TƏBRİZDƏ KOROĞLU TAMAŞASI

11 Dekabr, 2025-ci il, Təbrizdə Xavəran amfiteatr səhnəsində Yaqub Siddiq Cəmalinin yönəymənliyində Koroğlu tamaşasına baxmaq qismət oldu. Azərbaycanın milli memarlığını qoruyaraq eyni halda çox çağdaş bir biçimdə dizayn olmuş amfiteatrın girişində toplanmış tamaşaçı kütləsinin həyəcanı, üzlərindəki sevinc, tamaşanın başlanması üçün dəqiqələri saymaqları gülüşlər ilə bəzənmiş üzlərindən oxunurdu. Bəri başdan kütlə içində bu tamaşanın çox uğurlu alınması aydın olurdu.

Hər nədən öncə bu tamaşada əməyi keçən hər kəsə dərin təşəkkürlərimizi buradan təqdim edirik. Yad medianın hakimiyyəti basqısının altında milli-mənəvi dəyərlərimiz, ayın-oynumuz, miflərimiz, tariximiz, dastanlarımız, ədəbiyyatımız unutdurulub yaddaşlardan sildirilməkdə dir. Belə bir dönəmdə belə çəkici, ürəkləri oxşayan bir tamaşanı səhnəyə gətirib Koroğlu dastanımızı canlandırmaq hər baxımdan çox dəyərli, təqdirə layiq, çox vacib bir addım dır. Bir aydan çox müddətdə Təbrizdə səhnədə olması bu tamaşanın Azərbaycan milləti tərəfindən çox yüksək səviyyədə sevildiyinin canlı şahidi sayılır.

Tamaşanın sonunda sayın yönətmən tamaşaçı arasında olan prezident Pezeşkiyanın Urmiyəli müşaviri, Dr. Nuriyə dedi: “Prezident Pezeşkiyan dövründə olmasaydı, bu tamaşa heç vaxt səhnəyə çıxmazdı. Ona görə xahiş edirik icazə versinlər bu tamaşa Urmuda, Ərdəbildə, Zəncanda, Qəzvində, Tehranda və Azərbaycanın başqa şəhərlərində də səhnəyə çıxardılsın.” Bu istəyin çin olmasını ürəkdən arzu edirik.

Bir aydan çox müddətində tamaşaya qoyulmuş bu hünəri əsər gözləntilərdən qat-qat artığını tamaşaçılara çatdırıb səhnəyə gətirir. Tamaşanın mətnində aşıq ədəbiyyatı gələnəklərinə uyaraq iki xanım ouyunçu aşıq görkəmində əldə saz ilə çıxış edib dastanın nağılını parça-parça tamaşaçıya çatdırmağa çalışırlar. Tamaşada saz da var, söz də, oyun da, oynamaq da, ayın da.

Ən gözqamaşdırıcı bölüm tamaşanın biri birindən gözəl rəqsləri dir. Rəqslərin hamısı uzun sürəcli çalışma, eyni halda milli iradənin, vətən sevgisinin barı olduğunu aydıncasına tamaşaçıya çatdırır. Koroğlu dastanının birinci fəsli mifik baxımdan ən zəngin olan fəsil dir. Bu fəsildə atlardan, ilxıdan söz gedir. Bu tamaşada Səhnəyə canlı at gətirmək yerinə arxa planda at görüntüləri salınır. Qır at ilə Dur atın qulan olduğu vaxtlarını təmsil etmək üçün iki balaca oğlan uşağının əyninə qara və ağ börklü şinel geydirilib. Balacaların milli rəqslərdə geydikləri çəkmələr şinelin aşağısından görünür. O balacalar qulanların necə cins olduğunu ayaqlarını yerə təpikləmək ilə canlandırırlar. Rəqqaslar isə qara paltar geyinib əllərində qara at quyruğu oynadaraq at hərəkətləri kimi çox güclü və ritmik rəqslər tamaşaya qoyur. Bu simbolik rəqslər gərçəkdən tamaşada çox güclü mifik atmosfer yaradır.

