Şəhriyar Del Geraninin Setara şeiri haqqında bilmədikləri Orxan Saffari yazır

Əslində, istənilən şeirə oxucu və ya tənqidçinin verdiyi izah əksərən şairin dediyi ilə bir olmur. Hətta çox vaxt əsl şair nə yazdığını da bilmir.

Del Geraninin təbirincə desək, o, bu cür şeirləri özü yazmır, bu şeirləri ona deyirlər.

Mələsən, “Setara şeiri” kimi. 

Obrazlı desək, bu şeir Şəhriyar Del Geraniyə Antik Yunan Fəlsəfəsi meydana gəldiyi andan deyilməyə başlayıb.

Sabahlar gözləyənə,
qapılar – döyənə açılar.
Arzular istəyənə,
itənlər – axtarana tapılar.

“Sabahlar gözləyənə” ifadəsi nədir? Onu necə mənalandırmaq olar? Məsələn, bəlkə, sabah özü yoxdur? Gözləyən var deyə açılır elə?

Yaxud, arzu nədir? İnsanın reallığını arzular təşkil edirmi? Arzu, xəyal mücərrəddir, insan onu gerçəkləşdirir. Şəhriyar Del Gerani burada mümkün olanla olmayan nəsnələrin toqquşmasını ifadə edir.

Sabah mücərrəddir-gözləsən açılır. Arzu real deyil, istəyirsən, cəhd edirsən, reallaşır.

İtirənlər-axtarana tapılar- bunu isə ayrılıqda Heideggerin “varlıqla olmaq” arasında olan fərqinə aid etmək olar.

Balıqlar dənizlərin,
quşlar göylərin,
atlar – çöllərin duasıdı.

Üç sətirdən ibarət bu hissə daha çox sufizmə, təbiət fəlsəfəsinə yönəlikdir. Üstəlik, panteizm ideyası da poetik olaraq təzahür edib. Sufizmdə yaradılan hər şey Allahındır, elə bir növ duadır.

“Atlar-çöllərin duasıdır” ifadəsi ayrılıqda mistika, magik-realizmdir. Varlığın, canlının öz ideyasına, kökünə yönəlməsi, aidliyi isə Aristotelin “Hər varlıq öz ideyasına yönəlir” düşüncəsi ilə səsləşir.

Gəlmiş isə ömrünə
bir qadın könlüyalın
göz yaşı sevginin sərmayəsidi.

Bu misralardakı qadın isə cism yox, ruhsal məsələdir. Sevginin metafizikasına baxsaq, qadının insan ruhuna bu cür gəlməyinin, göz yaşı kimi əzabı, kədəri xatırladan anlayışın sevginin kapitalına bənzətməsi sadəcə və sadəcə möhtəşəmdir.

Xatirələr səfində
mühtəmələn
səadətli günü vardır
yetimçə bir tifilin də.
Bu gecənin qəfilində
səni düşündüm, Setara…

Səhv etmirəmsə, Prustun yaddaş fəlsəfəsi ilə bağlı hansısa bir məqalədə oxumuşdum: “Yaşananlar geriyə çevrilə bilməz, yalnız xatırlana bilər”. Sözügedən bu misralarda Şəhriyar Del Gerani yaşananları təkcə xatırlamır, həm də boylanır. Yəni, şair əslində, qadına yox, öz keçmişinə ağlayır: Məhz bu misralardakı kimi.

“Evinizin qarşısında
pəncərinizin altında dayandım və ağladım.
Demək ki,
bir kişi
evinizin qarşısında, pəncərənizin altında
dayanarmış və ağlaya bilər imiş
günlər böylə keçər imiş, Setara,
nə fərq edər
ya bir qadın bədənində, ya bir kişi bədənində?
Bir də gördün ömür dar gəlir əyninə…”

Ümumilikdə “nə fərq edər
ya bir qadın bədənində, ya bir kişi bədənində?” misraları isə gender anlayışının sevgi məhfumunda mənasızlığını göstərir.

“Ömür dar gəlir” misrası isə həm ekzistensial sıxıntıdır, həm də dərinə gedəndə Nəsiminin “Məndə sığar iki cahan” misraları ilə səsləşir.

Çiçəklərin açışını
çayların axışını
buludların yağışını sən dəyişdin, ya Rəb!

“Tanrıya üsyanın ən poetik nümunəsi” nominasiyası təşkil edilsə, heç şübhəsiz, bu misra qalib gələr.

Ömür uzandı-uzandı,
bacım yuxuyozandı,
bu sevgili gecə içrə
qarğa səsi də azandı, ya Rəb!

Qarğa səsinin ölümə, bədbəxtliyə, kədərə aid olduğunu düşünsək, Azan səsi ilə eyniləşməsi, əslində, yenidən Sufizmə yaxınlaşmadı. Yəni, hər şeyin Allaha xidmət edir. Üstəlik, hər iki səs insana ölümü xatırladır. Şəhriyar Del Geraninin bu şeirdəki qarğa səsi kədərin fon musiqisidir. Qarğa həm də təbiətdə olduğu kimi, bi şeirdə də təhliyin, tənhalığın ifadəsidir.

Görəsən çəkdirdiyim
bunca əzablar içində
getmək həvəsim də nəydi?
Sənə bir etiraf borcum qaldı, Setara:
Günahlarımı güllə kimi sıxdım ömrümə,
məndən savayı hamıya dəydi.
Yollar uzandı-uzandı,
bacım yuxuyozandı,
məni özümdən qoru, ya Rəb…

Şeiri tamamlayan bu misralarda ayrı-ayrılıqda bütün izahları özündə birləşdirir.

Həm duadır, həm boşluqdan qaçmaq.

“Məni özümdən qoru, ya Rəb” , “İnsanın ən böyük düşməni özüdür” ifadəsinin poetikasıdır.

Orxan Saffari

Gununsesi.info