Paşinyanın “Ter Petrosyan yolu”?

Avazı yaxşı gəlir, amma...

Ermənistanın ilk prezidenti Levon Ter-Petrosyan 1996-cı ildə bildirmişdi ki, ölkəsi o zaman müstəqil siyasət yeridəcək ki, qonşuları Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərini normallaşdırsın. Ter-Petrosyan 1988-ci ildə Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini nəzərdə tutan “Miatsum” hərəkatı şəraitində meydana çıxmış lider idi. O hərəkat ki, 1991–1993-cü illərdə Azərbaycan torpaqlarının iyirmi faizinin işğalı reallığını doğurmuşdu.

Qeyd edək ki, 1991–1993-cü illərdə Ermənistanda müharibədəki uğurun gətirdiyi eyforiya dövrü yaşanırdı. Lakin ulu öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə respublikamızda hakimiyyətə gəlişi ilə bütün daşlar yerinə oturmağa başladı. Prezident Heydər Əliyevin beynəlxalq müstəvidə apardığı mübarizə nəticəsində dünya ictimaiyyəti “Miatsum”un təcavüzkar mahiyyəti ilə yaxından tanış olmaq imkanı əldə etdi. O zaman məhz L.Ter-Petrosyan özünün də iştirakçısı olduğu və onu dövlət başçısı postuna aparan “hərəkatın” tam cəfəngiyyata söykəndiyini duydu və anladı ki, Azərbaycana qarşı müqavimətin heç bir faydası yoxdur. O, əvvəldə haqqında söz açdığımız çıxışını da məhz bu düşüncənin təsiri altında etmişdi.

L.Ter-Petrosyan bu fikirləri ilə əslində, Ermənistanın 1988–1996-cı illərdə keçdiyi yolun, tutduğu xəttin, reallaşdırdığı fəaliyyətin yanlışlığını bəyan etmişdi. Bu səbəbdən onun qarşısında iki yol açılmışdı – ya iradə nümayiş etdirib ölkənin kursunu dəyişmək, ya da istefa vermək. Məlum olduğu kimi, Levon ikincini seçərək, yerini Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı ziddiyyətlər daşıyıcılarına verdi. Beləliklə, Azərbaycan torpaqları işğalda qaldı. Halbuki, həm Ter-Petrosyan, həm də onun 1998-ci ildəki istefasından bir il sonra parlament terroru nəticəsində qətlə yetirilmiş spiker Karen Demirçyan və baş nazir Vagen Sarkisyan ölkəmizə münasibətdə güzəştin tərəfdarı idilər...

Bəli, Ermənistanda Azərbaycana qarşı güzəştsiz mövqe tutan “Qarabağ klanı”nın, xunta rejiminin hakimiyyəti uzun sürdü. Bu rejim və havadarları Qarabağ üzrə danışıqlar prosesində manipulyasiyalara yol verdilər, hər cür barış yollarından imtina etdilər və nəhayət, bıçağı sümüyə dirədilər. Tam belə bir durumda, yəni 2018-ci ildə Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi baş verdi və iqtidara Nikol Paşinyan gəldi. O Paşinyan ki, L.Ter-Petrosyanı özünə müəllim sayırdı.

Ancaq N.Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən bir il sonra, belə demək mümkünsə, heç də “yaxşı erməni” olmadığını göstərdi. Onun “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” bəyanatı həm həmin vaxtadək aparılmış danışıqlar prosesinin mahiyyətinə zidd idi, həm də baş nazirin özünün səsləndirdiyi baxışlara. Nəzərə alaq ki, Paşinyan müxalifətdə olarkən Qarabağı Ermənistanın üzərindən asılmış ağır daş kimi qələmə vermiş və bildirmişdi ki, ölkə bu daşı çiyinlərindən atıb rahatlıq tapmalıdır. Rahatlıq tapmağın isə həm Azərbaycanla, həm də Türkiyə ilə normal münasibətlərin qurulması seqmentinin mövcudluğu şübhəsizdir.

Bəli, 44 günlük müharibə Paşinyanın belə “nala-mıxa” vurduğuna görə baş verdi və Ermənistan rüsvayçı məğlubiyyətə uğradı. Savaşdan sonra qalib Azərbaycan məğlub olmuş ölkəyə barış əlini uzatdı, onu mehriban qonşuluğa dəvət etdi. Türkiyənin də eyni cür davrandığını, xoş mesajlar səsləndirdiyini gördük. Ancaq Paşinyan hansı yolla getdi? Qərbə sığındı və İrəvanı Cənubi Qafqaz müstəvisində qlobal oyunların kiçik alətinə çevirdi. Ardınca erməni varlığının “Miatsum” kitabı tam bağlandı. Ancaq rəsmi İrəvan yenə dərs çıxarmadı və bu gün də eyni ampluadadır.

***

İndi N.Paşinyan ABŞ-a səfəri çərçivəsində paytaxt Vaşinqtonda erməni icmasının nümayəndələri ilə görüşür və faktiki olaraq, L.Ter-Petrosyanın 1996-cı ildə səsləndirdiyi tezisləri təkrarlayır. Hələlik, mövcud xüsusdakı ən pozitiv durum Nikolun belə bir fikri dilə gətirərək, hakimiyyətdə qalmağı bacarmasıdır. Ter-Petrosyan avantüristlərin qarşısında duruş gətirə bilməmişdi.

Əlqərəz, N.Paşinyanın sözlərinə görə, Ermənistanın həyat qabiliyyəti o zaman mümkün olacaq ki, ölkə xarici yardım və müdaxilə olmadan qonşuları arasında yaşaya biləcək. Əlbəttə, Nikolun ABŞ-da belə bir fikri səsləndirməsi pozitiv məqam kimi qiymətləndirilə bilər. Hər halda, indiyədək rəsmi İrəvanı müxtəlif regional oyunların girdabına salan birinci qüvvə Fransa olubsa, ikincisi Birləşmiş Ştatlardır. Görəsən, Amerikanın Azərbaycan və Türkiyə əleyhinə köklənmiş konqresmen və senatorları Nikolu nankor qismində göstərməyəcəklər ki?

