Qan azlığı, böyrək çatışmazlığı, doğuş travmaları… Erkən nikahın bitməyən fəsadları

Erkən nikah XXI əsrin aktual problemlərdən biri olaarq qalır. Hüquqi baxımdan qadağan olunmasına baxmayaraq, xüsusilə bölgələrdə qız uşaqlarının hələ yetkinlik yaşına çatmamış ailə həyatı qurmağa məcbur edilməsi halları təəssüf ki, ara-sıra deyil, davamlı xəbərlərlə müşahidə olunur. Qeyd olunur ki, bu hal nəinki uşaqların hüquqlarının pozulması, həm də onların sağlamlıq, təhsil və sosial gələcəklərinə ciddi zərbədir. 

Rəsmi statistikaya görə, 2024-cü il üzrə respublikanın 14 iqtisadi rayonunda ümumilikdə 185 nəfər 17 yaşında rəsmi nikaha daxil olub. Üzrlü səbəbləri əsas gətirən belə şəxslərə icra orqanları tərəfindən vaxtından əvvəl evliliyə rəsmən icazə verilib. Lakin qeyd etmək yerinə düşər ki, elə həmin qəbul edilən qanun layihəsinə əsasən, 17 yaşında evliliyə imkan verən istisna hallarla bağlı müddəa ləğv edildi. 

Qanuna dəyişiklik edilənə qədər Bakıya daxil olan rayonlar arasında 17 yaşındakı şəxslərin nikahının rəsmiləşdirilməsilə bağlı Sabunçuda 4, Xəzərdə 2, Pirallahıda isə 1 hal qeydə alınıb. Bakının digər rayonları – Binəqədi, Nəsimi, Nizami, Nərimanov, Yasamal, Xətai, Suraxanı, Səbail, Qaradağda isə bənzər hallar baş verməyib.  Toyuqlu pizza

Qarabağ iqtisadi rayonu respublika üzrə rəsmi evlilik yaşına çatmadan, icra orqanlarına üzrlü səbəblərdən müraciət edən və 17 yaşda evlilik halının ən çox olduğu bölgədir. Region üzrə bu hal ən çox Bərdə rayonunda qeydə alınıb. Bir il ərzində Bərdədə 17 erkən nikah halı qeydə alınıb. Bərdədən sonra 17 yaşda rəsmiləşən nikah sayı Ağcabədidə qeydə alınıb - 12. Region üzrə sadəcə Şuşada bənzər hal qeydə alınmayıb. Füzuli, Xocalı və Xocavənddə il ərzində sadəcə 17 yaşında 1 nikah halı qeydə alınıb. Bənzər göstəriciləri Tərtərdə 6, Ağdamda isə 3-dür. 

Erkən nikahın tibbi və sosial fəsadları

Tibbi baxımdan erkən nikah və hamiləlik qız uşaqlarının sağlamlığı üçün olduqca təhlükəlidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, 15-19 yaş arasında olan qızlarda hamiləlik zamanı ana və uşaq ölümü riski 20 yaşdan yuxarı qadınlara nisbətən iki dəfə çoxdur. Azərbaycanda dəqiq statistika əlçatan olmasa da, müxtəlif tibb müəssisələrinin qeydləri göstərir ki, erkən yaşda ana olan qızlar arasında qan azlığı, böyrək çatışmazlığı, doğuş travmaları və psixoloji sarsıntılar olduqca yayğındır.

Həkim-ginekoloq Səbinə Məmmədova erkən nikahın fəsadları ilə bağlı deyir:

“Bədən tam formalaşmamış bir qızın hamiləliyi həm onun həyatına, həm də doğulacaq uşağın sağlamlığına ciddi təhlükədir. Həmçinin bu yaşda hamiləlik psixoloji baxımdan da ciddi fəsadlara yol açır – depressiya, özünə qapanma, ailə zorakılığına dözmək kimi hallarla tez-tez qarşılaşırıq”.

