Prezident İlham Əliyevin Ukrayna məsələsinə uzaqgörən yanaşması

Pərvanə SULTANOVA
[email protected]

Prezident İlham Əliyevin bir il əvvəl səsləndirdiyi fikri bu gün artıq hamı etiraf edir. Ukraynanı müharibəyə sürükləyən Makron kimiləri də, müharibənin davam etməsini istəyən digər Qərb dövlətləri də, Ukraynanın özü də.

Rusiya ilə Ukrayna arasında dördüncü ilə daxil olan müharibənin bitməsi üçün bir sıra çağırışlar edilsə də, hələ ki, bu istiqamətdə irəliləyiş əldə edilməyib. ABŞ lideri Donald Tramp prezident vəzifəsinin icrasına başladıqdan dərhal sonra müharibəni tezliklə bitirmək üçün müəyyən addımlar atıb, amma hər hansı inkişafa nail ola bilməyib. Səbəb də budur ki, münaqişə artıq çox mürəkkəb bir hal alıb və onun tez bir zamanda başa çatması, tərəflərin razılığa gəlməsi mümkün görünmür. Ukraynanı Rusiya ilə müharibəyə təhrik edənlər, bütün sülh çağırışlarını boykot edib, qanlı müharibənin davam etməsinə rəvac verib və Kiyevi çıxılmaz, çətin vəziyyətə salan Fransa kimi Qərb dövlətləri artıq bu gün atəşkəsə çağırır, sülh danışıqlarının aparılması üçün atəşkəs razılığının vacib olduğunu bəyan edirlər. Təkcə bəyan etmirlər, həm də əks təqdirdə, Rusiyanı yeni sanksiyalar paketi ilə hədələyirlər.

Belə ki, Almaniyanın yeni kansleri Fridrix Mertz, Fransa Prezidenti Emmanuel Makron, Polşanın Baş naziri Donald Tusk və Böyük Britaniyanın Baş naziri Kir Starmer bir neçə gün əvvəl Kiyevdə danışıqlar aparıblar. Müzakirələrdən sonra Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski Avropa liderləri ilə birlikdə Ağ evin rəhbəri Donald Trampa zəng edərək, Ukrayna və müttəfiqlərinin 12 maydan etibarən quruda, havada və dənizdə ən azı 30 gün müddətində tam və qeyd-şərtsiz atəşkəsə hazır olduqlarını bəyan edib. Rusiyanın razılaşmayacağı halda Avropa və Amerikanın yeni sanksiyalar paketi ilə üzləşəcəyi bildirilib.

Mayın 11-də ABŞ dövlət katibi Marko Rubio Böyük Britaniyanın xarici işlər naziri David Lemmi və Almaniyanın yeni kansleri Fridrix Mertz ilə telefon danışığı aparıb. Əsas müzakirə mövzusu Ukraynadakı müharibə və onun sülh yolu ilə həlli səyləri olub. Rubio qeyd edib ki, ABŞ-ın prioriteti hərbi əməliyyatlara son qoymaq və Rusiya ilə Ukrayna arasında dərhal atəşkəsə nail olmaqdır. Vaşinqton sülhün bərqərar olması üçün səylərini davam etdirəcək. ABŞ dövlət katibi vurğulayıb ki, ABŞ və müttəfiqlərinin ümumi məqsədi var - Ukraynada müharibəyə son qoymaq və Avropada sabitliyi təmin etmək.

Polşanın Baş naziri Donald Tusk bildirib ki, münaqişənin həlli, birbaşa sülh danışıqlarına başlamaq üçün Moskva 30 günlük atəşkəslə razılaşmalıdır: "Bizim çağırışımıza cavab olaraq ruslar mayın 15-dən sülh danışıqlarını təklif etdilər. Lakin dünya dərhal və qeyd-şərtsiz atəşkəslə bağlı dəqiq qərar gözləyir. Ukrayna hazırdır. Qurbanlar kifayətdir".

Tusk bir gün əvvəl Kiyevdə keçirilən müttəfiqlər koalisiyasının iclasının iştirakçılarından biridir. Zelenski isə Teleqram səhifəsində yazıb ki, hər hansı müharibəni həqiqətən bitirmək üçün ilk addım atəşkəsdir.

Avropa və Qərb atəşkəsin vacibliyi haqqında indi bəyanatlar səsləndirirlər, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev isə daha əvvəl, bir il öncə bu məqamın zəruriliyini gündəmə gətirməklə daha uzaqgörən, daha güclü lider yanaşmasını bir daha təsdiqlədi.

Dövlət başçısı hələ ötən il Şuşa Media Forumunda Ukrayna ilə bağlı suala cavabında demişdi: "Elə bir dövr var idi ki, biz atəşkəsə razı olmalı olduq. Bu, 1994-cü ildə baş verdi. Bu, çox çətin qərar idi, sizi əmin edirəm və dəfələrlə Qərb ölkələrindən gələn qonaqlar mənə sual verirdilər, bu məsələ necə həll edilə bilər? Mən onlara deyirdim: mənim atam Azərbaycanı məndən az sevmirdi və ya hər hansı bir azərbaycanlıdan az sevmirdi. Ancaq o, məcburən 1994-cü ildə bu atəşkəsə razı oldu, çünki ölkəni xilas etməli idi. O zaman Azərbaycanın faktiki olaraq ordusu yox idi. Biz ordumuzu hələ yeni qururduq və bu proses sonra davam etdi və bu gün biz qürur duya biləcəyimiz ordu qurmuşuq... Təkrar edirəm, bəzən biz çətin qərarlar verməli idik ki, əsas məqsədimizə çataq. Yəni bu, uzun bir hekayədir. Ancaq bu baxımdan Azərbaycanın təcrübəsi maraqlı ola bilər".

Prezident İlham Əliyev bir neçə gün əvvəl Ağdama səfəri zamanı da atəşkəs mövzusuna toxunub: "O vaxt müharibəni dayandırmaq gənc dövləti xilas etmək üçün yeganə yol idi. Ağır bir qərar idi. Torpaqlarımızın böyük hissəsi işğal altında idi, bir milyondan çox insan evsiz-eşiksiz qalmışdı. Ancaq müharibəni dayandırmasaydıq, biz daha böyük faciə ilə üz-üzə qala bilərdik. Bu, çox müdrik, amma çətin qərar idi. Bu, bizə imkan verdi ki, Azərbaycan inkişaf yoluna qədəm qoysun. İmkan verdi ki, sabitlik bərpa edilsin, nizami ordu qurulsun, iqtisadi inkişaf üçün ilkin imkanlar yaransın. Yəni biz bütün keçmiş tarixə nəzər salarkən, təbii ki, görürük, nə qədər məqsədyönlü, düşünülmüş addımlar atılmışdır. O addımlar ki, bugünkü Azərbaycan reallıqlarını təmin edir".

Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində hansı problemlərlə qarşı-qarşıya qaldığı bəllidir. Bunlar bəlkə də eyni vəziyyətdə olan digər heç bir dövlətin öhdəsindən gələ bilməyəcəyi problemlər idi. Amma Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan bu problemləri həll edə, yeni bir dövrə, inkişaf mərhələsinə qədəm qoya bildi. Təbii ki, burada atəşkəsə nail olunması çox vacib rol oynadı. Azərbaycan öz ordusunu formalaşdırdı, iqtisadiyyatını qurdu, "Əsrin müqaviləsi" imzalandı ki, bunun da ölkəmizin həyatında rolu olduqca böyükdür. Bu gün artıq güclü, ərazi bütövlüyünü, suverenliyini tam təmin etmiş Azərbaycan var. Bütün bunlara isə ölkəmiz kiməsə arxalanmadan, hansısa dəstəyi almadan öz gücünə nail olub.

Prezident İlham Əliyevin yuxarıda qeyd edilən və bir il əvvəl səsləndirdiyi fikrlərini bu gün artıq hamı etiraf edir. Ukraynanı müharibəyə sürükləyən Makron kimiləri də, müharibənin davam etməsini istəyən digər Qərb dövlətləri də, Ukraynanın özü də gec də olsa atəşkəsin zəruriliyini anlayıblar.

Atəşkəsə nail olunacağını isə birmənalı şəkildə demək mümkün deyil. Çünki artıq vurğuladığımız kimi, vəziyyət həm çox mürəkkəb hal alıb, tərəflərin razılığa gəlməsi çətin görünür. Yada salaq ki, atəşkəs çağırışından sonra Rusiya Prezidenti Vladimir Putin ilkin şərt olmadan mayın 15-də Türkiyədə danışıqlara başlamağı təklif edib. Putin qeyd edib ki, Rusiya uzunmüddətli sülhə nail olmaq üçün Kiyevlə ciddi danışıqlara hazırdır.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan həmin gün Putinə zəng edərək, bu danışıqları qəbul etməyə hazır olduğunu təsdiqləyib. Ukrayna lideri Vladimir Zelenskinin də rusiyalı həmkarı ilə görüşməyə hazır olmasını açıqlaması müəyyən ümidlər yaratsa da, prosesin sonrakı gedişi hələ ki, birmənalı şəkildə fikir yürütməyə imkan vermir. Söhbət ondan gedir ki, Zelenski Türkiyəyə səfər etmək niyyətini təsdiqləyib, amma İstanbulda  Vladimir Putindən başqa heç bir Rusiya nümayəndəsi ilə görüşməyəcəyini bəyan edib. O, şəxsən mayın 15-də Rusiya lideri Vladimir Putini gözləyəcəyini açıqlayıb.

