“Sus, qadınsan” problemi: Xanımlar qərar masasında niyə yoxdur?

Samirə Bağırova: Mental və sosial mesajlar qadınların liderlik iddiasını boğur

Yusif Nəbiyev: İdarəçilik "dünyasında" qadınlara ona görə yer yoxdur ki, bu “dünya” kişilər tərəfindən dizayn olunub

Qeyri-rəsmi idarəetmədə qadınların iştirakı demək olar ki, müşahidə olunmur. Bu sahədə qərarverici mövqelərdə əsasən kişilər təmsil olunur. Qadınların adları qeyri-rəsmi strukturlarda rast gəlinmir və onların təsiri görünməz olaraq qalır. Müzakirələrdə, münasibətlərin qurulmasında və yönləndirici rollarda qadınlara yer verilmir. Bu yoxluq idarəetmə proseslərinin də gender balanssızlığı ilə aparılmasına səbəb olur. Beləliklə, qeyri-rəsmi idarəetmə qadınsız bir sahə kimi qalır.

Sosioloq Yusif Nəbiyev “Sherg.az”a bildirdi ki, idarəetmə və iqtidar məsələləri insan oğlunun var olduğu gündən bəri mübarizə, mübahisə, mühakimə mövzusu olub:

“Bu mübarizə nəsillərarası olub, irq və ya etnoslar arası olub, sosial təbəqələr arasında olub, hətta son dövrlərdə feminizmin doğuşu ilə artıq cinslərarası formatda da özünü göstərir.   Amma bu bir faktdır ki, qadınları hələ ki, bu mübarizədə "məğlub" tərəfdir. Yəqin ki, heç kimə sirr deyil ki, istər qlobal miqyasda, istərsə də yerli qərar qəbuletmədə, bələdiyyələrimizdə, icma topluluqlarımızda və ya elə gündəlik şəhər və kənd həyatında idarəçilikdə qadınlar daha zəif təmsil olunur.  Səbəbi isə aydındır. İdarəçilik "dünyasında" qadınlara ona görə yer yoxdur ki, bu “dünya” kişilər tərəfindən dizayn olunub. İnsan cəmiyyətlərinin formalaşmağa başladığı ilk günlərdən etibarən güc, qorunma və resurs əldə etmə kimi həyati əhəmiyyətli mübarizə meydanları məhz kişilərin fiziki üstünlüyü fonunda formalaşıb. Yəni, insanlığın keçdiyi təkamül yolu bu "dünya"nın belə formaşalmasını şərtləndirib. Erkən ovçuluq və savaş dövründə həyatda qalmaq üçün ən önəmli vasitə fiziki güc idi. Bu şəraitdə fiziki gücü daha çox olan kişilərin dominant rol alması qaçılmaz olmuşdur. Zaman keçdikcə və cəmiyyətlər formalaşmağa başladıqca, kişilər bu güc strukturunu öz maraqlarına, bəlkə də öz anladıqları yeganə formaya uyğun şəkildə institusionalizə etdilər. Qanunlar, dövlətlər, dəyər və sosial normlar vasitəsilə bu dünya görüşünü oturtdular. Bu yüz min illərlə davam edən proses ərzində isə qadınlar, əsasən, reproduktiv rola yönəldilər. Ev, övlad, ailəyə qayğı və s. Sistem belə quruldu və bu formada da normallaşaraq insanların dəyərlərinə, düşüncə və inanclarına, daha sonra isə sosial normlarına həkk olundu. Beləliklə, qadınlar idarəçilikdən kənar qaldılar”.

Psixoloq Samirə Bağırova isə qeyd etdi ki, keçmiş əsrlərə nəzər salsaq, Ana xaqanlığı yəni matriarxat qadının cəmiyyətdə mühüm rol oynadığı dövr hələ  40 min il bundan əvvəl başladığını və e.ə. IV minilliyin sonlarınadək (təqribən 37 min il) mövcud olduğunu görəcəyik:

“Mağarada yaradıcılıqla məşğul olan qadınlar həm də, vaxtaşırı ova da gedirdilər. Daha sonra əkinçilik, odun doğramaq və sairə kimi, indiki kişi işləri bilinən işləri qadınlar görərdi. Hətta, soy kişi tərəfindən deyil, qadın tərəfindən tanınar, kişi qadın tayfasında köç edərdi və kişilərə isə sonsuz bir varlıq kimi baxılardı. Kişi yalnız qol gücü kimi bilinirdi. Bu adəti qaraçılar hələ də davam etdirir. Yəhudilərdə isə uşaq hələ də, ananın soyuna aid olunur. Zamanla əkinçiliyin inkişafı nəticəsində xışa keçid və heyvandarlıq tədricən qadının sosial gücünü kişiyə ötürməsinə səbəb oldu və tunc dövründə kişi əməyinə tələbat artdı. Ona görə də qadının mövqeyi zəiflədi və kişilərin nüfuzu yüksəldi. Qısası evə pul, qida gətirən kimdirsə güc, hakimiyyət ona keçməli oldu. Müasir zəmanəmizdə də, qadınların qeyri-rəsmi idarəetmədə, yəni yerli qərar qəbuletmə proseslərində (bələdiyyələrdə,icma toplantılarında,kənd şuralarında və s.) zəif təmsil olunması patriarxal strukturun həmin dərin kökləri və sistemli sosial,mədəni, iqtisadi maneələrlə bağlıdır. Patriarxal sistem qadınları ikinci dərəcəli sosial rola məhkum edən, ənənəvi sosial quruluş formasıdır və kişilərin üstünlüyünə əsaslanır. Şəhərdə qadınların fərdi inkişafını, iş, kariyera qurmaq, pul qazanmaq kimi aktivliyini görmək mümkün olsa da, kəndlərdə, bölgələrdə isə patriarxal sistem davam etməkdədir. Patriarxal sistemdən də əlavə, əslində insanlar səsvermələrin artıq şəffaflığına da inanmırlar. Sosial normalar və mədəni stereotiplər, məsələn “qadın sakit olmalıdır”, “ qadın evə baxmalıdır”, “kişi danışanda qadın dinləməlidir” kimi mental və sosial mesajlar qadınların liderlik iddiasını təbii ki, boğur. Eləcə də, ailə və icma daxilində qadının ictimai fəallığı çox zaman tənqidlərə uğradığı və təzyiqlə qarşılandığı üçün,bu da qadınların özünə inamını və təşəbbüskarlığını azaldır”.