Sabitliyə doğru yol: 3+3 əməkdaşlıq modeli və Qafqaz

Son illər Cənubi Qafqaz bölgəsi geosiyasi baxımdan mühüm dəyişikliklərin mərkəzində yer almaqdadır. Qarabağ münaqişəsinin hərbi mərhələsinin sona çatması, regionda yeni reallıqların formalaşması və sülh gündəliyinin aktuallaşması nəticəsində əməkdaşlıq üçün yeni platformalara ehtiyac yaranıb.

Məhz belə bir şəraitdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə irəli sürülən “3+3 formatı” - Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın Rusiya, Türkiyə və İranla birgə əməkdaşlığına əsaslanan bir model – regionun gələcək inkişafına dair strateji yanaşma kimi diqqət mərkəzinə düşüb. Bu format sadəcə diplomatik mexanizm deyil, həm də bölgənin taleyini öz əlləri ilə müəyyənləşdirməyi hədəfləyən regional özünütəşkil modeli kimi qiymətləndirilə bilər. Məqalədə bu formatın əhəmiyyəti, qarşısındakı çətinliklər və onun Cənubi Qafqazın gələcək siyasətinə təsiri təhlil olunacaq.

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a danışan politoloq Elçin Xalidbəyli bildirib ki, Cənubi Qafqaz regionu uzun illərdir ki, geosiyasi maraqların toqquşduğu bir məkan kimi qalır:

"Lakin son dövrlərdə yeni bir təşəbbüs - “3+3 formatı” bu ərazidə əməkdaşlıq, təhlükəsizlik və sabitliyə dair fərqli bir yanaşma təklif edir. Bu formatın təşəbbüskarlarından biri və əsas təşviqedicisi Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev olub. Onun bu istiqamətdəki təşəbbüsü bölgədə yeni siyasi arxitekturanın formalaşmasına təkan verməyi hədəfləyir. 3+3 formatı regionun üç əsas dövləti - Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan ilə yanaşı, qonşu nəhənglər – Rusiya, Türkiyə və İranın bir araya gəldiyi bir əməkdaşlıq modelidir. Bu modelin əsas ideyası ondan ibarətdir ki, Cənubi Qafqazın gələcəyi regionun öz daxilindəki dialoq və razılaşmalarla formalaşsın, xarici müdaxilələr minimuma ensin".

Onun sözlərinə görə, bu platformada qonşu dövlətlərin rolu olduqca önəmlidir. Türkiyə və Rusiya regional güc olaraq siyasi, iqtisadi və hərbi baxımdan proseslərə təsir edə biləcək əsas aktorlardır. İran isə Cənubi Qafqazla tarixən bağlı maraqlara sahib olmaqla bərabər, bölgədə sabitliyin öz sərhədlərinə də təsir etdiyini anlayır. Bu baxımdan, 3+3 formatı Tehranın da maraqlarına cavab verir və İran bu modeldə fəal şəkildə iştirak etməyə hazır olduğunu bildirir.

Elçin Xalidbəyli, politoloq

Müsahibimiz bildirib ki, formata tamhüquqlu inteqrasiya üçün bəzi əngəllər də qalır. Xüsusilə Gürcüstanın Rusiya ilə diplomatik münasibətinin olmaması və bu səbəbdən formata açıq şəkildə qatılmaması ciddi bir boşluq yaradır. Gürcüstanın iştirak etmədiyi bir format isə Cənubi Qafqazın üçlük əsasının tam reallaşmasına əngəl törədir. Bu səbəbdən, Gürcüstanın bu təşəbbüsə cəlb edilməsi bölgənin gələcək regional siyasəti üçün vacib amillərdən biri olaraq qalır:

"3+3 formatı eyni zamanda regiondan kənar güclərin - xüsusilə də Qərb ölkələrinin və NATO-nun - regiondakı təsirini azaltmağa yönəlmiş bir alternativ olaraq da qiymətləndirilə bilər. Bu, bəzi dövlətlər tərəfindən pozitiv, digərləri tərəfindən isə riskli bir yanaşma kimi qəbul edilir. Amma formatın əsas fəlsəfəsi ondan ibarətdir ki, Cənubi Qafqaz ölkələri öz gələcəklərini xaricdən asılı olmadan, birgə əməkdaşlıqla müəyyən edə bilsinlər".

Son olaraq həmsöhbətimiz qeyd edib ki, ümumilikdə, 3+3 formatı Cənubi Qafqaz üçün yeni bir regional siyasətin konturlarını cızır. Bu modelin uğurla tətbiqi regionda gərginliklərin azalmasına, nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılmasına, iqtisadi inteqrasiyanın sürətlənməsinə və nəhayət, uzunmüddətli sabitliyin bərqərar olmasına zəmin yarada bilər. Bu isə yalnız regionun deyil, bütün tərəfdaş ölkələrin maraqlarına xidmət edən bir mənzərədir.

Əli Hüseynov