Rusiya geri çəkilməli olacaq: Rəsmi üzr və kompensasiya Azərbaycanın haqqıdır

Azərbaycan Hava Yollarına məxsus “Embraer-190” sərnişin təyyarəsinin Çeçenistanın paytaxtı Qroznı səmasında vurulmasından 1 il ötür. 

Azərbaycan dövləti və xalqı, eyni zamanda beynəlxalq ictimaiyyət 2024-cü il dekabrın 25-də Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında 38 nəfərin ölümü, 29 nəfərin isə yaralanması ilə nəticələnən faciəli qəzaya obyektiv hüquqi qiymət veriləcəyini gözləyir. 

Çünki bu, adi texniki qəza olmayıb və sərnişin təyyarəsinə atəş açılıb. Zədələnən hava gəmisi isə sonra qəzalı vəziyyətdə Rusiya ərazisindən çıxarılaraq Qazaxıstanın Aktau limanına yönləndirilib. 

Bakıdan Qroznıya uçan təyyarənin vurulmasına görə Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Cənub Hərbi Dairəsinin Hava Hücumundan Müdafiə sistemini idarə edən hərbçilər  məsuliyyət daşıyır. Çox keçmədən onların adları də məlum oldu. Qısa müddətdə aydın oldu ki, təyyarəyə atəş açmaq əmrini Hava Hücumundan Müdafiə 4-cü qvardiya ordusunun 51-ci hava hücumundan müdafiə diviziyasının komandiri, general-mayor Aleksandr Vasilyeviç Tolopilo verib. 

Təyyarəyə atəş açan döyüş ekipajına isə kapitan Dmitri Paladçuk rəhbərlik edib. Əmrin verilməsi və yerinə yetirlməsini əks etdirən videogörüntülərdən aydın olur ki, hərbçilər Qroznının hava məkanına daxil olan obyektin dron deyil, sərnişin təyyarəsi olduğunu bilib. Buna baxmayaraq, mülki təyyarəyə “Pansir-S” HHM sistemindən atəş açılıb. 

Azərbaycan tərəfi sözügedən faktları dəfələrlə Rusiyaya təqdim etsə də rəsmi Moskva hələ də bunu görməzdən gəlir. “Azadlıq” radiosunun Qazaxıstan xidməti qəzanın ildönümü ilə bağlı məqaləsində təyyarənin vurulduğunu təsdiq edən dəlilləri bir daha qeyd edib. 

Qəza zamanı yaralanmış 71 yaşlı Nurulla Siracov Bakıdan havaya qalxdıqdan təxminən 40 dəqiqə sonra təyyarənin yaxınlığında iki güclü partlayış baş verdiyini deyib. “Güclü gurultu qopdu və təyyarə havada yelləndi, sərnişinlər qorxaraq qışqırmağa başladılar. Ayağım sanki zədə almışam kimi çox ağrımağa başladı. Əllərimlə ayağıma toxundum, amma heç nə yox idi.   İnsanlar ayağa qalxdı, qadınlar ağladı. Stüardessalar onları sakitləşdirdilər: 

“Yaxşı, yerlərinizə qayıdın”.Hamı oturdu və bu dəfə yenə zərbə oldu. Bu, birincidən daha güclü idi. Məndən bir neçə metr aralıda təyyarədə bir dəlik gördüm və hava “xış-xış” səslə içəri dolmağa başladı. Təyyarə sanki ipdən asılı qalmış kimi sola-sağa, yuxarı-aşağı yellənirdi. İnsanlar qışqırırdılar. 

Bir qız “ayağım, ayağım” deyə ağlayırdı. Kəndimizdən olan başqa bir kişi isə “böyrəklərim” deyə qışqırırdı. Qəlpədən, yoxsa başqa bir şeydən yaralanmışdı, bilmirəm. Təyyarənin arxa oturacağında oturmuşdum, onun qışqırığını eşitdim, amma onu görə bilmirdim”,-Siracov bildirib. 

Sonradan beynəlxalqa ekspertlər qrupunun apardığı araşdırmalar zamanı “Pansir-S” raketinin buraxdığı qəlpələrin AZAL-a məxsus təyyarənin gövdəsində, quyruq hissəsində dəliklər açdığı isbat olundu. Hətta təyyarənin salonuna daxil olan qəlpələr  bir neçə sərnişini və təyyarə bələdçisini yaralamışdı. 