Başqa bir səhnədə Nigar xanımın sevdalanması atası xanın sarayının güllü-çiçəkli yamyaşıl həyətində qızıl güllər arasında gəzərkən canlandırılır. Səhnənin arxa planındakı görüntülər dekor baxımından çox uğurlu alınıb. Romantizmi daha da artırmaq üçün qırmızı və qara paltarlar geyinmiş rəqqas qızlar əllərinə qırmızı gül alaraq rəqs edirlər. Rəqqas qızların rəqsi, geyimi, musiqisi, arxa plandakı gözəl xan evinin güllü-çiçəkli görüntüsü ilə birləşdikdə gərçəkdən çox romantik eyni halda doğma bir səhnə yarada bilir.

Çənli bel bölümündəki rəqslər də Çənli belin dastancıl (epik) havasını tamaşaçıya yaşada bilir. Milli rəqslərimizin qılınc-qalxan döyüşdürmə rəqsi Cəngi Koroğlu havasıyla birləşəndə epik atmosferdəki həyəcan olduqca zənginləşir.

Tamaşanı uğurlu edən amillərdən biri də işıqlandırması dır. Koroğlunun yurduna yaraşan rənglər, işıqlandırmalar, solo çıxışları yerində dəyərləndirə bilən işıqlandırma səhnəyə hakim dir. Səs baxımından hərdən oyunçular səhnədə yerlərini dəyişdirmək istədikdə mikrofonlarda parazit yaranıb səs gedirdi. Amma tamaşadan yaranmış razılıq bu iradı göz ardı edirdi.

Oyunçulara gəldikdə isə Xanı, paşaları, Nigarı, hətta keçəl Həmzəni oynayan oyunçuların oyunu daha uğurlu alınırdı. Oynadıqları rolun haqqından gəlib oynadıqları səhnəni çox yaraşıqlı canlandıra bilirlər. Bir ay ardıcıl gündə iki dəfə eyni tamaşanı səhnədə canlandırmaq artıq çox uğurlucasına yerinə düşmüş görünür. Təbriz xalqının folklorundakı atmacalar, gülməcələr, balta asmaqlar karakterlərin (obrazların) sözlərində komik rəngləri də çox gözəl canlandıra bilir.

Keçəl Həmzənin rolunu oynayan oyunçu da olduqca Keçəl Həmzəlik anlamında olan alçaqlığı, xəyanəti, qorxaqlığı, çörəyi dizinin üstündə olanların karakterini olduqca başarılı çatdıra bilir.

Tamaşa Koroğlu adını daşıyır. Dastanın baş qəhrəmanı olduğuna görə səhnədə hamıdan çox, hamıdan daha güclü çıxış etməli dir. Amma nədən'sə senaristlər bu tamaşada ondan gözlənilən rolu, çıxışı adlı-sanlı Koroğluya ayıra bilməyiblər. Koroğlu sazı, sözü, Qıratı, Misri qılıncı ilə dastan olub. Çənli beldə ən üstün qılınc onunku olmalı dır. Simbolik rəqs səhnəsində o bu üstünlüyü canlandırmalıydı. Nigar xanıma sevgisini sazı'yla olmasa da sözüylə çatdırmalıydı. Heç olmasa, Keçəl Həmzənin oğurladığı Qıratı qaytarmağa gedən Koroğlu aşıq rolunda mütləq çıxış etməli idi. Amma nə yazıq ona bu fürsət verilmir. Eyni halda Koroğlu görkəmini nəzərdə aldıqda, oyunçu sanki daha incə, bəlkə də Koroğlunun daha çox gənc yaşlarını canlandıra bilən bir görkəmi var idi. Amma üst-üstə Personaj və qrim baxımından tamaşa güclü görünürdü.

Yazoyun senariosu əslində tamaşanın ən güclü bölümü olmalı dır. Bəlkə də senaristlər toplumcul şəbəkələrin yetişdirdiyi hövsələsiz, tələsik çağdaş tamaşaçının istəklərini nəzərdə alaraq həyəcana daha çox üstünlük vermək istəyiblər. Bir tərəfdən də sanki bu tamaşa senaristlər üçün ilk və son fürsət ola bilər kimi düşünüblər. O üzdən adı bəlli Koroğlunun sayəsində Babəki, Nəsimini, Səməd Vurğunu, Qoçaq Nəbini, Qarabağı bir tamaşda bir araya gətirmək istəyiblər. Ona görə ədəbi-bədii baxımdan iradlı görünür.

