Sülh müqaviləsinin yekun mətni: Ermənistan daha hansı addımları atmalıdır?

Xəbər verdiyimiz kimi, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin mətni üzrə danışıqlar prosesi artıq başa çatıb. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi danışıqların bitməsi ilə bağlı bəyanat verib. Bəyanatda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında Saziş layihəsinin mətni üzrə danışıqların yekunlaşdığı bildirilib:

"Danışıq aparılmış mətnin imzalanması üçün əsas şərtin Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünə qarşı iddiaların aradan qaldırılması məqsədilə Ermənistanın Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsi olduğu barədə Azərbaycanın uzunmüddətli və prinsipial mövqeyini bir daha diqqətə çatdırırıq. Eyni zamanda, ATƏT-in köhnəlmiş və qeyri-funksional Minsk Qrupunun və aidiyyəti strukturların rəsmi şəkildə ləğv olunmasının zəruriliyini vurğulayırıq. İki ölkə arasında normallaşma prosesi ilə bağlı bu və digər məsələlər üzrə ikitərəfli dialoqu davam etdirməyə hazırıq".

Azərbaycan xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov da sülh sazişinin mətninin razılaşdırılmasının başa çatdığını bəyan edərək, bu addımın yekun razılaşmaların əldə olunmasına yol açdığını bildirib.

Ermənistanın Xarici İşlər Nazirliyi də "Ermənistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında" sazişin layihəsi üzrə razılaşmanın əldə edilməsi və bu saziş layihəsi üzrə razılığın əldə edilməsi ətrafında danışıqların başa çatması faktını təsdiqləyib. Qeyd olunub ki, Ermənistan xarici siyasət idarəsi diplomatik kanallar vasitəsilə Bakıya Ermənistanın sülh müqaviləsi layihəsinin iki razılaşdırılmamış maddəsi üzrə Azərbaycanın təkliflərini qəbul etdiyini çatdırıb: “İrəvan Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanma vaxtını və yerini müzakirə etməyə hazırdır".

Paşinyan bəzi məqamların hələ müzakirə olunacağını qeyd etsə də, əsas məsələlər üzrə ümumi anlaşmanın artıq əldə olunduğunu deyib.

Göründüyü kimi, Azərbaycan və Ermənistan sülh danışıqlarında masa üzərində olan sənədin bütün bölmələrini razılaşdırıblar.

Qeyd edək ki, sülh sazişi layihəsi 17 maddədən ibarətdir. İndiyədək saziş layihəsinin 15 maddəsi razılaşdırılmışdı. Razılaşdırılmamış maddələrdən biri bir-birinə qarşı beynəlxalq iddialardan kənarda durmaq, digəri başqa ölkələrin nümayəndələrini Azərbaycan-Ermənistan sərhədində yerləşdirməməklə bağlı idi. Saziş layihəsinin mətni üzrə danışıqların yekunlaşdı. Amma bu sülh sazişi deyil. Sülh sazişinin imzalanması və sülh sazişinin daha dayanıqlı olması üçün Ermənistan bir sıra şərtləri yerinə yetirməli, öhdəlik götürməlidir.

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin müzakirəsi çərçivəsində Bakı İrəvandan Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadən Qarabağın Ermənistana birləşməsindən bəhs edən maddənin Konstitusiyadan çıxarılmasını tələb edir. Bundan əlavə, Paşinyan “Real Ermənistan” dedikdə, başqa şeylərlə yanaşı, ermənilərlə türk-azərbaycanlılar arasında qarşıdurmanın rədd edilməsini nəzərdə tutur. Bu mübarizəyə alternativ olaraq o, özünün “Sülh kəsişməsi” layihəsini təklif edir ki, bu layihə çərçivəsində Cənubi Qafqaz dövlətləri və onların qonşuları bir-biri ilə sərbəst ticarət edə, regionu birgə inkişaf etdirə biləcəklər. Lakin hələlik bir çox ermənilərin nəzərindən bu gözəl görüntülərin arxasında yalnız Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizinin açılması tələbləri gizlənir.

Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev bildirib ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətninin və təşəbbüsünün müəllifi Azərbaycan Respublikasıdır: "Bu, məhz Azərbaycan tərəfindən Ermənistana təqdim olunub. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı törətdiyi insanlıq əleyhinə cinayətlər və digər əməllər yaddan çıxacaq faktlar deyil. Bütün bunlar ümumi kontekstdə nəzərdən keçirilməlidir".

O qeyd edib ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları hələ də davam edir: "Prezident İlham Əliyev tərəfindən də vurğulandığı kimi, Ermənistanın konstitusiyasında dəyişməli olan məqamlar var. Məhz bu regionda davamlı sülhün bazasını və əsasını təmin etməlidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlətlərarası münasibətlərdə, münaqişələrin həllində ölkələrin konstitusiyasının dəyişdirilməsi birinci hal deyil və bu xüsusda bir sıra nümunələr mövcuddur".

Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin mətni üzrə yekun razılaşmaların əldə olunmasına dünya ölkələri tərəfindən müsbət qarşılanıb.

ABŞ dövlət katibi Marko Rubio ABŞ administrasiyası Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişi üzrə danışıqların başa çatmasını alqışlayır. Dövlət katibi İrəvan və Bakını sənədi tezliklə imzalamağa çağırıb: "Birləşmiş Ştatlar Ermənistan və Azərbaycan arasında tarixi sülh sazişinin bağlanması üzrə danışıqların başa çatmasını alqışlayır"

Fransa, İspaniya və Estoniyanın Xarici İşlər nazirlikləri Ermənistan və Azərbaycan arasında danışıqların başa çatmasını dəstəkləyiblər. Sözügedən ölkələrin Xarici İşlər nazirlikləri Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi layihəsi üzrə danışıqların başa çatması ilə bağlı bəyanat yayıblar. Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında bildirilib ki, Fransa Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi üzrə danışıqların uğurla başa çatması elanını alqışlayır və onun tezliklə imzalanmasına ümid edir.

İspaniya Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistan və Azərbaycan arasında razılaşma xəbərini alqışlayıb. Qeyd olunub ki, İspaniya Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyə sadiqliyini bir daha təsdiqləyir.

Estoniyanın xarici işlər naziri Marqus Tsahkna vurğulayıb ki, Estoniya Ermənistan və Azərbaycan arasında tarixi razılaşmanı alqışlayır. Bu, regionda sülh və sabitliyə nail olmaq üçün çoxdan gözlənilən addımdır: “Biz sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanacağına ümid edirik”.

Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbok İrəvanın Bakı ilə danışıqlarda atdığı addımları “cəsarətli güzəştlər” adlandırıb. Nazir hesab edir ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında davamlı sülh uzun illər davam edən münaqişədən sonra reallığa çevrilib.

Politoloq Zaur Məmmədov deyir ki, hazırda Avrasiyanın orta xəttində ciddi dəyişikliklər baş verməkdədir. Paşinyan Tramp və Putin arasında baş tuta biləcək mümkün razılaşmaya qədər və Ukraynada müharibənin bitməsinə qədər xarici siyasətdəki davranışlarına təcili korrektələr etmək qərarına gəlib. Ağ Evin son 5 ildəki mövqeyindən geri çəkiləcəyini bilən Paşinyan təklənəcəyindən çəkinir. Lakin, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması üçün mətndə olmayan digər 2 - 3 məsələ var. Yeni Konstitusiya da buraya daxildir. Qeyd edim ki, bölgədə sülh prosesinin yekun sənəd ilə bitməməsində maraqlı olan regional və beynəlxalq aktorlar da az deyil və çox güman ki, onlar çox yaxında şərti sərhədyanı ərazilərdə vəziyyəti gərginləşdirə bilərlər. Sirr deyil ki, Ernənistanda müxtəlif siyasi rəhbərlərin, o cümlədən N.Paşinyanın ( Tovuz döyüşləri) danışıqların getdiyi vaxtda hərbi eskalasiyaya getmək təcrübələri var. İndi də eyni addım atıla bilər. Əgər Ermənistan ordusu xaricdəki havadarları ilə birlikdə şərti sərhədlərdə hücuma başlayarlarsa, Azərbaycanın 40 km ərazidə təhlükəsizlik zonası yaratmaqdan başqa çarəsi qalmayacaq. Gözləyək baxaq, dinamik proseslər çeviklik və uzaqgörənlik tələb edir”.

