Tənqidi düşünmə, analitik qabiliyyətlər və müasir texnologiyalardan istifadə təhsilin əsas prioritetidir KONKRET

Azərbaycanın təhsil sistemi milli inkişafın təməl daşı kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Hazırkı təhsil sisteminin vəziyyəti, təhsil proqramlarının hazırlanması və bu sahədə aparılan islahatların nəticələri həm milli prioritetlər, həm də beynəlxalq standartlar prizmasından qiymətləndirilməlidir. Bu sahədə yaranan problemlərin kompleks təhlili və dünya təcrübəsi ilə müqayisəsi, mövcud çatışmazlıqların və perspektivlərin daha yaxşı anlaşılmasına imkan verir.

Məsələylə bağlı təhsil eksperti Kamran Əsədov KONKRET.az-a açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycan təhsilinin hazırkı vəziyyətində diqqəti çəkən əsas cəhətlərdən biri təhsil sisteminin bütün pillələrində həm keyfiyyət, həm də bərabərlik problemlərinin mövcud olmasıdır:

“Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, 2024-cü ildə Azərbaycan üzrə 1,6 milyondan çox şagird ümumtəhsil məktəblərində təhsil alır. Bununla yanaşı, ali təhsilə qəbul olunanların sayı 53.000 nəfərdən çoxdur. Baxmayaraq ki, qəbul göstəriciləri yüksəlmişdir, bu, təhsilin keyfiyyətinə dair əsaslı zəmanət vermir. Təhsilin bütün pillələrində, xüsusən də ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərin tənqidi düşünmə, problemləri həll etmə və müasir texnologiyalardan istifadə bacarıqlarını inkişaf etdirməkdə çətinlik çəkdiyi müşahidə olunur. Bu, PISA (Beynəlxalq Şagird Qiymətləndirmə Proqramı) kimi beynəlxalq qiymətləndirmələrdə Azərbaycan şagirdlərinin nəticələrinin aşağı səviyyədə olması ilə də təsdiq olunur.

 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən (Maddə 42), hər kəsin təhsil almaq hüququ var. Bu, dövlətin təhsil sahəsində keyfiyyətli və əlçatan xidmətlər təqdim etmək öhdəliyini təsdiqləyir. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda isə (Maddə 5) təhsilin milli prioritetlərə uyğun şəkildə qurulması, keyfiyyətin beynəlxalq standartlara uyğun təmin olunması və təhsilalanların şəxsiyyət kimi formalaşdırılması əsas hədəflər kimi göstərilir. Lakin praktikada bu məqsədlərə çatmaq üçün hələ də ciddi çətinliklər mövcuddur.  Təhsil proqramlarının hazırlanması sahəsində əsas çatışmazlıqlardan biri, proqramların həddən artıq nəzəriyyə yönümlü olmasıdır. Kurikulumların əsas məqsədi şagirdlərin biliklərini praktiki tətbiq etmələrini təmin etməkdir. Lakin hazırkı proqramlar, xüsusən də ümumi orta təhsil səviyyəsində, daha çox əzbərləmə metodlarına əsaslanır. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, müasir təhsil proqramları tənqidi düşünmə, analitik qabiliyyətlər və innovativ yanaşmaların inkişafına yönəlməlidir. Məsələn, Finlandiyada təhsil proqramları şagirdlərə real həyatda tətbiq olunan bacarıqları öyrətmək məqsədilə tərtib edilir. Şagirdlərə yalnız faktlar deyil, bu faktların praktik əhəmiyyəti və istifadəsi izah olunur”.