Koroğlu operasının librettosunu yazan M. S. Ordubadi ilə H. İsmayılovun qələmə aldığı birinci pərdənin ilkin güclü və zəngin sətirləri bu senaridə görünür. Amma oyun baxımından xanların, paşaların qonaqlığı kefli səhnəsi ilə əyyaşlıq aləmini özünə məxsus olaraq canlandırır. Bu da uğurlu sayılır.

Tamaşa canlandırma, yönətmə baxımından nə qədər güclü olsa da, senario baxımından bəzi fənni iradları var. Bir vaxtlar yalnız bir-iki cümləni sürət ilə oxuyub keçən çağdaş tamaşaçı getdikcə yalnız emoji işarələri ilə ilişki qurmaq səviyyəsinə yenib. Qalın kitablar, yazılar qalsın, bir-iki cümləni belə oxumağa hövsələsi olmayan kütlənin istəklərini nəzərdə alıb senario yazmaq olduqca çətin və məsuliyyətli bir iş dir. Ona görə bəri başdan oların əməyinə görə təşəkkür edib uğurlar diləmək düşər. Senaristlər dastanı çağdaş tamaşaçının gündəlik istəklərinə görə güncəlləşdirməyə çalışıblar. Amma bəzi iradlar çox çarpıcı olub. Örnək üçün, Koroğlu solo çıxışında oxuduğu bir şerdə özünü Qoç Nəbilərin nəvəsi adlandırır. Bir yerdə də Səməd Vurğunun məşhər Azərbaycan şerini oxuyur. Zatən Koroğlu dastanında zülmə qarşı olduqca zəngin çox dəyərli qoşmalar var. Ona görə başqa yerlərdən o dastan zənginlik gətirməyə çalışmaq ən azı bədii baxımdan yersi görünür.

Ayın (mifik) ədəbiyyatda müdrik qoca arxetipinin varlığı olmazsa olmaz sayılır. Örnək üçün Sofoklius adlı yunan dramaturqun yazdığı Antiqone dramında kor Tayresias müdrik qoca sayılır. Onun gördüklərini görməzdən gəlmək xalqa fəlakət gətirir. Koroğlu dastanda Koroğlu özü müdriklik dərəcəsinə çatanacan Ali kişi müdrik qoca dır. Tamaşada bu rol Alı kişiyə verilməli idi. Şahrox Nəxəi Təbrizdə tanınmış, sevilmiş diktorlardan sayılır. Bu tamaşada da çıxışları uğurlu alınıb. Amma əslində o Ali kişi olmalı, yazoyun başlanışından sonunacan Koroğlu dastanının yalnız müdrik qocası Ali kişinin rolunda oynamalı idi. Amma senaristlər sanki Dədə Qorxut karakterini Koroğlu dastanına çəkib gətirib sintez etməyə çalısıblar. Ali kişinin kor edilməsindən sonra Ş. Nəxəi Nəsimidən bir şer oxuyur:

«Qulluğa belə bağladım, Sultanı gözlər gözlərim;

Dərdimə tuş olmuşam, dərmanı gözlər gözlərim.» (Nəsimi, 2019, 451)

Koroğlu dastanında irfan ədəbiyyatından heç söz gedə bilməz. Çünki bu dastan irfan yox, zülmə, ədaləətsizliyə qarşı üsyan ədəbiyyatı, toplumcul aydınlatma ədəbiyyatı dır.

Senario çağdaşlıq ilə klasikliyi sintez etməkdə uğurlu alınmasa da musiqi bölümü onun iradlarını örtməkdə böyük rol oynayır. Aşıq musiqisi çağdaş musiqi il bir araya çox uğurlu gətirilib. Bu baxımdan yönətməni də musiqi timini də təbrik etmək gərək. Milli geyimlər də bu tamaşanın daha uğurlu bölumü dir. Karakterlərin geyimi, səhnə dekoru, milli rəqslərimiz, oyunçuların çıxışı bir araya gəldikdə çox həyəcanlı, ürəklərə yatan, tamaşaçı qazanmaqda uğurlu bir tamaşa səhnəyə qoyulub.