Politoloq Elçin Alıoğlunun sözlərinə görə, əsas məsələ dəyişməz qalır: Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik etməlidir və bu, Azərbaycan diplomatlarının qəti şəkildə vurğuladığı məqamdır. Nikol Paşinyan daha əvvəl yeni Konstitusiyanın qəbulu planlarından bəhs etsə də, hələlik bu yalnız söz və eyhamlarla məhdudlaşır. Azərbaycan isə vədlər deyil, konkret addımlar - "Miatsum" konsepsiyasına əsaslanan, Azərbaycanın ərazilərinə iddialar irəli sürən müddəaların Ermənistan Konstitusiyasından çıxarılmasını tələb edir. Bu baş vermədiyi halda, sülh sazişinin imzalanması təkcə mənasız deyil, eyni zamanda gələcəkdə münaqişənin yenidən alovlanması riskini də artırır:

“Mövcud vəziyyəti çətinləşdirən əsas amil isə odur ki, guya sülh sazişi mətninin razılaşdırılması barədə razılıq əldə olunmasına baxmayaraq, Ermənistan hələ də mümkün revanş üçün hazırlıq xarakteri daşıyan addımlar atmaqda davam edir. Ermənistan hakimiyyəti aktiv şəkildə hücum xarakterli silahlar alır, sərhəddə hərbi infrastrukturu gücləndirir və VOMA və "Yerkrapa" kimi ekstremist qruplara dəstək verir. Belə addımlar İrəvanın sülhə can atmaq barədə bəyanatlarının yalnız diplomatik ritorikadan ibarət olduğunu açıq şəkildə göstərir. Prezident İlham Əliyev XII Qlobal Bakı Forumunun açılışında çıxış edərkən aydın şəkildə bildirdi ki, Azərbaycan erməni təcavüzünün vurduğu ziyanı və illər boyu davam edən işğalı unutmayacaq. Prezident İlham Əliyev Xocalı faciəsini xatırladaraq vurğuladı ki, bu soyqırımı nəticəsində 613 nəfər, o cümlədən 100-dən çox qadın və 60 uşaq qətlə yetirilib. Lakin dövlət başçısının sözlərinə görə, bu faciəyə baxmayaraq, Azərbaycan Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyə nail olmaq istəyir. Sülhün əldə edilməsi üçün Ermənistan konkret şərtləri yerinə yetirməlidir. Birinci növbədə, Konstitusiyaya ediləcək dəyişikliklər yalnız ictimai bəyanatlarda deyil, qanunvericilik səviyyəsində də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə iddialardan imtinanı təsbit etməlidir. İkincisi, Ermənistan Azərbaycana vurduğu ziyanı ödəmək üçün kompensasiya verməlidir. İnfrastrukturun dağıdılması və genişmiqyaslı urbanistik vandalizm, təbii sərvətlərin oğurlanması və qeyri-qanuni istismarı, beynəlxalq ekspertlər tərəfindən qiymətləndirilən ekoloji fəlakət. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, bu kompensasiya on milyardlarla dollar təşkil edə bilər”.

Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini Elnur Məmmədov qeyd edib ki, Azərbaycan tərəfi hazırda Ermənistanın Konstitusiyasında müvafiq dəyişikliyin edilməsi ilə suveren ərazilərimizə 90-cı illərdən mövcud olan iddiaların çıxarılması və Minsk qrupunun ləğvini gözləyir: “Hər iki dövlət sonuncu məsələ ilə bağlı ATƏT-ə müraciət edə bilər. Azərbaycan tərəfi münaqişənin həll edildiyini nəzərə alaraq, bu barədə bir müddətdir təklif irəli sürüb. Təəssüf ki, Ermənistan tərəfi bu günə kimi birgə müraciətə qoşulmur. Ümid edirik ki, Ermənistan real niyyəti barədə bizə məlumat verəcək. Ermənistandakı revanşist qüvvələrin fəaliyyətini nəzərə alaraq, bunu ciddi risk hesab edirik”.

Sevinc,

BakuPost

QEYD:Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq "Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi " mövzusunda hazırlanıb.