Orta Asiya ölkələri liderləri Vaşinqtonda: ABŞ region uğrunda hərəkətə keçib

Vaşinqton Rusiyanın dominantlığı altında olan və Çinlə getdikcə daha çox əməkdaşlıq edən regionda mövqeyini gücləndirməyə çalışır

ABŞ Prezidenti Donald Tramp beş Orta Asiya ölkəsinin - Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistanın liderlərini Ağ Evdə toplayır. AYNA.AZ “Reuters”ə istinadən bildirir ki, görüş bir neçə saatdan sonra başlayacaq.

Bildirilib ki, Vaşinqton onilliklərdir Rusiyanın dominantlığı altında olan və Çinlə getdikcə daha çox əməkdaşlıq edən regionda mövqeyini gücləndirməyə çalışır. Təxminən 84 milyon əhalisi olan Orta Asiyada uran, mis, qızıl, nadir torpaq elementləri və digər strateji ehtiyatların əhəmiyyətli hissəsi var.

Görüş bu resurslara çıxış uğrunda artan rəqabət fonunda keçirilir. Qərb Moskva və Pekindən asılılığı azaltmaqla vacib xammal tədarükünü şaxələndirməyə çalışır. Xüsusilə, ABŞ strateji mineralların çıxarılması və emalı, enerji və geosiyasi rəqiblərini keçməyə imkan verən nəqliyyat marşrutları sahəsində yeni tərəfdaşlıqlar axtarır.

2015-ci ildə yaradılan C5+1 formatı ABŞ və beş Orta Asiya dövlətini iqtisadi, enerji və təhlükəsizlik məsələlərində əməkdaşlığı inkişaf etdirmək üçün bir araya gətirir. Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Qreyslin Baskaranın sözlərinə görə, Tramp administrasiyası təkcə hökumətlərarası təşəbbüsləri deyil, həm də ABŞ-a regionun ən vacib resurslarına çıxışı təmin edəcək kommersiya layihələrini irəli sürmək niyyətindədir: "Vaşinqton strateji layihələr vasitəsilə təsir imkanları axtarır".

Ötən həftə ABŞ dövlət katibinin müavini Kristofer Landau regiona səfər edib. O Mərkəzi Asiyanın ən böyük iqtisadiyyatları olan Qazaxıstan və Özbəkistana gedib. Astanada Landau enerji, vacib minerallar, nəqliyyat və logistika sahələrində tərəfdaşlığın inkişafını müzakirə etmək üçün Prezident Kasım-Comart Tokayevlə görüşüb. Qazaxıstan qlobal istehsalın təxminən 40%-ni təşkil edən dünyanın ən böyük uran istehsalçısı olaraq qalır.

Dövlət Departamentinin Mətbuat Xidmətinin məlumatına görə, Daşkənddə o iqtisadi və təhlükəsizlik məsələləri üzrə danışıqlar aparıb. Özbəkistan sənayedə ilk beşlikdədir. Bu ölkələr birlikdə ABŞ-ın nüvə enerjisi sənayesi üçün əsas resurs olan qlobal uranın yarısından çoxunu təmin edir. Rusiya da öz növbəsində ABŞ-ın uran idxalının təxminən 20%-ni təmin edir.

Administrasiya həmçinin Amerika şirkətinin “Cove Capital” şirkətinə Qazaxıstanda yerləşən dünyanın ən böyük işlənməmiş volfram yataqlarından birinə giriş imkanı vermək üçün danışıqlarda iştirak edir. Şirkət həmçinin Özbəkistan Mədən Nazirliyi ilə perspektivli ərazilərdə geoloji kəşfiyyat aparmaq üçün müqavilə imzalayıb.

2025-ci ildə Özbəkistan Hava Yolları 8 milyard dollardan çox dəyərində “Boeing 787 Dreamliner” təyyarəsinin alınması üçün indiyə qədər ən böyük müqaviləsini imzalayıb. Qazaxıstan da öz növbəsində Amerikanın “Wabtec” korporasiyası ilə 4,2 milyard dollarlıq dəmir yolu müqaviləsi imzalayıb.

Londonda yerləşən “PRISM Strategic Intelligence” konsaltinq şirkətinin tərəfdaşı Keyt Mallinsonun sözlərinə görə, ABŞ və Avropanın regiondakı imkanları məhdud olaraq qalır. Mərkəzi Asiya dövlətləri Qərb investisiyalarını cəlb etməklə Çinin təsirini tarazlaşdırmağa çalışsalar da, Pekinin artan iştirakı və Moskvanın "yaxın xaric" üzərində nəzarəti saxlamaq istəyi Qərbin təsirinin genişlənməsini və regionun strateji resurslarına çıxışı məhdudlaşdıracaq.