İran dövləti içində bəzi yüksək məqamları panfarsist düşüncəsinin qulları işğal edib. Oların dığırladıqları yekə yekə daşlar’la yalnız Koroğlu tamaşası dəyil, bütün milli tamaşalarımız, musiqimiz, rəqslərimiz, hətta elmi konfranslarımızın önünü kəsməyə çalışıblar. Olar daima milli hərəkətin qatarının təkərlərinə gecə-gündüz çomaq soxmadan həzz alıb özlərini zəfərli sanırlar. Amma milli-insani haqlarından heç vaxt keçmək istəməyən Azərbaycan milləti öz milli iradəsini ən mədəni şəkildə qurumaqda başarılı olduğunu dünyaya bildirbdir. İnsan haqlarını tapdalayanların bütün çabasına qarşı bu tamaşanı səhnəyə gətirən igid vətən oğulları təkbaşına sinə gərib uğur qazanıb. O əzizlərin hamısına bir-bir təşəkkür edir hamını bu tamaşanın baxmasına dəvət edirik.

20 Azər 1404, Xoy,

Dr. Araz Əhmədoğlu

تبریزده كۏراۏغلو تاماشاسې

٢٠ آذر، ١٤٠٤-جۆ ايل، تبریزده خاوران آمفی‌تئاتر صحنه‌سېنده يعقوب صديق جمالي‌نين يؤنتمن‌ليڲینده كۏراۏغلو تاماشاسې‌نا باخماق قسمت اۏلدو. آذربايجان‌ېن میللی مئعمارلېغېنې قۏروياراق عئينی حالدا چۏخ چاغداش بير بيچيمده ديزاين اۏلموش آمفي‌تئاترېن گيريشينده تۏپلانميش كۆتله‌نين هيه‌جانې، اۆزله‌رينده‌كی سئوينج، تاماشانېن باشلانماسې اۆچۆن دقيقه‌له‌ری سايماق‌لارې گۆلۆش‌لر ايله بَزنميش اۆزله‌ريندن اۏخونوردو. بَری باشدان كۆتله ايچينده بو تاماشانين چۏخ اوغورلو آلېنماسې آيدېن اۏلوردو.

هر نَدن اؤنجه بو تاماشادا أمه‌ڲی كئچن هر كسه دَرين تشككۆرله‌ريمیزی بورادان تقديم إدیريک. ياد مئديانېن حاكيمييه‌تی باسقېسې‌نېن آلتېندا میللی-معنوی دڲرله‌ريمیز، آيېن-اۏيونوموز، ميف‌لريمیز، تاريخيمیز، داستان‌لارېمېز، أدبياتېمېز اونوتدورولوب يادداش‌لار‌دان سيلديريلمكده ‌دير. بئله بير دؤنمده بئله چكیجی، اۆرك‌له‌ری اۏخشايان بير تاماشانې صحنه‌يه گتيريب كۏراۏغلو داستانېمېزې جانلاندېرماق هر باخېمدان چۏخ دڲرلی، تقديره لايیق، چۏخ واجيب بير آدېم دېر. بیر آیدان چۏخ مۆدد‌تده تبریزده صحنه‌ده اۏلماسې بو تاماشانېن آذربایجان میلله‌تی طره‌فیندن چۏخ یوخارې سوییه‌ده سئوییلدیڲی‌نین جانلې شاهیدی سایېلېر.

تاماشانېن سۏنوندا سایېن یؤنتمن تاماشاچې آراسېندا اۏلان پرئزیدئنت پئزئشکیانېن اورمیه‌لی موشاویری، دۏکتۏر نوريه دئدی: «پرئزیدئنت پئزئشکیان دؤورۆنده اۏلماسایدې، بو تاماشا هئچ واقت صحنه‌یه چېخمازدې. اۏنا گؤره خاهیش إديریک ایجازه وئرسینلر بو تاماشا اورمودا، أردبیلده، زنجاندا، قزوین‌ده، تئهراندا و آذربایجانېن باشقا شهرله‌رینده ده صحنه‌یه چېخاردېلسېن.» بو ایسته‌ڲین چین اۏلماسېنې اۆرکدن آرزو إديریک.

