Məişət tullantılarının yandırılması həm ətraf mühit, həm də təhlükəsizlik üçün problem yaradır

Tullantılar insan sağlamlığı üçün potensial təhlükə ilə yanaşı, təbii mühitə də təhlükə yaradan müasir ekoloji problemlərdən biridir. Tullantı probleminin ciddiliyi əvvəllər o qədər də nəzərə çarpmırdı. Təbiət, müəyyən bir zamana qədər tullantıların emalı ilə özü mübarizə apardı, lakin bu anda bəşəriyyətin texniki tərəqqisi mühüm rol oynadı. Təbii yolla parçalanması və ya işlənməsi yüz illərlə davam edə bilən yeni materiallar ortaya çıxdı və bu cür antropogen yüklər artıq təbiətin gücü daxilində deyil.

Bu gün tullantıları, zibilləri xammal hesab etmək olar. Onlar təkrar emal və ya təkrar istifadə edilə bilər. Hər bir şəhər sakini ildə təxminən 500-800 kq tullantı istehsal edir. Bəzi ölkələrdə 1000 kq-a qədər. Və bu rəqəm durmadan artır. Bir çox ərazilərdə məişət tullantılarının yandırılaraq məhv edilməsinə çalışılır.

Məişət tullantılarının açıq havada yandırılması ətraf mühiti çirkləndirir, insan sağlamlığına ziyan vurur, orqanizmləri məhv edir.

Kibrit götürməzdən əvvəl zibil yandırmağın təhlükələri və nəticələrinin nə ola biləcəyi barədə düşünmək lazımdır. İlk növbədə onu bilmək lazımdır ki, istənilən tullantının tərkibində zərərli maddələr var və onlar yandırıldıqda yağıntı ilə yanaşı torpağa, havaya və suya daxil olur. Hətta ağac yarpaqları və otlarında ağır metallar, xüsusilə civə və qurğuşun birləşmələri kimi çoxlu miqdarda zəhərli maddələr var. Sağlamlığımıza da ziyan vuran tüstü və karbon qazı ilə birlikdə qurğuşun birləşmələri ağciyərlərə daxil olur, selikli qişada yerləşərək nəfəs almağı çətinləşdirir. Bu vəziyyətdə qana daxil olan zəhərli maddələr bütün bədənə yayılır ki, bu da hər cür sağlamlıq problemlərinə, o cümlədən xərçəngə səbəb ola bilər.

Plastik material yandırılan zaman vəziyyət daha da pisdir. Tullantıların yandırılması zamanı dioksinlər ayrılır və bunlar təbiət və insan orqanizmi üçün ən zərərli maddələrdəndir. Bu zəhər hüceyrə səviyyəsində hərəkət edir və hər hansı bir canlı məxluqun bədəninə girərək geri dönməz nəticələrə səbəb olur. Ağır dioksin zəhərlənməsi ölümlə nəticələnə bilər. Dioksinlərin əsas mənbələrindən biri poliqonlar və bərk tullantıların yandırılmasıdır.

Dioksinlər təkcə kanserogen təsir göstərmir, həm də teratogendir, insan genofonduna təsir göstərir. Zülal mübadiləsinə təsir edərək, dioksinlər mutagenlərin bioaktivləşməsinə və vitaminlərin, dərmanların, hormonların məhvinə kömək edir. Gənc fərdlər və embrionlar dioksinlərə xüsusilə həssasdırlar.

Dioksinlər ən təhlükəli maddələr - supertoksikantlar kimi tanınır. Onlara qarşı mübarizə dünya birliyi tərəfindən xüsusi sənəd - 23 may 2001-ci ildə imzalanmaq üçün açılmış Stokholm Konvensiyası ilə elan edilib.

Qonşularınız qanunu pozursa və öz sağlamlığına və qonşularının sağlamlığına laqeyd yanaşırlarsa, şəxsi mülklərdə zibil yandırarkən bir neçə qaydanı xatırlamaq vacibdir. Mümkün qədər az tüstü çəkməyə çalışın və ya tüstü çox güclüdürsə, suda isladılmış sarğı istifadə edin. Yanma zamanı zəhərli maddələr ciddi zəhərlənməyə səbəb ola bilər.

Məişət tullantılarının başqa bir təhlükəsi odur ki, yanma zamanı tüstü əmələ gəlir, zəhərli maddələrlə doyur, bu da yerin səthində sıx bir pərdə yaradır və atmosferin ozon təbəqəsinin əhəmiyyətli dərəcədə pozulmasına səbəb olur, onun incəlməsinə və ozon dəliklərinin yaranmasına səbəb olur.

Məişət tullantılarının ən əhəmiyyətli hissəsini bərk məişət tullantıları təşkil edir.

Ekoloq Qorxmaz İbrahimli Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, məişət tullantılarının yandırılması atmosferə əlavə qaz buraxır.

Qorxmaz İbrahimli

“Azərbaycanda o qədər məişət tullantısı yoxdur ki, qlobal anlamda atmosferə zərər versin. Təbii ki, lokal anlamda zərərlidir. Hər bir halda məişət tullantıları yandırılmamalıdır təkrar emala gedilməlidir. Onlar uyğun şəraitdə seçilərək, əridilərək başqa forma verilir və yaxud başqa formada istifadə olunur. Bunların kimyəvi tərkibi, onların buraxdığı zəhərli qazlar ətraf mühitə ciddi zərər verir”-deyən ekoloq vurğulayıb ki, hər yerdə, istənilən yerdə nəsə yandırmaq olmaz, çünki bu davranış həm yanğın təhlükəsizliyi baxımından, həm də çevrə kirliliyi baxımdan təhlükəlidir.

İradə Cəlil, Bizimyol.info

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi (MEDİA)