Z nəsli smartfon və internet oyunları ilə böyüyür EKSPERTLƏRDƏN XƏBƏRDARLIQ

Valideynlər son dərəcə diqqəti olmalıdır, yoxsa sabah gec olacaq

Uşaqların hiperaktivliyi və diqqət əskikliyi mobil asılılıqdan yaranır

Rəqəmsal mühit uşaqlara bərabər imkanlar yaratmaqla yanaşı, onlar üçün müəyyən təhlükə də yaradır. Rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat naziri Rəşad Nəbiyev “Rəqəmsal mühitdə uşaqların müdafiəsi: Müasir alətlər və beynəlxalq əməkdaşlıq” mövzusunda beynəlxalq konfransda çıxışı zamanı rəqəmsal mühit hər nə qədər uşaqlar üçün faydalıdırsa, ziyansız da deyil. O bildirib ki, imkanların tam şəkildə faydaya çevrilməsi dövlət və valideynlərin birgə əməkdaşlığından asılıdır. "Rəqəmsal təhsilin verilməsi, normativ və hüquqi bazanın formalaşdırılması və kiberməkanın dövlət tərəfindən tənzimlənmə mexanizmlərinin müəyyən edilməsi əsas istiqamətlərdir. Rəqəmsal mühitdə uşaqlar texniki bacarıqlar əldə etmir, həmçinin düşüncə tərzini formalaşdırırlar", - nazir əlavə edib. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova isə bildirib ki, komitə tərəfindən aparılan araşdırmanın nəticələrinə əsasən, uşaqların 72-faizi internetdən gündəlik istifadə edir. Uşaqların rəqəmsal mühitdə təhlükəsizliyi yalnız milli səylərlə məhdudlaşdırıla bilməz: "Uşağın sosial mühiti ailədir və rəqəmsal təhlükəsizliyin təməli də ailədə qoyulur. Rəqəmsal transformasiya prosesində heç bir uşaq kənarda qalmamalıdır. Hər bir uşaq bərabər imkanlara əsaslanan rəqəmsal mühitə çıxış əldə etməlidir. Bu gün atılan addımlar sabah daha təhlükəsiz, humanist bir rəqəmsal həyatın formalaşmasına gətirib çıxaracaq". 

Rəqəmsal mühitin, texnoloji, kommunikativ yeniliklərin uşaqların savadlılığı, bilik və bacarıqlar əldə etməkdə faydasının böyük olduğu məlumdur. Lakin bu bir həqiqətdir ki, internet resursları, rəqəmsal mühitin həm də ziyanlı tərəfləri var. Müxtəlif rəqəmsal platformalarda yayımlanan məzmunlar arasında uşaqların psixologiyasına mənfi təsir edəcək, onlarda aqressivlik, şiddətə meyl yaradacaq, zərərli vərdişlərə yönəldə biləcək kontentlər olur. Belə bir şəraitdə uşaqları rəqəmsal mühitin, internetin zərərli təsirlərindən qorunması labüddür.  

Təhsil məsələləri üzrə mütəxəssis Elçin Süleymanov Sherg.az-a açıqlamasında qeyd etdi ki, hazırkı “Z” adlanan nəsil anadan olandan - 1-2 yaşından smart mobil telefonları və internet oyunlarla böyüyən uşaqlardır. Bu aludəlik körpənin böyüdülməsi, ona qulluq prosesində valideynin də müəyyən qədər işinə “yarayır” deyə, uşaqların əlinə telefon verir, beləliklə, onları mobil telefondan asılı vəziyyətə salırlar, istəyərək, yaxud istəmədən. Bu, uşaqların xarakterinə ciddi təsir edir, mənfi fəsadlar yaradır. Uşaq orta təhsilə başlayan zaman onda diqqət əskikliyi, bir yerdə sakit otura bilməmək (buna hiperaktivlik də deyirlər) xüsusiyyəti formalaşır. Hazırkı uşaqların əksəriyyəti belədir. Təhsil və təlimdə bunu nəzərə alacaq sistem yaranmalıdır. Müasir dövrün müəllimi dərsini 45 dəqiqə danışaraq keçirməməlidir. Müəllim dərsini interaktiv, əyləncəli formada keçməlidir. Dərsi hissələrə bölməlidir. Müəyyən hissəni ev tapşırıqlarını yoxlamağa həsr edirsə, sonra arada fasilə verib uşaqların faydalı şəkildə əylənməsinə çalışmalıdır. Uşaqların səbirsizliyini aradan qaldıracaq formada. Sonra yenə dərsə davam etməlidir. Valideynlər də uşaqlarını başqa məşğuliyyətlərə yönəltməli, onların bacarıqlarının inkişaf etməsinə çalışmalıdırlar. Rəsm dərnəyi, musiqi, idman... Uşaqların inkişafına müsbət təsir göstərir. Uşaqların aqressiyadan uzaqlaşması, smartfonlardan asılılığının azalması valideyn və müəllimlərin, məktəb psixoloqlarının öhdəsinə düşür. Çalışmalıdırlar ki, uşaqlar sosial çevrədən yararlana bilsin, sosial bağları möhkəmlənsin. Bəzən uşağın öz otağına çəkilməsi, dərsləri ilə məşğul olması valideyni arxayınlaşdırır. Sanır ki, sakit uşaqdır, dərsləri ilə məşğuldur. Uşağın uzun müddət tənha qalması da ziyandır. Valideyn hər zaman diqqətli olmalı, övladını kənardan izləməli və onunla birgə çox vaxt keçirməyə çalışmalıdır. Unutmaq olmaz ki, şəxsi otaqlar, internet və smartfonlar uşaqlar üçün dünyaya pəncərədir. Orada elm, bilik, intellektual oyunlar, məzmunlar da var, aqressiya, zorakılıq da, mənfi təzahürlər də. Bunların uşaqların xarakterinə mənfi təsir göstərməsinin qarşısını almaq üçün valideyn övladının nəylə maraqlandığına diqqət etməli, xəbərdar olmalıdır. Uşaq hansı internet resurslara maraq göstərir, nəyi daha çox izləyir, valideyn bunu bilməli və övladını doğru istiqamətə yönləndirməlidir. Uşağın öz yaş dövrünə uyğun olmayan məzmunlara girişi əngəllənməlidir. Bunun üçün xüsusi proqramlar var, hansı ki, qadağan olunmuş məzmunlara giriş mümkün olmur.      