بير آيدان چۏخ مۆدده‌تینده تاماشايا قۏيولموش بو هونه‌ری أثر گؤزلنتي‌لردن قات-قات آرتېغېنې تاماشاچې‌لارا چاتدېرېب صحنه‌يه گَتيرير. تاماشانېن متنینده آشېق أده‌بياتې گله‌نك‌له‌رينه اوياراق ايكی خانېم اۏيونچو آشېق گؤركه‌مینده ألده ساز ايله چېخېش إديب داستانېن ناغېلېنې پارچا-پارچا تاماشاچېیا چاتدېرماغا چالېشېرلار. تاماشادا ساز دا وار، سؤز ده، اۏيون دا، اۏيناماق دا، آيېن دا.

أن گؤز قاماشدېرېجې بؤلۆم تاماشانين بيری بيريندن گؤزل رقص‌له‌ری دير. رقص‌له‌رین هامېسې اوزون سۆرجلی چالېشما، عئینی حالدا میللی ایراده‌نين، وطن سئوگيسي‌نين بارې اۏلدوغونو آيدېنجاسېنا تاماشاچېیا چاتدېرېر. كۏراۏغلو داستانې‌نېن بيرينجی فَصلی ميفيک باخېمدان أن زنگين اۏلان فَصلی دير. بو فَصیلده آت‌لاردان، ايلخی‌دان سؤز گئدير. بو تاماشادا صحنه‌يه جانلې آت گتيرمك يئرينه آرخا پلاندا آت گؤرۆنتۆله‌ری سالېنېر. قېر آت ايله دور آتېن قولا‌ن اۏلدوغو واقت‌لارېنې تمثيل إتمک اۆچۆن ايكی بالاجا اۏغلان اوشاغې‌نېن أڲنينه قارا و آغ بؤركلۆ شينل گئيديريلیب. بالاجالارېن میللی رَقصلرده گئيديك‌له‌ری چكمه‌لر شينئلين آشاغېسېندان گؤرۆنۆر. اۏ بالاجالار قولا‌ن‌لارېن نئجه جينس اۏلدوغونو آياق‌لارېنې يئره تَپيكله‌مک ايله جانلاندېرېرلار. رققاص‌لار ايسه قارا پالتار گئيينيب أل‌له‌رينده قارا آت قويروغو اۏيناداراق آت حره‌كت‌لری كيمی چۏخ گۆجلۆ و ريتميک رَقص‌لر تاماشايا قۏيور. بو سيمبۏليک رَقص‌لر گرچكدن تاماشادا چۏخ گۆجلۆ ميفيک آتمۏسفئر يارادېر.

باشقا بير صحنه‌ده نيگار خانېمېن سئودالانماسې آتاسې خانېن سارايې‌نېن گۆللۆ-چيچكلی يام‌ياشېل حَيه‌طينده قېزېل گۆل‌لر آراسېندا گزركن جانلاندېرېلېر. صحنه‌نين آرخا پلانېنداكې گؤرۆنتۆلر دئكۏر باخېمېندان چۏخ اوغورلو آلېنېب. رۏمانتيزمی داها دا آرتېرماق اۆچۆن قېرمېزې و قارا پالتارلار گئيينميش رققاص قېزلار أل‌لرينه قېرمېزې گۆل آلاراق رَقص إديرلر. رققاص قېزلارېن رَقصی، گئييمی، موسيقیسی، آرخا پلانداكې گؤزل خان إوي‌نين گۆللۆ-چيچكلی گؤرۆنتۆسۆ ايله بيرلشدیكده گرچكدن چۏخ رۏمانتيک عئینی حالدا دۏغما بير صحنه يارادا بيلير.

چنلی بئل بؤلۆمۆنده‌كی رَقص‌لر ده چنلی بئلين داستانجېل (إپيک) هاواسېنې تاماشاچېیا ياشادا بيلير. میللی رقص‌له‌ریمیزين قيلينج-قالخان دؤيۆشدۆرمه رَقصی جنگی كۏراۏغلو هاواسې'یلا بيرلشدیکده إپيک آتمۏسفئرده‌كی هيه‌جان اۏلدوقجا زنگينله‌شير.

