Təyyarə ilə “zamanda səyahət”

Bu məsələdə iki məqama diqqət etmək lazımdır. Birincisi Zaman zonası fərqidir. Honkonq ilə Los Angeles arasında təxminən 16 saat fərq var, daha dəqiq desək, Honkonq Los Angelesdən 16 saat irəlidədir. Bu o deməkdir ki, əgər siz Honkonqdan 1 yanvar 2025-ci il saat 00:30-da təyyarəyə minərsinizsə və uçuş təxminən 12 saat davam edərsə, təyyarə Los Angelesə 31 dekabr 2024-cü il, saat 18:30-da çata bilər.
İkinci məsələ isə "Beynəlxalq Zaman Xətti" ("International Date Line", "IDL") ilə bağlıdır. Sözügedən xətt dünya üzrə tarix və vaxtın tənzimlənməsi üçün qəbul edilmiş xəyali (real mövcud olmayan) xəttdir. Bu xətt 180-ci uzunluq dairəsi boyunca yerləşir və əsasən Sakit okeandan keçir. Xəttin bir tərəfindən digərinə keçərkən tarix bir gün artır və ya azalır. Məsələn, əgər siz xəttin qərb tərəfindən şərq tərəfinə keçirsinizsə (Asiya → Amerika istiqamətində) tarix bir gün azalacaq. Əksinə, əgər siz şərqdən qərbə (Amerika → Asiya istiqamətində) keçirsinizsə, o zaman tarix bir gün artacaq.

Beləliklə, Honkonqdan Los Angelesə uçuş zamanı "Beynəlxalq Zaman Xətti"ni keçirsiniz. Bu zaman tarix bir gün geriyə dəyişir. Buna görə 1 yanvar 2025-ci ildə başlayan uçuş Los Angelesdə 31 dekabr 2024-cü ildə başa çatır. Təsəvvür edin: Honkonqda saat 01:00, 1 yanvar 2025-ci il, Los-Angelesdə eyni anda saat 09:00, 31 dekabr 2024-cü ildir. Təyyarə bu zaman zonaları arasındakı uçuşla sanki "vaxtda geri qayıdır". Əlbəttə, təyyarə zamanı geri qaytarmır, sadəcə, siz başqa bir zaman zonasına keçirsiniz.
Başqa misal da çəkmək olar. Əgər siz təyyarə ilə Honolulu (Havay) adalarından Tokio (Yaponiya) istiqamətində uçursunuzsa, adı çəkilən xətti keçdikdən sonra tarix avtomatik olaraq bir gün artacaq.
"Beynəlxalq Zaman Xətti" ideyası 19-cu əsrdə zaman zonalarının tənzimlənməsi ilə əlaqədar qəbul edilib. Məqsəd beynəlxalq ticarəti və səyahətləri asanlaşdırmaq olub, çünki dünya üzrə vahid tarix sistemi olmadan zaman qarışıqlığı yarana bilərdi.
Haqqında söhbət açdığımız xətt bu gün də zaman zonalarının idarə edilməsində mühüm rol oynayır. Ondan dünyadakı saat fərqlərini düzgün tənzimləmək üçün istifadə olunur. Bu xətt hər yerdə tam düz deyil, bir sıra yerlərdə əyilir. Səbəb bəzi ölkələrin və adaların vahid zaman sistemini qorumaq istəməsidir. Məsələn, Kiribati bu xətti “əyməklə” öz ərazisinin vahid bir zaman zonasında qalmasını təmin edib.