İnformasiya texnologiyaları üzrə mütəxəssis Elvin Abbasov Sherg.az-a açıqlamasında uşaqlara müəyyən yaş həddində internetdən istifadəyə məhdudiyyət qoyulmalı olduğunu dedi:  

 - Texnologiyalarsız mümkün deyil. Amma ziyanları minimuma endirmək, faydaları artırmaq tamamilə mümkündür. Uşaqların yaş kateqoriyası isə mütləq nəzərə alınmalıdır. Ölkələrə görə bu qaydalar dəyişkəndir. Məsələn, Almaniyada, Niderlandda müxtəlif yaş kateqoriyalarını azyaşlı hesab edirlər. Bəzisində 13, bəzisində 14-15 və ya 16 yaş azyaşlı hesab olunur və limitlər tətbiq olunur. Müxtəlif ölkələrin qanunvericiliyində azyaşlıların internetdən istifadəsini tənzimləyən qaydalar mövcuddur. Türkiyədə, Avropa ölkələrində bu məsələ dəfələrlə gündəmə gəlib. Həm ümumi, həm də xüsusi şəbəkələrdə azyaşlıların fəaliyyəti beynəlxalq standartlarla tənzimlənir, müxtəlif şəbəkələr bu standartlara istinadla qaydalar tətbiq edir və bu qaydalara görə azyaşlıların hansı tip kontekt və məzmunlara baxıb izləyə biləcəkləri qeyd olunur. Problem nədədir, əgər uşaqlar öz valideynlərinin telefonlarından sosial şəbəkəyə daxil olurlarsa, orada məhdudiyyət tətbiq edilə bilmir, çünki sosial şəbəkə platforması öz istifadəçisinin məlumatlarını tanıyır. Məlumatlarda isə yetkin insanın datalarıdır. Sosial şəbəkə valideynin adından uşağın platformaya daxil olduğunu bilmir, ona görə də azyaşlılara qadağa qoyulan kontekt və məzmunlar açıq olur. Əgər valideyn övladının sosial şəbəkədən faydalı şəkildə istifadə etməsini istəyirsə, övladına öz telefonunu deyil, uşağın adına olan telefonlarda sosial şəbəkə açmalıdır ki, orada uşağın yaş kateqoriyası dəqiq göstərilsin. Bundan sonra həmin yaşa uyğun məzmun tənzimlənməsi mümkün olacaq. Uşaqlar valideynlərinin telefonlarından, böyüklərin adına alınmış telefonlardan və böyüklərin istifadə etdikləri sosial platformalara daxil olduqları üçün sosial şəbəkə istifadəçisinin həqiqi məlumatları ilə tanış ola bilmir, nəticədə manipulyasiya baş verir. Mən də bu fikirdəyəm ki, azyaşlılar sosial şəbəkələrdə olmamalıdırlar. Bu, onlar üçün uyğun deyil. Onlar üçün faydalı məzmunlar emal edən xüsusi platformalar var ki, uşaqların psixoloji durumlarına, püxtələşməsinə, inkişafına faydalı məlumatlar orada yerləşdirilir. Digər istiqamətlərdə isə ölkələrin fəaliyyətləri daxili qanunvericiliklə və digər asılı qanunvericiliklərlə birgə təhlil olunmalı və uşaqların sosial şəbəkələrdən istifadəsi istiqamətində maarifləndirmə işi sürətlənməli və keyfiyyətli aparılmalıdır.