Azərbaycan təhsilində aparılan islahatlardan danışan ekspert hesab edir ki, müəllimlərin sertifikatlaşdırılması prosesinin başlanması və rəqəmsal təhsil resurslarının tətbiqi xüsusi qeyd olunmalıdır: “Sertifikatlaşdırma prosesinin məqsədi müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsini artırmaqdır. Sertifikatlaşdırma imtahanlarında iştirak edənlərin təxminən 80%-i uğurlu nəticə göstərib. Bununla yanaşı, müəllimlərin peşəkar inkişafı üçün davamlı təlimlərə ehtiyac qalmaqdadır. Azərbaycanın təhsil sahəsində ən mühüm problemlərdən biri də təhsilin məzmununda müasir dövrün tələblərinin yetərincə nəzərə alınmamasıdır. Rəqəmsal savadlılıq, kommunikasiya bacarıqları və kreativ düşüncə kimi bacarıqların inkişafı təhsil proqramlarında kifayət qədər vurğulanmır. Halbuki dünyanın qabaqcıl təhsil sistemləri (Sinqapur, Estoniya, Kanada) bu bacarıqları prioritet kimi müəyyən etmişdir. Məsələn, Sinqapur təhsilində STEM (elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat) fənləri ilə yanaşı, dizayn və innovasiya üzrə xüsusi proqramlar tətbiq olunur. Bu yanaşma şagirdlərin gələcəyin iş bazarına daha yaxşı hazırlaşmalarını təmin edir. Azərbaycan təhsilində təhsil bərabərliyi də diqqət çəkir. Bölgələrdəki məktəblərlə paytaxtdakı məktəblər arasında təhsil keyfiyyəti baxımından ciddi fərqlər mövcuddur. Regionlarda müəllim çatışmazlığı, məktəb infrastrukturunun zəif olması və müasir tədris resurslarının olmaması kimi problemlər mövcuddur. Bu, şagirdlərin təhsil nəticələrinə birbaşa təsir edir. Dünya Bankının araşdırmalarına görə, kənd məktəblərində təhsil alan şagirdlərin akademik göstəriciləri şəhər məktəblərindəki həmyaşıdlarından əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır.

  Dünya təcrübəsinə toxunan Kamran Əsədov daha sonra əlavə edib ki, inkişaf etmiş ölkələr təhsil sistemlərinin keyfiyyətini artırmaq üçün bütün səviyyələrdə davamlı islahatlar həyata keçirir: “Məsələn, Estoniya təhsil sistemində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqinə böyük diqqət yetirilir. Şagirdlərə 1-ci sinifdən başlayaraq kodlaşdırma və proqramlaşdırma öyrədilir. Azərbaycanda bu cür yanaşmaların tətbiqi STEAM təhsili vasitəsilə müəyyən qədər həyata keçirilməyə başlanıb, lakin bu sahədə daha sistemli yanaşmaya ehtiyac var”.

Azərbaycan təhsilində beynəlxalq rəqabətliliyin artırılmasını prioritet hesab edən ekspert bildirib ki, 2024-cü ildə Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrinin heç biri dünya reytinqlərində yüksək yerlərdə qərarlaşmayıb. Bu, tədqiqat fəaliyyətinin zəifliyi, beynəlxalq əməkdaşlıqların azlığı və universitetlərin maliyyə müstəqilliyinin məhdud olması ilə bağlıdır. Halbuki, inkişaf etmiş ölkələrdə universitetlər təhsil sisteminin lokomotivi rolunu oynayır. Azərbaycan təhsil sistemi geniş potensiala malik olsa da, bu potensialın reallaşdırılması üçün kompleks islahatlara ehtiyac var. Dövlət siyasəti yalnız struktur dəyişiklikləri ilə məhdudlaşmamalı, eyni zamanda təhsil proqramlarının yenilənməsi, müəllimlərin peşəkarlığının artırılması və təhsil bərabərliyinin təmin edilməsi istiqamətində davamlı addımlar atmalıdır. Təhsilin keyfiyyətinin artırılması yalnız milli inkişaf üçün deyil, həm də qlobal rəqabət qabiliyyətinin artırılması üçün vacibdir. Dünya təcrübəsindən öyrənərək və yerli şəraitə uyğun strategiyalar tətbiq etməklə Azərbaycan təhsilində davamlı inkişaf əldə etmək mümkündür”.

Vəli Həsənoğlu,

KONKRET.az

P.S. Yazı Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması mövzusuna uyğun olaraq dərc edilir”