تاماشانې اوغورلو إدن عاميل‌لردن بيری ده ايشېقلاندېرماسې ‌دېر. كۏراۏغلونون يوردونا ياراشان رَنگ‌لر، ايشېقلاندېرمالار، سۏلۏ چېخېش‌لارېنې يئرينده دڲرلنديره بيلن ايشېقلاندېرما صحنه‌يه حاكيم دير. سَس باخېمېندان هردن اۏيونچولار صحنه‌ده يئرلرينی دڲيشديرمک ايسته‌ديكده ميكرۏفۏن‌لاردا پارازيت يارانېب سَس گئديردی. آما تاماشادان يارانمېش راضې‌لېق بو ايرادې گؤز آردې إيديردی.

اۏيونچولارا گلدیكده ايسه خانې، پاشالارې، نيگاری، حَتتا كئچل حمزه‌نی اۏينايان اۏيونچولارېن اۏيونو داها اوغورلو آلېنېردې. اۏينادېق‌لارې رۏلون حققيندن گليب اۏينادېق‌لارې صحنه‌نی چۏخ ياراشېقلې جانلاندېرا بيليردیلر. بير آی آردېجېل گۆنده ايكی دفه عئینی تاماشانې صحنه‌ده جانلاندېرماق آرتېق چۏخ اوغورلوجاسېنا يئرينه دۆشمۆش گؤرۆنۆر. تبریز خالقې‌نېن فۏلكلۏرونداكې آتماجالار، گۆلمه‌جه‌لر، بالتا آسماق‌لار كاراكتئرله‌رين سؤزله‌رينده كۏميک رنگ‌له‌ری ده چۏخ گوزل جانلاندېرا بيلير.

كئچل حمزه‌نين رۏلونو اۏينايان اۏيونچو دا اۏلدوقجا كئچل حمزه‌لیک آنلامېندا اۏلان آلچاق‌لېغې، خيانه‌تی، قورخا‌ق‌لېغې، چؤره‌ڲی ديزي‌نين اۆستۆنده اۏلان‌لارېن كاراكتئرينی اۏلدوقجا باشارېلې چاتدېرا بيلير.

تاماشا كۏراۏغلو آدېنې داشېيېر. داستانېن باش قهرمانې اۏلدوغونا گؤره صحنه‌ده هامېدان چۏخ، هامېدان داها گۆجلۆ چېخېش إتمه‌لی دير. آما ندن'‌سه سئناريست‌لَر بو تاماشادا اۏندان گؤزله‌نيلن رۏلون، چېخېشی آدلې-سانلې كۏراۏغلويا آيېرا بيلمه‌ييبلر. كۏراۏغلو سازې، سؤزۆ، قېر آتې، ميصری قېلېنجې'يلا داستان اۏلوب. چَنلی بئلده أن اۆستۆن قېلېنج اۏنونكو اۏلمالې دېر. سيمبۏليک رَقص صحنه‌سينده اۏ بو اۆستۆنلۆڲۆ جانلاندېرمالېیدې. نيگار خانېما سئوگيسينی سازې'یلا اۏلماسا دا، سؤسوزۆ'ويلها چاتدېيرمالېیيدېی. هئيچ اۏولماسا دا، كئچَل حَمزه‌َنين اۏوغورلادېيغېی قېير آاتېی قايتارماغيا گئَدن كۏراۏغلو آشېق رۏولوندا مۆوطتلَق چېخېش إاتمه‌یللی ايدی. آما نهَ يازېيق اۏونَا بو فۆورصسَت وئريل‌مير. عئینیايينه حالدا كۏراۏغلو گؤوركه‌َمينیي نَظَرده آلدېيقدا، اۏيونچو سانكی داها اينجَه، بَلكه دَه كۏراۏغلونون داها چۏخ گَنج ياش‌لارېينېی جانلاندېيرا بيلن بير گؤوركه‌َمی وار ايدی. آما اۆوست-اۆوسته پئرسۏوناژج و قريم باخېيمېندان تاماشا گۆجلۆ گؤورۆونۆوردۆو.

