Mərkəzi Bankın yeni qaydaları: Faiz “tələsinə” son oyulacaqmı?

Azərbaycanın Mərkəzi Bankı istehlak kredit kartları üzrə tənzimləyici çərçivəni dəyişdirərək, borclanma qaydalarını daha sərtləşdirib.

Bizimyol.info xəbər verir ki, yeni qaydaların tətbiq edilməsi ilə, banklar tərəfindən verilən kredit xəttlərinin daha məsuliyyətli şəkildə yönləndirilməsi, əhalinin izafi borclanmasının qarşısının alınması və ümumi bank sisteminin sağlamlığı təmin edilməyə çalışılır. Mərkəzi Bankın təqdim etdiyi yeni tənzimləmələr, həm borcalanların, həm də bankların risklərini azaldan, daha balanslı və davamlı maliyyə mühiti yaratmağa yönəlmişdir.

Bu məqalədə yeni qaydaların əsas prinsiplərinə və bu dəyişikliklərin borclanma davranışlarına necə təsir edəcəyinə nəzər salacağıq. Yeni tənzimləmələr, əhalinin borc yükünü nəzarətdə saxlayacaqmı və banklar üçün hansı yeni çətinliklər yarada bilər?

Vüqar Bayramov

Yeni qaydalara Milli Məclisin deputatı, iqtisadçı Vüqar Bayramov münasibət bildirib.

"Mərkəzi Bank istehlak kredit kartları üzrə borclanma ilə bağlı tənzimləyici çərçivəni dəyişib. Baş bankın yaydığı açıqlamada bunun borclanmanın daha məsuliyyətli və sağlam aparılması və eləcə də əhalinin izafi borclanmasının qarşısının alınması və bank sisteminin kapital dayanıqlığının təmin edilməsi məqsədi ilə aparıldığı bildirilib.

Niyə bu qaydalara ehtiyac var idi? Və ən əsası yeni qaydalar əhalinin izafi və bir sıra hallarda süni borclanmasının qarşısını alacaqmı?

Müşahidələr göstərir ki, son dövrlər istehlak kreditləri üzrə yubanmaların səbəblərindən biri də kartlarda müştərinin ödəmə qabiliyyətinə uyğun olmayan kredit xəttlərinin açılması və eləcə də yubanmalar üçün izah edilə bilməyən yüksək cərimə faizlərinin hesablanması ilə bağlıdır. Ölkədə vaxtı keçmiş kreditlərin məbləği ilin əvvəlinə 475 milyon manat idisə, bu göstərici ilin yarısında 527 milyon manatadək yüksəlib. Yəni, bu ilin ilk yarısında problemli kreditlərin həcmi 10 faizdən çox artıb. Həmin dövrdə ümumi kredit portfeli 24 milyard 890 milyon manatdan 25 milyard 991 milyon manatadək yüksəlib. Bu o deməkdir ki, həmin müddətdə kredit portfeli cəmi 4.4 faiz artıb. Bu həm də o deməkdir ki, problemli kreditlərin həcmi ümumi kredit portfeli ilə müqayisədə 2 dəfə bənd daha çox artıb. Bu isə, bank sektoru üçün heç də yaxşı dinamika hesab oluna bilməz. Bir tərəfdən də, əhalinin borc yükünün sərəncamda qalan gəlirdə payının artıması müşahidə olunurdu. Təbii ki, bütün bunlar fonunda kredit xəttlərinin açılması üçün yeni meyarların müəyyənləşdirilməsinə ehtiyac var idi.

Dəyişikliklərə əsasən, borcalanın kredit kartı onun xalis vergidən sonrakı gəlirinin maksimum 5 misli ilə məhdudlaşdırılır. Mərkəzi Bank hesab edir ki, bununla banklar preventiv olaraq risklərin qarşısını ala bilərlər. Bununla yanaşı, dəyişiklərə əsasən nağd vəsaitlərlə, habelə bank və qiymətli metallarla təmin edilmiş kredit xətləri borcalanın xalis vergidən sonrakı gəlirinin 5 misli normativinin hesablanmasından istisna edilir. Yeni tələbə əsasən bu limitdən artıq olan istehlak kredit xətlərinin məcmu miqdarı bankın tutulmalardan sonra I dərəcəli kapitalının 1%-dən artıq olmamalıdır. Yəni, əgər vətəndaşın xalis gəliri min manatdırsa onun kredit xətti, yəni kart vasitəsi ilə borclanması 5 min manatdan çox ola bilməz. Təbii ki, vətəndaşın digər borc öhdəlikləri varsa o da nəzərə alınacaq. Amma əgər, borclanma nağdıdırsa və təmin olunubsa o zaman bu qaydalar istisna edilir", - deyə deputat qeyd edib.

V.Bayramov bildirib ki, digər qayda, overdraft limitləri kredit xətləri anlayışına daxil edilərək istehlak kredit kartları üzrə kreditə konvertasiya əmsalının 40% müəyyən edilməsidir. "İstehlak kredit xətlərinin balansdankənar hesablarda olduğu müddətdə həmin xətlər üzrə 100% risk dərəcəsi tətbiq ediləcəkdir. Aydınlıq üçün qeyd edək ki, overdraft xidməti ilə kart sahibi hesabında olan puldan daha çox pul xərcləyə bilər. Bütövlükdə, vəsaitə ehtiyacı olan borcalan tərəfindən istifadə edilə bilən kreditdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bir sıra banklar overdraft xidmətindən istifadə edərək yüksək faizlər ilə bəzi kart sahibləri üçün izafi maliyyə yükü yaradırlar. Bu baxımdan, bu istiqamətdə təkmilləşdirmələrin davam etməsinə ehtiyac var.

Bütövlükdə, Mərkəzi Bankın yeni qaydaları təqdirəlayiqdir və vətəndaşların izafi borclanmasını azalda bilər, amma təbii ki, bu istiqamətdə tənizmləmələrin daha da dərinləşdirilməsi prioritet olaraq qalmaqdadır", - deyə iqtisadçı deputat qeyd edib.

Gələcəkdə, bu cür tədbirlərin müsbət nəticələr verməsi üçün tənzimləmələrin səmərəli tətbiqi və müvafiq monitorinq sistemlərinin qurulması, bank sektoru və istehlakçılar arasında qarşılıqlı etimadın daha da artmasına şərait yaradacaq.

Qadir, Bizimyol.info