaşdırılması üçün onilliklər, milyardlarla, bəlkə triliyonlarla avro lazım olacaq. Bu isə, uzaq perspektivdə əldə ediləcək uğurlar üçün yaxın perspektivdə ciddi sıxıntılar deməkdir.

Makronun Çin səfəri də əslində hər şeydən öncə Avropanın son silahının - iqtisadiyyatının qorunmasını hədəfləyirdi. Düzdür, hərbi-siyasi və beynəlxalq məsələlər ətrafında da müzakirələr mütləq olub, onlar da vacib məsələlərdir. Ancaq Avropa, yəqin, anlayır ki, indi onun dünya siyasətində hərbi-siyasi təsirləri kifayət qədər azdır. Ən azından ABŞ, Çin və Rusiya ilə müqayisədə. Ona görə də Makron və digər avropalı liderlər üçün əsas nüans Avropanın iqtisadi əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdır. Çünki güclü iqtisadiyyat həm də güclü hərbi-texniki inkişaf doğura bilər. Təkcə hərbi-texniki deyil, bütün sahələrdə uğurların ilk şərti elə iqtisadi gücün olmasıdır.

Ona görə də, Makron dəyişən dünya reallıqlarında Çin faktorunun önəmini anladı və Pekinlə Paris arasında Avropadan ilk əsas körpünü inşa etməyə çalışır. ABŞ-nin Avropaya tariflər tətbiq etməsi, Vaşinqtonun NATO-ya biganə rəftarı, Donald Tramp administrasiyasının Rusiya siyasəti Avropa üçün Çini "vacib alternativ" edir. Çinin Avropa ilə əməkdaşlığa razı salınması və buna nail olan tərəfin Makron, yəni Fransa olması rəsmi Parisə yeni dünyada Avropanın əsas paytaxtı olması imkanı verəcəkdi.

Qısası, Makron bir səfərlə iki nailiyyət qazanmağa çalışırdı:

Avropanın düşdüyü çətinlikdən çıxması, üzləşdiyi problemləri həll edə bilməsi üçün Çinlə əməkdaşlıq fonunda həm Rusiya, həm də ABŞ-yə qarşı yeni balans yaratmaq;

Yeni balansın formalaşmasının əsas tərəfi kimi Fransanı yenidən Avropanın ən güclüsünə çevirmək. Beləcə, yeni çoxqütblü dünyada Avropanın güc mərkəzinə çevrilməsi və əsas mərkəzin Fransa olmasına nail olmaq.

Bəs Makron Fransası bu niyyətlərinə çatmaq imkanına sahibdirmi?

Əslində, Makron həm ümumavropa maraqlı, həm də öz ölkəsinin maraqları baxımından kifayət qədər ağıllı addım atdı. Ancaq bu gün Fransa dünya siyasətində uduzduğu kimi, elə Avropa siyasətində də Almaniya və Britaniyadan geridədir. Britaniya təkbaşına bütün güc mərləzləri ilə müstəqil əlaqələrə malikdir. Hətta Fransanın bu gün Çinlə nail olmaq istədiyi razılaşmalara az-çox nail olub. "Bir kəmər, bir yol" layihəsi inkişaf etdikcə Britaniyanın da qazancları artacaq və dünya siyasətində yenidən önə çıxa bilər. Üstəlik, bu gün Avropa siyasətində ABŞ, Rusiya və Çin üçlüyü arasında əsas tərəfdaş və müttəfiq ABŞ olaraq qalır. Paris isə Vaşinqtonla zidd, London müttəfiqdir.

O ki qaldı Almaniyaya. Fransa bu ölkə ilə də Avropa İttifaqında dominant olmaq mübarizəsi aparır. Güclü alman sənayesi, hərbiləşməyə dahaa müsait alman ruhu Fransa üçün ciddi rəqibdir.

Ona görə də Makronun Fransanı yenidən "Avropanın ən güclüsü" etmək, bununla da yeni dünyada özünün rəhbərlik etdiyi Avropa inşa etməsi planları mümkünsüz görünür. Avropa ağıllı gedişlər və çevik manevrlər edə bilərsə, Britaniya–Almaniya işbirliyində bu gücə çata bilər. Ancaq frnasızların ingilisləri və almanları sıradan çıxarmaları müşkül görünür.

Elə Makronun pənah apardığı Çinin də Avropa ilə bağlı işbirliyini artırmaq planları olsa, bunu böyük ehtimalla Britaniya, ikinci ehtimalla isə Almaniya ilı edəcəklər.

Fransa istəsə də, istəməsə də, artıq nostalji gücünü bərpa edə bilməyəcək. Paris dünya siyasətində uduzmağa davam edəcək. Tək bir yolu - Rusiya ilə əlaqələri artırmaq qalır. O da çox risklidir. Alınsa, az-çox gücünü qoruyacaq, alınmasa, Avropada, ümumavropa dəyərlərində "xain Fransa" kimi xatırlanacaq...

Həşim Səhrablı