“Maliyyə Nəzarətinin (Auditin) Formalaşması və İnkişafı tarixi faktlar” adlı kitab çap olunub

Auditorlar Palatasının üzvü, Palata Şurası yanında Hüquqi Təminat Komitəsinin sədri Ənvər Aslanovun yazdığı “Maliyyə Nəzarətinin (Auditin) Formalaşması və İnkişafı – tarixi faktlar” kitabı çapdan çıxıb.

Palatadan AZƏRTAC-a bildirilib ki, kitab maliyyə nəzarəti və audit sahəsində maraqlı və faydalı biliklər əldə etmək istəyən geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub, auditorlar, mühasiblər, maliyyə nəzarətçiləri, maliyyəçilər, habelə müvafiq ali məktəblərin tələbə və müəllimləri üçün mənbədir. Əsərdə maliyyə nəzarətinin və audit peşəsinin inkişaf tarixinə dair zəngin, diqqətəlayiq və maraqlı tarixi faktlar təqdim olunur və oxuculara peşəkar biliklər verməklə yanaşı, həmin sahələrin tarixi köklərini də aydınlaşdırmağa imkan verir.

Kitab qədim dövrlərdən başlayaraq orta əsrlər və müasir dövrə qədər geniş bir vaxt intervalını əhatə edir. Hər bir dövr, özündə həm iqtisadi, həm də siyasi aspektlərdən dərin tarixi əhəmiyyət kəsb edən məlumatları cəmləşdirir. Sözügedən əsər audit və maliyyə nəzarətinin yalnız müasir dövrün tələblərinə uyğun deyil, həm də tarixən necə inkişaf etdiyini və müxtəlif sivilizasiyaların bu sahədəki töhfələrini izah edir.

Ə. Aslanovun əsərində Səfəvilər dövründəki maliyyə idarəetməsinin spesifiklikəri xüsusi yer tutur. Bu dövrdə maliyyə nəzarətinin inkişafı, həmçinin Şah İsmayılın dövründəki maliyyə nəzarətinin əsas xüsusiyyətləri və Beytül-mal idarəsinin funksiyaları barədə məlumat verilir. Səfəvilər dövrü maliyyə idarəetməsinin formalaşmasında və auditin ilkin formalarının tətbiq edilməsində mühüm mərhələ olub. Beytül-mal idarəsinin funksiyalarının düzgün və səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi, dövrün iqtisadiyyatının sağlamlığına müsbət təsir göstərmiş və buna görə də həmin dövrün maliyyə nəzarəti sisteminin təhlili, müasir auditin inkişafına işıq tutur.

Şah I Abbas dövrü, həm də maliyyə nəzarətinin müasir təcrübəyə daha da yaxınlaşdığı bir dövr olaraq qiymətləndirilə bilər. Şah I Abbasın dövründə aparılan maliyyə islahatları, dövlətin maliyyə sistemini daha şəffaf və sistematik hala gətirməklə yanaşı, dövrün iqtisadiyyatına böyük təsir göstərib. Şah I Abbasın həyata keçirdiyi bu islahatlar, audit və maliyyə nəzarətinin inkişafında çox mühüm bir mərhələni təşkil edir. Bu islahatların nəticəsində, mühasibatlıq və maliyyə nəzarəti sahəsindəki yeni metodlar tətbiq edilib, dövlət işçilərinin məsuliyyəti daha da aydınlaşdırılıb.

Kitabın xüsusi maraq doğuran bölmələrindən biri də İslam dünyasında mühasibat və auditə dair prinsiplər və qaydalardır. Burada Qurani-Kərim və Şəriət qanunları əsasında tətbiq olunan audit metodları, İmam Əli tərəfindən həyata keçirilən audit üsulları və məmurların etik kodeksi haqqında ətraflı təhlillər yer alır. Bu hissə mühasibat və auditin yalnız iqtisadi deyil, həm də dini və etik müstəvidə necə inkişaf etdiyini göstərir. İslamda maliyyə idarəçiliyi və nəzarət prinsiplərinin həm hüquqi, həm də dini müstəvidə təkcə iqtisadiyyatla deyil, həm də sosial ədalət və şəffaflıqla necə bağlı olduğunu izah edən məlumatlar oxucular üçün çox maraqlıdır.

Osmanlı imperiyasının maliyyə idarəetməsi və auditə bənzər tətbiqləri kitabda xüsusi yer tutub. Osmanlı dövründə auditin inkişafı və maliyyə nəzarətinin necə təşkil edildiyi barədə təhlillər təqdim edilir. Həmçinin, Köprülü Mehmed Paşa dövründə maliyyə nəzarətinin müasir anlayışa yaxınlaşması və dövrün iqtisadiyyatında auditin rolu da izah olunur. Osmanlıda tətbiq olunan maliyyə nəzarəti və audit üsullarının bugünkü mühasibatlıq və audit təcrübələrinə necə təsir etdiyini anlamaq üçün bu hissə çox əhəmiyyətlidir.

Roma imperiyasının maliyyə sistemində tətbiq olunan audit və maliyyə nəzarəti, həmçinin orta əsrlərdə kilsə idarəetməsindəki maliyyə nəzarəti və auditin roluna dair məlumatlar da kitabın önəmli hissələrindəndir. Roma imperiyasının inkişaf etdiyi dövrdə audit və maliyyə nəzarətinin inkişafı, həm iqtisadiyyatda, həm də dövlət idarəçiliyində böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Kitabda Roma imperiyasında tətbiq olunan mühasibatlıq və audit sistemləri, o dövrdəki hesabatlılıq və uçot metodları ilə bağlı geniş məlumatlar verilir. Eyni zamanda, kilsə idarəetməsində maliyyə nəzarətinin rolu və kilsə auditinin məqsədləri haqqında geniş təhlillər aparılır.

Kitabın son səhifələrində Azərbaycanda auditin yaranması və inkişafı ilə bağlı maraqlı faktlar təqdim olunur. Azərbaycanın müstəqil olmasından sonra maliyyə nəzarətinin və auditin necə təşkil edildiyi, bu sahədəki inkişafın ölkənin iqtisadiyyatına və beynəlxalq maliyyə sistemlərinə inteqrasiyasına necə təsir etdiyi geniş şəkildə izah edilir. Azərbaycanda auditin inkişafı, onun müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq necə təkamül etdiyi barədə məlumatlar verilir.

Əsər oxuculara auditin və maliyyə nəzarətinin müxtəlif dövrlərdə necə formalaşdığını anlamağa və bu sahələrin gələcəyinə dair geniş bir perspektiv əldə etməyə imkan verir.

Kitabın tərtibçi redaktoru Auditorlar Palatasının Haqsız Rəqabətə Qarşı Mübarizə İdarəsinin rəis müavini Afiqə Bayramova, rəyçiləri isə Auditorlar Palatası Aparatının rəhbəri Qəşəm Bayramov və Auditorlar Palatası sədrinin elmi-metodik məsələlər üzrə müşaviri Nəcəf Talıbovdur.