Qanundan yayınmaq üçün erkən nikah prosesini sürətləndirirlər

Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin, o cümlədən Elm və təhsil komitəsinin üzvü, deputat Ceyhun Məmmədov da məsələnin ciddiliyinə dəfələrlə toxunub. Onun sözlərinə görə, təkcə qanunlarla deyil, ictimai şüurda dəyişikliklərlə problemin qarşısını almaq vacibdir:

“Bir müddət əvvəl Milli Məclisdə bu mövzuda qanuna dəyişiklik də qəbul edildi. İyulun 1-dən 17 yaşlı şəxslərin rəsmi nikahına imkan verən istisna halları ilə əlaqədar icazələr ləğv edilir, o cümlədən əksəriyyəti erkən evlilik olan qohum nikahları qadağan edilir. Lakin görürük ki, insanlar həmin qanundan yayınmaq üçün iyulun birinə qədər erkən nikah proseslərini daha da sürətləndirməyə çalışırlar. Bu onu göstərir ki, qanun yetərli deyil – insanların düşüncəsi dəyişməlidir”.

Valideynlər qız övladlarını yük kimi görürlər

Deputat xüsusilə valideyn məsuliyyətsizliyini vurğulayır.

“Valideynlər bəzən qız övladlarını bir yük kimi görür və onlardan tez xilas olmağa çalışırlar. Bu isə həm cəmiyyət, həm də dövlət üçün təhlükəli bir tendensiyadır” – deyə, C. Məmmədov əlavə edib.

Onun fikrincə, erkən nikahların qarşısını almağın əsas yollarından biri maarifləndirmədir:

“Maarifləndirmə və təbliğat vacibdir. Valideynlərə izah etmək lazımdır ki, erkən nikah onların övladlarının gələcəyinə necə zərər verir. Bütün strukturlar - məktəblər, ictimai təşkilatlar, hüquq-mühafizə orqanları bu prosesdə fəal olmalıdır. 

Əgər məktəb görürsə ki, 15 yaşında qız dərsə gəlmir, bu dərhal araşdırılmalı və müvafiq strukturlara məlumat verilməlidir. Məktəblərin, komissiyaların və hüquq-mühafizə orqanlarının üzərinə böyük məsuliyyət düşür”.

C. Məmmədov söyləyib ki, cəmiyyətin bütün təbəqələri – vətəndaşlar, müəllimlər, din xadimləri, yerli icra orqanları – bu məsələdə birgə fəaliyyət göstərməlidir:

“Bu problemə laqeyd yanaşmaq olmaz. Cəmiyyətin bütün üzvləri bu məsələyə həssas yanaşmalıdır. Əks halda, erkən nikahlarla bağlı fəsadlar dərinləşəcək – boşanmalar artacaq, ailə dəyərləri sıradan çıxacaq”.

Qadağalar kifayət deyil, təhsil, maarifləndirmə və ictimai qınaq olmalıdır

Araşdırmalardan gəlinən nəticə budur ki, Azərbaycanda erkən nikah problemi yalnız bir qrupun deyil, bütün cəmiyyətin problemidir. Qanunların mövcudluğu kifayət deyil - təhsil, maarifləndirmə və ictimai qınaq mühüm alətlərə çevrilməlidir. Valideyn məsuliyyəti artırılmalı, məktəblər şagirdlərinin davamiyyətinə diqqətlə yanaşmalı, hüquq-mühafizə orqanları isə bu məsələyə ciddi nəzarət etməlidir. Ən əsası isə, bu mövzuda davamlı ictimai dialoq qurulmalı, hər bir vətəndaşın şüurunda bu cür nikahların təhlükəli olduğu aydın şəkildə formalaşmalıdır. 

Deputat Ceyhun Məmmədovun da qeyd etdiyi kimi, əgər biz bu prosesin qarşısını almasaq, bizi gələcəkdə daha ağır sosial problemlər gözləyir. 

A.Zeynalov 

Yazı “Jurnalist Araşdırmaları Mərkəzi” İB-nin Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yardımı ilə həyata keçirdiyi “Erkən nikah əleyhinə ictimai maarifləndirmənin gücləndirilməsi” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.