N.Paşinyan onu da bildirib ki, rəhbərlik etdiyi hakimiyyət Ermənistanın uzunömürlülüyünü təmin etmək vəzifəsini qarşıya qoyub: “Mənim fikrimcə, regionumuzda və qonşularımız arasında kənar yardım olmadan yaşaya biləcəyimiz bir vəziyyət yarada bilsək, bunu (uzunömürlü dövlət yaratmağı – red.) təmin edəcəyik. Bu, o demək deyil ki, bizim müxtəlif geosiyasi mərkəzlərlə ittifaqlarımız, tərəfdaşlıqlarımız olmasın. Məsələ bunda deyil. Əsas odur ki, biz öz bölgəmizdə kənardan köməksiz və kənar müdaxilə olmadan yaşaya bilməyi qarşımıza məqsəd qoymalıyıq. Ona görə anlayırıq ki, problemlərimizi həll etmək üçün özümüzü dərk etməliyik. Bölgəmizdə problem yarananda, adətən, bizim orta reaksiyamız ora üz tutmaq, bura dönmək, hansısa qeyri-regional faktora müraciət etmək olur. Bunu niyə belə etdiyimiz aydındır. Amma buna baxmayaraq, məncə, öz baxışımızı dəyişib deməliyik ki, əgər bizim regionda problemimiz varsa, ilk növbədə özümüzü bu problemin həllinin subyekti kimi qəbul etməliyik. Bizim ilk reaksiyamız belə olmamalıdır ki, problemin həlli üçün müraciət edə biləcəyimiz qüvvə varmı?”

Necə deyərlər, ilk növbədə avazı yaxşı gəlir. Bəli, Paşinyan, dolayısı ilə Azərbaycanın irəli sürdüyü “region region ölkələri üçündür” formulundan söz açır. Yəni tutalım bölgə miqyasında hansısa çətinlik meydana çıxırsa, onun aradan qaldırılması yolları, ilk növbədə, bölgənin özündə axtarılmalıdır. Bunun üçün isə Azərbaycan və Türkiyə, eyni zamanda, Gürcüstan, İran və nəhayət, Rusiya ilə düzgün əməkdaşlığın qurulması mütləqdir. Axı Ermənistan kimi dövlətin prinsipcə xaricdə nə işi ola bilər? Tarix boyu xaric erməni varlığına rupor kimi yanaşıb və yenə də eyni kursu saxlamaqdadır. Elə isə Paşinyan iqtidarının ənənəvi stereotiplərdən uzaqlaşması vacibdir. Ermənisayağı uzaqlaşma isə budur ki, İrəvan Moskvadan üz döndərib tamamilə Qərbə baxır. Belə yanaşma, şübhəsiz, yolverilməzdir.

Bəli, İrəvan köhnə şakərindən xilas ola bilmir. Məsələn, bu gün Azərbaycan-Ermənistan şərti sərhədinin Ermənistan tərəfində Avropa İttifaqının tərkibi sabiq alman polislərindən və fransız jandarmlarından ibarət mülki müşahidə missiyası keşik çəkirsə, üstəlik, bu təsisatın gələcəkdə NATO missiyasına çevrilməsi ehtimalları varsa, deməli, Nikolun dediyi başqadır, əməli bir başqa. Görəsən, baş nazir xoşbəxtliyini niyə kənarda axtarır? Əlbəttə, bu sayaq sualların sayını artırmaq, hazırda Ermənistanın sürətlə silahlandığını diqqətə çatdırmaq mümkündür. Nikol nə qədər prosesi ölkənin təhlükəsizliyinin qorunması, dövlətin müdafiəsi ilə əsaslandırsa da, aydındır ki, onun gətirdiyi arqumentlər mənasızdır. Həm də ona görə ki, Ermənistan heç vaxt qonşularından güclü olmayıb, həmişə üstünlüyə hansısa kənar qüvvələrin köməyi ilə yiyələnib.

İndi rəsmi İrəvan qarşısında xarici oyunçuların “xidmətlərindən” imtina şansı yaranıb. İmtina həm qətiyyətli şəkildə olmalıdır, həm də səmiyyətə əsaslanmalıdır. Amma nə qətiyyət var, nə də səmimiyyət. Elə buna görə də ortaya növbəti suallar çıxır: Paşinyan ABŞ-a nə məqsədlə gedib? O, səfərə hansısa dini tədbirə qatılmaq üçünmü yollanıb? Əlbəttə, suallarımız ritorikdir. Çünki hər şey məlumdur. Nikolun Birləşmiş Ştatlara üz tutmasının məqsədi Ağ evin yeni sahibi – Prezident Donald Trampla görüşmək, heç olmasa, onunla bircə dəfə şəkil çəkdirməkdir. Paşinyan, eyni zamanda, Amerikanın əvvəlki administrasiyasının erməni kartı üzərində oynadığı regional oyunun davamının olub-olmayacağına aydınlıq gətirmək istəyir. Bəlkə, elə buna görə qonşularla normal münasibətlərdən dəm vurur. Yəni təxminən belə: Başqa tapşırığınız yoxdursa, özümü bada verməyim. Yeri gəlmişkən, L.Ter-Petrosyana vaxtilə Qarabağ avantürası ilə bağlı Qərbdən neqativ cavab gəlmişdi. “Şimal” isə soyuq küləklərini onun üçün əsdirməkdən uzaq durmuşdu.

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