Qəzza sammiti Trampın planının icrasına beynəlxalq dəstək məqsədi daşıyır Politoloq

"Qəzza sammitinin tamamilə sülhə nail olacağını demək hələ tezdir. Təbii ki, sülh ehtimalları mövcuddur və bu istiqamətdə səylər güclənir. Lakin hələ də gizli qalan, həll olunmamış məsələlər qalmaqdadır".

Bu fikirləri Redaktor.az-a politoloq Asif Nərimanlı Misirdə keçirilən Qəzza sammitindən sonra sülhün əldə edilməsi ehtimalından danışarkən bildirdi.

Onun sözlərinə görə, ABŞ Prezidenti Donald Trampın Qəzza ilə bağlı 20 bənddən ibarət planının birinci mərhələsi artıq icra olunub:

"Bu mərhələdə əsas məqsəd girovların qarşılıqlı şəkildə azad edilməsi idi. Həm İsrail, həm də HƏMAS bu prosesdə maraqlı tərəfdir. Çünki girovlar məsələsi İsraildə, xüsusən də hakimiyyətə qarşı ciddi etirazlara səbəb olur. Netanyahu hökuməti girovların azad edilməsi ilə ictimai narazılığı azaltmağa çalışır. HƏMAS isə bu yolla İsraildə həbsdə olan yüzlərlə fələstinlinin azad edilməsinə nail olur. Bu baxımdan Trampın Qəzza planının birinci mərhələsi hər iki tərəf üçün məqbuldur və məhz buna görə onun icrası nisbətən asan həyata keçirildi. Lakin əsas həlledici mərhələ ikinci mərhələ hələ qarşıdadır və onun icrası ilə bağlı bir sıra şübhələr, problemlər mövcuddur.

İkinci mərhələdə HƏMAS-ın tərksilah edilməsi və Qəzzanın idarəçiliyindən uzaqlaşdırılması nəzərdə tutulur. Bu məsələ həm HƏMAS, həm də İsrail üçün ciddi problem yaradır. Çünki HƏMAS üçün silahı yerə qoymaq və Qəzzanın idarəçiliyindən çıxmaq faktiki olaraq siyasi təşkilatın mövcudluğunun sona çatması deməkdir. İsrail isə bu qədər uzunmüddətli müharibədən sonra Qəzzaya nəzarəti tamamilə əldən vermək istəmir. Digər tərəfdən, Qəzzanın beynəlxalq idarəçiliyə verilməsi planlaşdırılır. Lakin bu ideya nə HƏMAS, nə də İsrail tərəfindən tam qəbul edilir. İsraildə də bu məsələyə dair vahid mövqe yoxdur".

Siyasi şərhçi əlavə etdi ki, Qəzza sammitinin əsas məqsədi, əslində, Trampın planının ikinci mərhələsinin icrasına beynəlxalq dəstək formalaşdırmaqdır:

"ABŞ sammitə Avropa və ərəb ölkələri də daxil olmaqla müxtəlif regionlardan dövlətləri dəvət etməklə beynəlxalq ictimai rəyi öz planı ətrafında birləşdirməyə çalışır. Bu həm də HƏMAS və İsrailə təzyiq vasitəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Əgər tərəflərdən biri və ya hər ikisi planın ikinci mərhələsinə qarşı çıxarsa, bu, beynəlxalq ictimaiyyətin etirazı ilə qarşılanacaq. Beləliklə, Tramp bu planın icrasını “beynəlxalq dəstək arxasında” həyata keçirmək niyyətindədir. Mövcud vəziyyət göstərir ki, həm HƏMAS-ın, həm də İsrailin planın ikinci mərhələsindən imtina etmək imkanları əvvəlki dövrlərlə müqayisədə xeyli azalıb. HƏMAS silahı yerə qoymaq istəməsə də, onun mövqelərinin güclənməsinə səbəb olan əsas dəstək bəzi ərəb ölkələrinin, o cümlədən Türkiyənin dəstəyi artıq zəifləyib. Bu ölkələrin Qəzza sammitində iştirakı, əslində, Trampın planına razılıq vermələri kimi qiymətləndirilə bilər ki, bu da HƏMAS-ın müqavimət imkanlarını zəiflədir. İsrail üçün də əvvəlki kimi sərt etiraz etmək və müqavimət göstərmək asan deyil. Çünki Qəzzaya qarşı müharibə beynəlxalq ictimaiyyətin kəskin reaksiyasına səbəb olub, nəticədə Avropa ölkələri Fələstini müstəqil dövlət kimi tanımağa başlayıblar. Bu da ABŞ-nin prosesi daha aktiv şəkildə nəzarətə götürməsinə gətirib çıxarıb".

Müsahibimiz vurğuladı ki, İsrailin Qəzzada tam məqsədlərinə nail olması yalnız ABŞ-nin dəstəyi ilə mümkündür. Onun sözlərinə görə, Tramp administrasiyası isə Qəzzada İsrailin tam nəzarətini deyil, müvəqqəti beynəlxalq idarəetmə modelini dəstəkləyir.

"Planın əsas müddəalarından biri də Qəzzada müvəqqəti beynəlxalq komitənin yaradılmasıdır. Bu komitə bölgənin bərpası və həyatın normallaşdırılması prosesinə nəzarət edəcək, daha sonra isə Qəzza silahlı mübarizədən imtina etmiş Fələstin administrasiyasına təhvil veriləcək. Bu isə İsrail üçün tam qəbul edilən variant deyil. Netanyahu səviyyəsində də bu plana etirazlar səslənir. Buna görə də Qəzza sammitinin tam sülhə gətirib çıxaracağı hələ ki, real görünmür. Lakin mövcud şərtlərə əsasən, hər iki tərəfin müqavimət göstərmək imkanları məhdudlaşdığından, Trampın Qəzza planının ikinci mərhələsinin icra olunma ehtimalı artıb. Bununla belə, bu, planın bütün bəndlərinin mütləq şəkildə həyata keçiriləcəyi anlamına gəlmir. Çünki proses hələ də müəyyən risklər və təxribat ehtimalları ilə müşahidə olunur. Hadisələrin gedişatı göstərəcək ki, bu plan tam icra ediləcəkmi, yoxsa yeni qarşıdurmalar yaranacaq. Hazırkı vəziyyətdə görünən budur ki, Tramp administrasiyası Qəzza planının həyata keçirilməsi üçün real imkanlar əldə edib, lakin həm HƏMAS-ın, həm də İsrailin müqavimət potensialı əvvəlki dövrlərlə müqayisədə xeyli zəifdir", - deyə Asif Nərimanlı fikirlərini tamamladı.

Nuriyyə NATİQQIZI