Nəticədə, nasaz vəziyyətə düşən təyyarə idarəetmədən çıxaraq qəzaya uğrayıb. Rusiyalı hərbçilərin cinayəti bununla yekunlaşmayıb. Ukrayna dronlarına qarşı “xalça” əməliyyatının keçirilməsi barədə nəinki Qroznı hava məkanı bağlanmayıb, hətta bu barədə Azərbaycan təyyarəsinin pilotları məlumatlandırılmayıb. 

Vurulduqdan sonra qəzalı vəziyyətə düşən təyyarəyə eniş etmək üçün məsafəcə daha yaxın olan Mineralnı-Vodı, Vladiqafqaz, Mahaç Qala, Beslan hava limanlarının birinə yönəldilməyib. Hava gəmisi bilərəkdən Rusiya hava məkanından çıxarılıb və Aktau hava limanına göndərilib. 

Yalnız pilotların peşəkarlığı sayəsində təyyarəni 90 dəqiqəyə yaxın havada saxlamaq, sonra çətinliklə də olsa Aktau yaxınlığındakı boş əraziyə  eniş etmək mümkün olub. Pilotlar öz həyatını qurban vermək hesabına 29 nəfərin sağ qalmasına nail olublar. 

Baş vermiş faciədən bir il ötməsinə baxmayaraq, Rusiya hələ də bu cinayətə yol vermiş hərbçiləri məsuliyyətə cəlb etməyib. Üstəlik, Rusiya rəhbərliyi indiyə qədər təyyarənin vurulmasına görə rəsmən üzr istəməkdən və dəymiş ziyanla bağlı kompensasiya ödəməkdən yayınır. 

Rəsmi Moskva bununla yol verdiyi cinayəti gizlətməyə çalışır. Çünki Rusiya sərnişin təyyarəsinə atəş açaraq çoxsaylı insan tələfatına səbəb olan hərəkətə yol verməklə  “Mülki Aviasiya haqqında” 1944-cü il Çikaqo Konvensiyasını və “Beynəlxalq Hava daşımaları üçün müəyyən qaydaların unifikasiyası haqqında” 1999-cu il Monreal Konvensiyalarının tələblərindən yaranan öhdəlikləri pozub. 

"Mülki Aviasiya haqqında Konvensiya"ya görə, razılığa gələn  hər bir dövlət uçuş zamanı mülki hava gəmilərinə qarşı silahdan istifadə etməkdən çəkinməli və ələ keçirildiyi halda, təyyarənin göyərtəsində olan şəxslərin həyatına, onların təhlükəsizliyinə təhlükə yaranmamalıdır. 

Bununla da Rusiya BMT Nizamnaməsini də pozmuş olub. Rusiya  Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının tövsiyələrinə uyğun olaraq qəzanın halları ilə bağlı araşdırma aparılmasına mane olmağa çalışıb. 

Təyyarənin guya quş sürüsü ilə toqquşması barədə Rusiyanın yaydığı dezinformasiya cinayətin əsl səbəblərini ört-basdır etmək məqsədi daşıyırdı. Lakin Rusiya tərəfinin səyləri nəticə vermədi.  2026-cı ilin yanvar ayında beynəlxalq komissiya qəzanın səbəbləri ilə bağlı yekun rəyini açıqlayacaq. Çox güman ki, komissiya obyektiv mövqe tutacaq. 

Çünki Rusiyanın mövqeyi ilə nə Azərbaycan, nə Qazaxıstan, nə də Braziliya tərəfi razılaşa bilər. Qazaxıstan tərəfi ilk gündən obyektiv yanaşma nümayiş etdirib və təyyarənin vurulması faktını etiraf edib. Eləcə də Braziliya tərəfinin reallığı danması “Embraer” şirkətinin beynəlxalq nüfuzuna zərbə vura bilər. 

Ona görə də Rusiya yaxın vaxtlarda fakt qarşısında qalacaq. Bu isə Rusiyanın hava məkanının təhlükəsiz olmadığına dair qənaəti möhkəmlədəcək. Beləliklə, başqa dövlətlərin mülki aviasiya sahəsində Rusiya ilə əməkdaşlıq sahəsində imzaladıqları razılaşmalara etimad azala bilər.

Müşfiq Abdulla
"Cebheinfo.az"

Açar sözlər: Rusiya Azərbaycan “Embraer-190”

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin