Rusiya qazının Avropaya nəqli dayanır

Ukrayna hökumətinin “Qazprom”la qaz sazişinin müddətini uzatmamaq qərarı Aİ-ni yeni qaz mənbələrinə üz tutmağa vadar edir

Gələn ayın sonunda Rusiya ilə Ukrayna arasındakı qaz tranzitinə dair dövlətlərarası sazişin hüquqi qüvvəsi başa çatır. Rəsmi Kiyev 5 il əvvəl “Qazprom” ilə “Naftoqaz” arasında imzalanmış sazişin müddətinin uzadılmayacağını bəyan edib. Ancaq Avropa İttifaqının (Aİ) bəzi rəsmiləri sazişin müəyyən dövrə artırılması məsələsində Ukraynanı fikirləşməyə dəvət edir. Çünki Rusiyanın Ukrayna üzərindən Avropaya ildə 40 milyard kub.metr təbii qaz tranzitini təmin edən kəmərin dayandırılması Avropanın 10-a yaxın ölkəsinə qaz nəqlinin də qapanması demək olacaq. Ona görə də, qaz nəqlinin davam edə biləcəyinə dair ehtimallar da ortada qalmaqdadır.

Avropanın Azərbaycan qazına tələbi daha da artır

Avropanın qaz anbarlarında kifayət qədər resurslar yığılsa da, mövcud ehtiyatların qış mövsümü üçün yetərli olacağı, sonrakı dövrdə yeni təminat mənbələrinə ehtiyacın artacağı bildirilir. Aİ-nın enerji məsələləri üzrə komissarı Kadri Simson vurğulayıb ki, qısamüddətli perspektivdə təbii qaz anbarlarının səviyyələri aşağı düşəcək, sıxılmış qaz ehtiyatı da nəzərəçarpacaq həcmdə deyil, alternativ resurslar formalaşdırmağı indidən düşünmək lazımdır. Ona görə də, Aİ-nin daxilində Rusiya qazının alışının davam etdirilməsinə dair fikir ayrılıqları davam edir. Avropa ölkələrinin bir çoxu Ukrayna-Rusiya qaz kəmərinin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasını məqsədəuyğun hesab etmir, Macarıstan, Slovakiya, Avstriya, Bolqarıstan öz ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin çətin vəziyyətə düşəcəyindən narahatdır. Digər Mərkəzi Avropa ölkələri də qaz bazarındakı mürəkkəb şəraiti nəzərə alaraq tranzit kəmərinin tam qapadılmasına qarşıdır.

Rusiya Federasiyası baş nazirinin müavini Aleksandr Novak isə qaz tranzitində Kremlin tərəfdaş ölkələrlə əlaqələrinin müxtəlif sxemlər üzrə diversifikasiya olunacağını xatırladaraq təbii qazın Ukrayna üzərindən Avropaya nəqlinə davam etməyə hazır olduqlarını da bildirib. O, həmin kəmərin işinin dayanacağı təqdirdə belə Avropaya digər marşrutlarla qaz çatdırılmasının mümkünlüyünü diqqətə çatdırıb. Belə ki, Rusiya qazının alternaiv variantlar kimi “Balkan axını” qaz kəməri və “Cənub-Qərb” boru kəmərləri ilə Avropa bölgəsinə çatdırılması nzərdən keçirilir.

Ancaq bu nəql sxemi müəyyən çətinliklər yaradır. Çünki Avropanın müxtəlif bölgələrinə Ukraynadan yan keçən nəql sisytemlərini birləşdirmək üçün inftastrukturlar yenilənməli, qazötürücü şəbəkələr və kollektorlar birləşdirilməlidir. Bunlar isə əlavə texniki-maliyyə xərcləri tələb edir. Bu vəziyyətdə isə Avropa üçün ən işlək və asan qaz təminatı sistemi TAP kəməri hesab edilir.

10 ayda 20,7 milyard kubmetr qaz ixrac edilib

Bütün baş verən proseslər, mürəkkəb siyasi situasiyalar  Azərbaycan qazının Avropaya nəql həcmlərinin artırılmasını daha aktiv fazaya keçirir. Aİ yeni çağırışlar fonunda Azərbaycandan nəql edilən qazın ən azı 2 dəfə artırılmasını istəyir. 2020-ci ilin sonlarından Aİ bölgəsində qaz nəqlini təmin edən TAP-la hazırda Avropanın 10 ölkəsinə ildə təxminən 11 milyard kub.metr yanacaq ixrac olunur. Bu nəql imkanı cari ilin ötən dövrlərində bir qədər də artıb. 2024-cü ilin yanvar-oktyabr ayları üzrə respublikamızda 41,5 milyard kub.metr təbii qaz hasil edilib ki, onun 10,9 milyard kubmetri “Azəri-Çıraq-Günəşli”, 22,9 milyard kubmetri “Şahdəniz”, 1,3 milyard kubmetri “Abşeron”, 6,4 milyard kubmetri SOCAR üzrə hasil olunub. Ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən hasilat 1,4 milyard kub.metr artıb.

Nəticədə Azərbaycanın qaz nəqli də yüksəlib. Belə ki, hesabat dövründə xaricə qaz satışı 20,7 milyard kubmetr təşkil edib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 4,6 faiz çoxdur. Avropaya 10,6 milyard kub.metr, Türkiyəyə 8,2 milyard kubmetr, Gürcüstana isə 1,9 milyard kubmetr qaz satılıb. Aİ ölkələrinə nəql edilən qazın aylıq həcmi təxminən 1,1 milyard kubmetrə yaxındır ki, bu da ilin sonunda cəmi ixracın 12 milyardı keçməsinə səbəb olacaq. Yəni, Azərbaycan 2024-cü ildə Avropaya əlavə olaraq 1 milyard kubmetrdən çox qaz göndərəcək.

2027-ci ildə Aİ-yə ixracın həcmi 20 milyard kubmetrə çatacaq

Azərbaycanın qaz hasilatı hazırda hər il artımla müşahidə edilir və 2027-ci ildə ümumi hasilatı səviyyəsinin 50 milyard kub.metri ötəcəyi proqnozlaşdırılır. Həmin yanacağın təxminən 20 milyard kub.metri yerli əhalinin və sənayenin tələbatına, 10 milyard kub.metri Türkiyə və Gürcüstana nəql olunacaq, qalan 20 milyard kub.metr qaz isə Avropaya nəql olunacaq. Beləliklə, Azərbaycan Avropa Komissiyası ilə 2022-ci ildə imzalanmış sazişin tələblərinə uyğun olaraq 2027-ci ildə ixracın həcmini 20 milyard kubmetrə çatdırmaqla öz öhdəliyini tam həcmdə yerinə yetirəcək.

E.CƏFƏRLİ