Ukrayna Prezident Ofisi rəhbərinin müşaviri Mixail Podolyak da deyib ki, İstanbulda daha aşağı səviyyədə mümkün ikitərəfli görüş mənasızdır.

Rusiya tərəfi bəyan edib ki, İstanbulda keçiriləcək Ukrayna ilə danışıqlarda nümayəndə heyətinə xarici işlər naziri Sergey Lavrov rəhbərlik edəcək. Nümayəndə heyətinə Rusiya Federasiyası Prezidentinin xarici siyasət üzrə köməkçisi Yuri Uşakov da daxil edilib.

Digər tərəfdən, Ukraynanın 30 günlük atəşkəs çağırışına Rusiya tərəfinin razı olacağı mümkün görünmür. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin  rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova Qərb ölkələrinin 30 günlük atəşkəs mövzusunda israr etməsi barədə danışıb. Onun sözlərinə görə, Qərb bu addımı qarşı tərəfin nəfəs alması üçün atır. 

Ukraynanın Almanya və Fransa tərəfindən müharibəyə hazırlandığını bildirən M.Zaxarova xatırladıb ki, eyni hal daha əvvəl də yaşanıb.

"O zaman Almaniyanın keçmiş kansleri Angela Merkel və Fransanın sabiq prezidenti Fransua Olland heç kimin Minsk razılaşmalarını yerinə yetirməyi planlaşdırmadığını və Ukraynanın Donbas problemini güc yolu ilə həll etməyə hazırlaşdığını söyləmişdilər. Zaman qazanmaq üçün isə anlaşmalara ehtiyac duyulduğunu bildirmişdilər. Bənzər hal indi də yaşanır. Eyni ölkələr Ukrayna ordusunun nəfəs alması və Rusiya ilə döyüşü davam etdirmək üçün hərbi imkanlarını bərpa etməyə görə 30 günlük atəşkəsə çağırış edirlər".

ABŞ Prezidenti Donald Tramp Ukraynanı rusiyalı həmkarı Vladimir Putinin təklif etdiyi və mayın 15-də Türkiyədə baş tuta biləcək danışıqlara dərhal razılaşmağa çağırıb.

ABŞ Dövlət Departamentinin keçmiş xüsusi nümayəndəsi Kurt Volker hesab edir ki, indi Ukraynada 30 günlük atəşkəs mümkün deyil, çünki Rusiya tərəfi döyüşləri davam etdirmək istəyir. Volker əmindir ki, nə vaxtsa hətta daimi atəşkəs də reallığa çevriləcək, lakin hazırda Putin buna hazır deyil: "O, atəşkəs istəmir, qarşı tərəf qüvvələrinin yay hücumunda nəyəsə nail olub-olmadığını görmək istəyir. Ona görə də sadəcə buna hazır deyillər".

Bununla belə, diplomat Rusiyaya maliyyə və hərbi təzyiqlərin Putini güzəştə getməyə məcbur edəcəyini düşünür: "Bu, onun "Yaxşı, indi atəşkəsə razılaşmalı olduğumuz andır" deməsinə səbəb olacaq. Bu, payızda və ya gələn il baş verə bilər, məncə, bu ilin sonuna qədər bu nöqtəyə çatacağıq".

"Valday" klubunun eksperti Andrey Kortunov isə hesab edir ki, mövqelər açıqlanıb və onlar arasında hələ də ciddi fikir ayrılıqları var: "Hər iki tərəfin hərbi əməliyyatları dayandırmağa hazır olduğunu fərz etsək belə, Rusiya tərəfinin Ukrayna rəhbərliyinin razılığa gəlmək qabiliyyətinə ciddi şübhələri var. Göründüyü kimi, yaxın bir neçə gündə Amerika tərəfinin də iştirakı ilə məsləhətləşmələr aparılacaq. İnanıram ki, müəyyən şans var, lakin danışıqların başlanacağını və döyüşlərin dayandırılacağını söyləmək tezdir".

O əlavə edib ki, Putin danışıqları 2022-ci ilin yazında dayandığı nöqtədən bərpa etməyi təklif edir, lakin üç il ərzində vəziyyət kəskin şəkildə dəyişib: "Münaqişənin öz dinamikası var və bu gün onu dayandırmaq daha çətindir. 2022-ci ilin aprelində yeni regionlar hələ Rusiyanın tərkibinə daxil edilməmişdi, Ukrayna hələ Qərb silahları ilə bu qədər təmin edilməmişdi, Kiyevlə onun Qərb tərəfdaşları arasında belə səviyyədə qarşılıqlı əlaqə yox idi. Aydındır ki, 2022-ci ilin ilkin razılaşmalarına əsaslanaraq, hansısa formada düzəliş edilməli olacaq".