Uşaq evliliyi: Cəmiyyətin görünməyən YARASI

Uşaq evliliyi – yəni 18 yaşına çatmamış şəxslərin rəsmi və ya qeyri-rəsmi nikaha daxil olması – dünyanın bir çox ölkəsində hələ də aktual və ciddi sosial problemdir. Təəssüf ki, belə hallara, nə qədər mübarizə aparılsa da, Azərbaycanda da rast gəlinir. Uşaq evliliyi həm insan hüquqlarının pozulması, həm də cəmiyyətin sağlam inkişafının qarşısını alan ciddi maneədir.

Təhsil eksperti Məzahir Məmmədlinin sözlərinə görə, uşaq evliliyi çox zaman dərin sosial, iqtisadi və mədəni problemlərin nəticəsində meydana çıxır. O bildirib ki, uşaq evliliyinin əsas səbəbləri aşağıdakılardı:

İqtisadi səbəblər: Ailələrin maddi çətinlikləri, valideynlərin qız uşaqlarını "yük" kimi görmələri və erkən ərə verilməsinin bu “yükdən” qurtulma vasitəsi sayılması yayılmış praktikadır. Ailələr bəzən qızlarının erkən evliliyini onları "təhlükədən qorumaq" və ya "ailənin namusunu qorumaq" üçün bir çıxış yolu kimi də görürlər. Pepperoni pizza

Təhsil səviyyəsinin aşağı olması: Təhsil imkanlarının məhdud olması və maarifləndirmənin zəif olması uşaqların, xüsusilə qızların hüquqlarının tanınmamasına və onların erkən nikahlarına zəmin yaradır.

Yazılmamış adət-ənənələr: Bəzi bölgələrdə uşaq evliliyi illərdir tətbiq olunan bir adət olaraq davam etdirilir. Bu adətlərin din və mədəniyyətlə əsaslandırılması problemi daha da dərinləşdirir.

Cinsi istismar və zorakılıqdan qorunmama: Bəzi hallarda uşaq evliliyi cinsi istismarın üstünün örtülməsi və zorakılığın "qanuniləşdirilməsi" vasitəsi kimi istifadə olunur.

Tibb mütəxəssisi Firuzə Əhmədovanın sözlərinə görə, uşaq evliliyinin fəsadları çox böyükdür və təəəssüf ki, bir çox valideynlər bunun fərqinə varmırlar.

“Erkən yaşda hamiləlik qız uşaqlarının orqanizmi üçün ağır nəticələr doğura bilər. Bu hallarda ana və körpənin həyatına təhlükə yaranır. Yeniyetmə yaşında doğuşun ana ölümünün əsas səbəblərindən biri olduğu statistikalarla sübut olunub”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Əməkdar jurnalist Nadir İsmayılov deyir ki, uşaq yaşda evlənən qızlar əksər hallarda təhsilini yarımçıq qoyur, bu da onların gələcəkdə əmək bazarında iştirakını və iqtisadi müstəqilliyini qeyri-mümkün edir.

“Uşaq evliliyi psixoloji zorakılıqdır. Bu cür nikahlar qız uşaqlarında travmalar, depressiya, özgüvən əskikliyi, sosial təcrid və intihara meyilliliyə səbəb ola bilər. Erkən yaşda ərə verilən qızlar fiziki və emosional zorakılığa məruz qalır. Onların hüquqları müdafiə olunmur və səsi eşidilmir”, - jurnalist vurğulayıb.

N.İsmayılov xatırladıb ki, dünya üzrə əksər ölkələrdə uşaq evliliyi qanunla qadağandır. BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyası 18 yaşa qədər olan hər kəsi "uşaq" kimi tanıyır və onların nikaha daxil olmadan əvvəl tam razılığı və yetkinliyi tələb olunur.

Azərbaycan Respublikasında da nikah yaşı 18-dir. Yalnız istisna hallarda - məsələn, xüsusi əsaslara görə valideynlərin və məhkəmənin razılığı ilə -17 yaşdan nikaha icazə verilirdi. Amma 2025-ci il iyulun 1-dən istisna hallar da qadağan olunur. Təəsüf ki, praktikada bəzi bölgələrdə qeyri-rəsmi nikahlar və dini kəbinlər qanunuların effektivliyini azaldır”, - deyə N.İsmayılov vurğulayıb.

Bəs uşaq evliliyilə necə mübarizə aparmalı?..

Təhsil eksperti Məzahir Məmmədlinin sözlərinə görə, ilk növbədə maarifləndirmə kampaniyaları gücləndirlməlidir:

“Cəmiyyətin təhsili və maarifləndirilməsi bu problemin qarşısının alınmasında əsas amillərdəndir. Qız uşaqlarının hüquqları, təhsilin əhəmiyyəti və ailə planlaması haqqında geniş ictimai təbliğat lazımdır. Təhsilə davamlı əlçatanlığın təmin olunması, xüsusilə qız uşaqları üçün məktəbəqədər və orta təhsilin keyfiyyətinin artırılması erkən nikahların qarşısını alır.

Ailələrə sosial yardımlar, məşğulluq imkanları və gender bərabərliyini təşviq edən proqramlar erkən evliliklərin səbəblərini aradan qaldıra bilər”.

Ekspert deyir ki, qanunların tətbiqi gücləndirilməli, dini kəbin yalnız rəsmi nikahdan sonra icazə verilən hüquqi prosedura çevrilməlidir. Həmçinin, qeyri-rəsmi evliliklərin aşkarlanması üçün ictimai nəzarət qurulmalıdır.

Uşaq evliliyi nəinki fərdin, həm də bütöv cəmiyyətin inkişafına ciddi təhlükədir. Bu problemi həll etmək üçün hüquqi tədbirlərlə yanaşı, mədəniyyət, təhsil və sosial siyasət də paralel şəkildə dəyişdirilməlidir. Uşaq evliliyinə qarşı mübarizə – gələcəyin daha sağlam, ədalətli və inkişaf etmiş cəmiyyətini qurmaq üçün vacib addımdır. Hər bir qız uşağı məktəbə getmək, xəyal qurmaq və öz həyatını özü seçmək haqqına sahibdir.

Araz Zeynalov

Yazı “Jurnalist Araşdırmaları Mərkəzi” İB-nin Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yardımı ilə həyata keçirdiyi “Erkən nikah əleyhinə ictimai maarifləndirmənin gücləndirilməsi” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.