يازاۏيون سئناريۏسو أصلينده تاماشانېن أن گۆجلۆ بؤلۆمۆ اۏلمالې دېر. بلكه ده سئناريست‌لر تۏپلومجول شبه‌كه‌له‌رين يئتيشديردیڲی هؤوسه‌له‌سیز، تله‌سيک چاغداش تاماشاچې‌نېن ايستَكلرينی نَظَرده آلاراق هيه‌جانا داها چۏخ اۆستۆنلۆک وئرمک ايسته‌ييبلر. بير طرفدن ده سانكی بو تاماشا سئناريست‌لر اۆچۆن ايلك و سۏن فۆرصت اۏلا بيلر كيمی دۆشۆنۆبلر. اۏ اۆزدن آدې‌بللی كۏراۏغلونون سايه‌سینده بابكی، نسيمي‌نی، صمد وورقونو، قۏچاق نَبي‌ني، قاراباغې بير تاماشادا بير آرايا گَتيرمک ايسته‌ييبلر. اۏنا گؤره ده بو سئناریۏ أدبی-بدیعی باخېمدان ايرادلې گؤرۆنۆر.

كۏراۏغلو اۏپئراسې‌نېن ليبرئتۏسونو يازان م. س. اۏردوبادی ايله ح. ایسمايېلۏوون قله‌مه آلدېغې بيرينجی پرده‌نين ايلكين گۆجلۆ و زنگين سطيرلری بو سئناريۏدا گؤرۆنۆر. آما اۏيون باخېمېندان خان‌لارېن، پاشالارېن قۏناق‌لېغې كئفلی صحنه‌سی ايله عيياش‌لېق عاله‌مينی اؤزۆنه مخصوص اۏلاراق جانلاندېرېر. بو دا اوغورلو سايېلېر.

تاماشا جانلاندېرما، يؤنتمه باخېمېندان نه قده‌ر گۆجلۆ اۏلسا دا، سئناريۏ باخېمېندان بعضی فننی ايرادلارې وار. بير واقت‌لار يالنېز بير-ايكی جۆمله‌نی سۆرعت ايله اۏخويوب كئچن چاغداش تاماشاچې گئتديكجه يالنېز ايمۏجی ايشاره‌له‌ری ايله ايلیشكی قورماق سويیه‌سينه يئنيب. قالېن كيتاب‌لار، يازې‌لار قالسېن، بير-ايكی جۆمله‌نی بئله اۏخوماغا حؤوصه‌له‌سی اۏلمايان كۆتله‌نين ايستک‌له‌رينی نظرده آلېب سئناريۏ يازماق اۏلدوقجا چتين و مسوليیتلی بير ايش دير. اۏنا گؤره بری باشدان اۏلارېن أمه‌ڲينه گؤره تشككۆر إديب اوغورلار ديله‌مک دۆشر. سئناريست‌لر داستانې چاغداش تاماشاچې‌نېن گۆنده‌ليک ايستک‌له‌رينه گؤره گۆنجل‌لشديرمه‌ڲه چالېشېبلار. آما بعضی ايرادلار چۏخ چارپېیجې اۏلوب. اؤرنک اۆچۆن، كۏراۏغلو سۏلۏ چېخېشېندا اۏخودوغو بير شئعرده اؤزۆنۆ قۏچ نبی‌له‌رين نوه‌سی آدلاندېرېر. بير يئرده ده صمد وورقونون مشهور آذربايجان شئعرينی اۏخويور. ذاتن كۏراۏغلو داستانېندا ظۆلمه قارشې اۏلدوقجا زنگين چۏخ دڲرلی قۏشمالار وار. اۏنا گؤره باشقا يئرلردن اۏ داستانا زنگين‌ليک گتيرمه‌ڲه چالېشماق أن آزې بدیعی باخېمدان يئرسيز گؤرۆنۆر.

آيېن (ميفيک) أده‌بييات‌دا مۆدريک قۏجا آرخئتيپي‌نين وارلېغې اۏلماسا اۏلماز سايېلېر. اؤرنک اۆچۆن سۏفۏكليوس آدلې يونان دراماتورقون يازدېغې آنتيقۏنه درامېندا كۏر تايرئسياس مۆدريک قۏجا سايېلېر. اۏنون گؤردۆک‌له‌رينی گؤرمزدن گلمک خالقا فلاكت گتيرير. كۏراۏغلو داستانېندا كۏراۏغلو اؤزۆ مۆدريک‌ليک دره‌جه‌سينه چاتاناجان آلې كيشی مۆدريک قۏجا دېر. تاماشادا بو رۏل آلی كيشی‌يه وئريلمه‌لی ايدی. شاهروخ نخه‌عی تبریزده تانېنمېش، سئويلمیش ديكتۏرلاردان سايېلېر. بو تاماشادا دا چېخېش‌لارې اوغورلو آلېنېب. آما أصلينده اۏ آلې كيشی اۏلمالې، يازاۏیون باشلانېشېندان سۏنوناجان كۏراۏغلو داستانې‌نېن يالنيز مۆدريک قۏجاسې، آلې كيشي‌نين رۏلوندا اۏينامالې ايدې. آما سئناريست‌لر سانكی دده قۏرخوت كاراكتئرينی كۏراۏغلو داستانېنا چكیب گَتيريب سینتئز إتمه‌ڲه چالېشېبلار. آلې كيشي‌نين كۏر إيديلمه‌سيندن سۏنرا ش. نخه‌عی نَسيمي‌دن بير شئعر اۏخويور:

«قول‌لوغا بئل باغلادېم، سولطانې گؤزلر گؤزله‌ريم؛

درديمه توش اۏلموشام، درمانې گؤزلر گؤزله‌ريم.» (نَسيمی، ٢٠١٩، ٤٥١)

كۏراۏغلو داستانېندا عیرفان أده‌بيياتېندان هئچ سؤز گئده بيلمز. چۆنكی بو داستان عیرفان يۏخ، ظۆلمه، عدالت‌سيزليڲه قارشې عۆصيان أده‌بيياتې، تۏپلومجول آيدېن‌لاتما أده‌بيياتې ‌دېر.

سئناريۏ چاغداش‌لېق ايله كلاسيک‌ليڲی سینتئز إتمكده اوغورلو آلېنماسا دا، موسيقی بؤلۆمۆ اۏنون ايرادلارېنې اؤرتمكده بؤيۆک رۏل اۏينايېر. آشېق موسيقی‌سی چاغداش موسيقی ايله بير آرايا چۏخ اوغورلو گتيريليب. بو باخېمدان يؤنتمه‌نی ده، موسيقی تيمينی ده تبریک إتمک گرک. میللی گئييم‌لر ده بو تاماشانېن داها اوغورلو بؤلۆمۆ دير. كاراكتئرلرين گئييمی، صحنه دئكۏرو، میللی رقص‌له‌ریمیز، اۏيونچولارېن چېخېشی بير آرايا گلدیكده چۏخ هيه‌جانلې، اۆرک‌له‌ره ياتان، تاماشاچې قازانماقدا اوغورلو بير تاماشا صحنه‌يه قۏيولوب.

ايران دؤوله‌تی ايچينده بعضی يۆكسک مقام‌لارې پانفارسيست دۆشۆنجه‌سي‌نين قول‌لارې ايشغال إديب. اۏلار دېغېرلادېق‌لارې يئكه يئكه داش‌لار'لا يالنېز كۏراۏغلو تاماشاسې دڲيل، بۆتۆن میللی تاماشالارېمېز، موسيقیميز، رقص‌له‌ریمیز، حتتا عئلمی كۏنفرانس‌لارېمېزېن اؤنۆنۆ كسمه‌ڲه چالېشېبلار. اۏلار دایيما میللی حَره‌كه‌تين قاتارې‌نېن تكرله‌رينه گئجه-گۆندۆز چۏماق سۏخماقدان حظ آلېب اؤزله‌رينی ظفرلی سانېرلار. آما میللی-اینسانی حاق‌لارېندان هئچ واقت كئچمک ايسته‌میين آذربايجان ميلله‌تی اؤز میللی أراده‌سينی أن مده‌نی شكيلده قۏروماقدا باشارېلې اۏلدوغونو دۆنيايا بيلديریبدير. اینسان حاق‌لارېنې تاپدالايان‌لارېن بۆتۆن چاباسېنا قارشې بو تاماشانې صحنه‌يه گتيرن ايڲيد وطن اۏغول‌لارې تک‌باشېنا سينه گريب اوغور قازانېب. او عزيزله‌رين هامېسېنا بير-بير تشككۆر إدير، هامېنې بو تاماشانېن باخماسېنا دعوت إديريک.

٢٠ آذر ١٤٠٤، خوی،

دۏكتۏر آراز أحمداۏغلو

Facebook WhatsApp Telegram Twitter Share